جستجوی پیشرفته
بازدید
5118
آخرین بروزرسانی: 1397/08/12
خلاصه پرسش
چرا انکار وجوب سابق مستلزم انکار اصل علیت است، ولی انکار وجوب لاحق چنین نیست و موجب انکار اصل علیت نمی‌گردد؟
پرسش
با سلام؛ با اینکه اگر ضرورت سابق رد شود، هیچ لطمه‌ای به اصل علیت و برهان امکان و وجوب وارد نمی‌شود؛ یعنی نه اصل علیت رد می‌شود و نه برهان امکان و وجوب. حال سؤال این است که آیا با رد شدن ضرورت لاحق - که غیر قابل انکار و غیر قابل رد شدن است - آیا با رد شدن ضرورت لاحق اصل علیت و برهان امکان وجوب نیز رد می‌شود و لطمه‌ای به اصل علیت و برهان امکان و وجوب وارد می‌شود؟
پاسخ اجمالی
تا زمانی که وجود برای ممکن الوجود به حدّ ضرورت و وجوب نرسد(یعنی علت‌تامه برای ایجاد شدن نداشته باشد)، موجود نخواهد شد؛ از این وجوب و ضرورت برای ممکنات که پیش از تحقق خارجی آنها در ذهن لحاظ می‌گردد، وجوب سابق گفته می‌شود -و در فلسفه با عبارت «الشیء ما لم یجب، لم یوجد» از آن تعبیر می‌کنند-. اما پس از موجود شدن ممکن الوجود در خارج، «وجوب» و «ضرورتی» به لحاظ همین وجود خارجی که از جانب غیر به او داده شده است، برای آن متصور است و از آن به «وجوب لاحق» تعبیر می‌شود. در حقیقت، وجوب لاحق نوعی ضرورت به شرط محمول است؛ به این معنا که با لحاظ قید یا محمول(یعنی وجودِ بالفعل داشتن) است که گفته می‌شود: این شیء ضرورت وجود دارد.[1]
وجوب سابق و لاحق، هر دو اوصافی برای خود ممکن الوجود هستند. اما تفاوت آنها در این است که وجود سابق، به لحاظ علل ایجاد ممکن در خارج است که بر ممکن الوجود حمل می‌شود ولی وجود لاحق، به لحاظ وجودِ بالفعلی است که ممکن الوجود در خارج یافته است(یعنی بدون این‌که ایجاد توسط غیر، در آن لحاظ شود).[2]
ضرورت سابق، لازمه اصل علیت است؛ به این معنا که تا علت تامه نباشد، ایجاب و ایجادی تحقق نمی‌یابد و صرف ترجیح یا اولویت یافتن برای ممکن الوجود، سبب نمی‌شود در خارج محقق گردد. پس «الشیء ما لم یجب لم یوجد»، در حقیقت بیانگر اصل علیت است؛ به این معنا که تا علتی نباشد که وجود را برای یک ممکن الوجود ایجاب نماید، آن ممکن الوجود در خارج تحقق نمی‌یابد. در نتیجه با انکار وجوب سابق، اصل علیت کنار می‌رود؛ زیرا دیگر احتیاجی به علّت برای تحقق اشیاء نبوده و می‌شود با صرف ترجیح (یا اولویت) یافتن نیز، در خارج محقق گردند.
