Суалда ики еһтимал вар. Әввәл фәрз олунур ки, сәһабәләр Сәгифә һадисәсинә етираз етмирләр вә бунунла да Гәдир-Хум һадисәси әслиндә инкар олунмуш олур. Икинҹи еһтимал будур ки, Гәдир-Хум һадисәсинин баш вермәси вә сәһабәләрин дә етиразынын олмамасы вә бунунла да, Гәдир-Хум һадисәсинин Әлинин (әлејһиссалам) вилајәтинә дәлаләт етмәси инкар едилир.

Биринҹи еһтималын ҹавабында тарихдә әгли вә нәгли јолларла Гәдир-Хум һадисәсинин баш вермәсинә там јәгинлијимизин јаранмасы кифајәтдир.   Чохлу сајда шиә вә әһли-сүннә тарихчиләринин бу һадисәни нәгл етмәси инсана јәгинлик ҝәтирир.[1]Тарихчиләр бу һадисәнин баш вермәсиндә һеч бир шәкк-шүбһә етмирләр. Әһли-сүннәнин мүасир бөјүк алимләриндән сајылан Хәлил Әбдул-Кәрим, Гуранын јазыр: “Вида һәҹҹиндә (Гәдир Хум һадисәси баш верән ил һәҹҹдә) Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) сәһабәләринин сајы јүз ијирми мин нәфәрә гәдәр иди.”[2] Һәмчинин, Ибн Кәсир јазыр: “Гәдир-Хум һаггында олан хәбәр вә рәвајәтләр һәддән артыгдыр вә биз гүдрәтимиз гәдәр Аллаһын истәји илә рәвајәтләрдән бир гисмини бу китабда ҝәтиририк.”[3] Гејд олунан тарихи китаблардан әлавә әһли-сүннә алимләринин һәдис ҹәм етдикләри китабларда Гәдир-Хум һаггында һәддән артыг равајәтләр вар. Онлардан бәзиләр бу һадисәни ејни сөзләр вә мәналарда мүхтәлиф мәнбәләрдән нәгл етмишләр. Нүмунә үчүн мәшһур әһли-сүннә алими Нәсаи өз һәдис китабында бу һадисәни ики јүз әлли сәнәдлә[4] нәгл етмишдир.

Бүтүн бу тарихи сәнәдләр Гәдир Хум һадисәсинин баш вермәсини шүбһәсиз едир вә һәмчинин сәһабәләрин бу һадисәдәки сајларынын әзәмәтли сајда олдуғуну да тәсдигләјир.

Бундан әлавә, белә бир ҹәмијјәтин ГәдирХумда ҹәм олмасы әгли ҹәһәтдән һеч дә чәтин бир иш дејилдир. Чүнки, Гәдир Хум һадисәси Мәккәнин ики јүз километрлијиндә Рабиғ[5] адлы јердә баш вермиш вә бу мәкан дөрд јол ајрыҹында јәни, Ираг, Мисир, Мәдинә[6] вә Јәмәнин дөрдјол ајрыҹында гәрар тутмушдур.  Буна ҝөрә дә бу шәһәрләрин һаҹылары белә бир јолдан ҝәлиб кечмәли идиләр.

Заман ҹәһәтдән гејд етмәк лазымдыр ки, Гәдир Хум һадисәси һиҹрәтин онунҹу илинин сонунҹу јаында јәни, зил-һиҹҹә ајынын он сәккизиндә[7] баш вермишдир. Амма о илдә һәҹҹә ҝәлән мүсәлманларын сајы диҝәр илләрдән чох олуб. Чүнки, бу илдә Һәҹҹин илаһи шүарларын ән мүһүмләриндән бири олмасы һаггында чохлу ајәләр назил олмуш вә Ислам дининин инсанлар арасында ҝениш тәблиғи бу динә тәрәф үз ҝәтирәнләрин сајыны артырмыш инсанлар Ислама тәрәф пәнаһ ҝәтирмишләр.

Диҝәр тәрәфдән Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) һәмин ил Һәҹҹ мәрасиминә ҝетмәздән әввәл, мүсәлманлар арасында елан олунмушдур ки, һәҹҹин әмәлләрини дәгигликлә јеринә јетирмәкдән өтрү Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) шәхсән Һәҹҹдә иштирак едәҹәк вә әмәлләри ҝөстәрәҹәкдир.[8]

Бүтүн бунларын һамысы сәбәб олур ки, о илдә һәҹҹ мәрасиминә ҝәлән мүсәлманларын сајы һәддән артыг чох олсун вә бунунла да ҹәмијјәт һәлә өз шәһәрләринә тәрәф һәрәкәт етмәздән әввәл Гәдир Хум һадисәси Рабиғ адлы дөрдјол ајырыҹында баш вермиш олсун. Она ҝөрә дә Гәдир Хумда тарихдә ҝөрүнмәмиш шәкилдә бир ҹәмијјәт вә конфранс тәшкил олунур.

Икинҹи еһтимал будур ки, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) сәһабәләри өзләри Гәдир-Хумда Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) сөзләрини ешидиб, Әли (әлејһиссалам) илә бејәт едиб ону бу мүнасибәтлә тәбрик етдикдән сонра Сәгифә һадисәсиндә[9] илаһи хәлифә кими Әлидән (әлејһиссалам) башгасыны хилафәтә сечирләр?! Бу мәсәлә дәлаләт едир ки, Гәдир Хум һадисәси Әлинин (әлејһиссалам) вилајәтинә дәлаләт етмир.

Суалын бу гисмәтинин ҹавабында демәк лазымдыр ки, Сәгифә һадисәсиндә сәһабәләрин етираз етмәмәләри иддиасы батил вә әсассыз бир иддиадыр. Бу мөвзуда, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) садиг сәһабәләри өз етиразларыны етмиш вә Сәгифә һадисәсинин башчыларыны бу ишдән чәкиндирмәјә чалышмышдыр.

Һәзәт Әлинин (әлејһиссалам) өзү Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) вәсијјәтинә әсасән, Ислам үммәтинин һәрҹ