اما وجوب لاحق، وجود یا عدمش ارتباطی با اصل علیت ندارد؛ زیرا ایجابِ علت در آن لحاظ نگردیده و صرفاً با لحاظ یک قید(یعنی وجودِ در خارج داشتن) است که آن‌را برای ممکن الوجود ثابت می‌دانیم. به همین جهت نیز برخی از فلاسفه تصریح نموده‌اند که «وجوب لاحق»، اصلاً طارد عدم نیست، بلکه ضرورت به شرط محمول است و مانند سایر ضرورت‌هایی است که با لحاظ قیدی در موضوع خود ثابت می‌گردند. به عبارت روشن‌تر، وجوب لاحق، فقط به لحاظ وجودِ ممکن در خارج است، اما این‌که این وجود از غیر(یا همان علت) آمده است یا نه، ارتباطی با وجوب لاحق ندارد. در نتیجه اثبات یا انکار آن ربطی با اصل علیت نخواهد داشت.[3]
خلاصه آن‌که در وجوب سابق، به جهت این‌که ایجاب علت(که همان تحقق بخش علیت علت است) لحاظ شده، با اصل علیت ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به گونه‌ای که انکار وجوب سابق به معنای انکار علیت تامۀ علت و کفایت اولویت یافتن ممکن الوجود برای تحققش در خارج است. اما در وجوب لاحق، صرفاً به ممکن الوجود و وجودش در خارج نظر می‌نماییم و در این حالت، علت و علیت آن برای وجود خارجی لحاظ نمی‌گردد. در نتیجه اگر کسی منکر ضرورت به شرط محمول باشد و وجود ممکن الوجود را دارای ضرورت لاحق نداند، منکر اصل علیت به شمار نمی‌رود؛ زیرا می‌تواند بپذیرد که ممکن الوجود، به ایجاب علتش موجود گشته (وجوب سابق)، اما پس از موجود شدن و بدون لحاظ ایجاب علت، دیگر ضرورتی برای وجودش ثابت نیست.
 
 

[1]. به طور کلّی هر چیزی با لحاظ شرط و قیدش، ضرورت به شرط محمول را دارا است و اختصاصی به «وجود» ندارد. مثلاً انسان تا وقتی که کاتب است، کتابت برای آن ضرورت دارد، اما این ضرورت ذاتی و... نیست، بلکه ضرورتش به شرط وجود این قید در انسان است.
[2]. ر. ک: سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه، تصحیح، حسن زاده آملی، حسن، ج2، ص273، تهران، ناب، چاپ اول، 1369ش؛ طوسی، خواجه نصیر، کلمات المحققین، ص 478-479، قم، مفید، چاپ دوم، 1361ش.
[3]. برای تفصیل مطلب ر. ک: میرداماد، مجموعه مصنفات میرداماد، اهتمام، نورانی، عبد الله، ص260-266، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگ، چاپ اول، 1381ش.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • منصوب به نزع خافض، معتل، مثال، اجوف، ناقص و لفیف یعنی چه؟
    24757 بیشتر بدانید 1393/07/22
    1. منصوبٌ بِنَزعِ الخافِض یعنی اسمی که نصب داده شده به سبب کنده شدن حرف جر، بنابراین «منصوب به اسقاط حرف جر» با «منصوب بنزع الخافض» فرقی ندارد. مانند قوم در آیه: «وَ اخْتَارَ مُوسىَ‏ قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا.»[1] در این‌جا «قوم» منصوب بنزع الخافض ...
  • تفاوت «تأویل معرفت‌شناسانه» با «تأویل وجودشناسانه» در چیست؟
    5042 معرفت شناسی 1396/09/11
    «معرفت‌‌شناسی» یا «شناخت‌‌شناسی» شاخه‌‌ای از فلسفه است که به چیستی و امکان معرفت(شناخت) و راه‌‌های حصول آن می‌‌پردازد. بنیادی‌ترین سؤال‌های فلسفی، سؤال‌های معرفت‌شناسی هستند. سؤالاتی؛ مانند: شناخت یعنی چه؟ آیا اساساً ما می‌توانیم چیزی را بشناسیم؟ اگر چیزی را می‌شناسیم، از کجا می‌دانیم که آن‌را می‌شناسیم؟ و از ...
  • پیامبرگرامی اسلام چند دختر داشتند؟
    32137 تاريخ بزرگان 1387/04/11
    پژوهشگران در این مسئله با هم اختلاف کردند، از جمله علامه جعفر مرتضی عاملی که در کتابش "الصحیح من السیرة"به این بحث پرداخته است و کتابی مستقل به نام "بنات النبی أم ربائبه" در این زمینه نوشته است که می توانید به آن مراجعه کنید. در هر صورت ایشان معتقد ...
  • اعمال منافى عفت چه حکمی دارد و آیا اگر این اعمال به حد زنا نرسد باز گناهی دارد؟
    32715 تفسیر 1387/04/22
    ارتکاب عمل زنا از نظر قرآن گناه بزرگى است که خداوند در بارۀ آن می‌‏فرماید:" نزدیک زنا نشوید چرا که عمل بسیار زشتى است و راه و روش بدى است."[1] در این بیان کوتاه به سه نکته اشاره شده است: الف- ...
  • فعل تَمَنَّوا چه صیغه‌ای است؟ ماضی، مضارع و امر آن چیست؟
    15480 تفسیر 1393/03/20
    فعل «تَمَنَّوا» از ریشه «م‌ن‌ی» به معنای تقدیر و اندازه‌گیری کردن است. ماده «منی» هنگامی که به باب تفعّل برود به معنای درخواست و آرزوی قلبی نسبت به تحقق یا عدم تحقق چیزی می‌باشد که هنوز در خارج تحقق پیدا نکرده است.[1] این فعل، ...
  • اگر پدری دارای سه همسر بوده و از دو همسر که مرده اند، فرزندانی داشته باشد، تقسیم ارث چگونه است؟
    14925 Laws and Jurisprudence 1389/06/18
    اموال مادر شما بین فرزندان مادرتان و شوهرش تقسیم می شود و برادرانی که از همسر دیگر هستند در این اموال سهمی ندارند. شما می توانید ارث مادر خود را در اختیار گرفته و بین وارثین او تقسیم کنید و می توانید به خاطر احسان و نیکی در حق ...
  • معنای یوم التغابن چیست؟
    36683 تفسیر 1391/03/10
    منظور از «یوم التغابن» که در قرآن کریم آمده، روز قیامت است؛ چون در آن روز براى همه مردم کشف مى ‏شود که در معامله ‏اى که کرده اند، مغبون شده‏اند، آن کس که با خدا معامله نکرده مى ‏فهمد که از معامله نکردن مغبون شده، ...
  • آیا علاوه بر نکوهش زیاده‌روی در خوردن، افراد چاق نیز مورد نکوهش قرار گرفته‌اند؟!
    4357 حدیث 1398/11/01
    در منابع دینی، کم‌خوردنی که موجب ناتوانی جسمی شده و هم‌چنین پرخوری افراطی و بیش از اندازۀ مورد نیاز بدن، مورد نکوهش واقع شده است:[1]امام علی(ع) فرمود: «اگر گرسنگی انسان را بیازارد، ناتوانی، وی را از پای درآورد و اگر پرخوری‏ نماید، پری شکم ...
  • چگونه امکان دارد که دوشیزه باکره(حضرت مریم) حامله شود؟
    85927 تاريخ بزرگان 1391/09/28
    1. در حالت طبیعی و بدون این‌که بحث معجزه یا خارق العاده بودن مطرح باشد باید گفت، وجود پرده بکارت و باکره بودن منافاتی با حامله شدن ندارد. همان‌گونه که پرده بکارت مانع بیرون آمدن خون حیض نمی‌شود همچنین مانع داخل شدن منی و نطفه در رحم ...
  • منظور روایاتی که دانش پژوهان را مانند مجاهدان در راه خدا معرفی می‌کند چیست؟
    8061 حدیث 1392/11/20
    در بخشی از روایات برخی فعالیت‌های فردی و اجتماعی، همسان با جهاد شمرده شده‌اند؛ مانند: 1. امام علی(ع) فرمود: و آن‌کس که به جست‌وجوى روزی حلال برخیزد، مانند مجاهد در راه خدا است.[1] 2. حضرتش در جایی دیگر(ع) می‌فرماید: و آن‌کس که به جست‌وجوى ...

پربازدیدترین ها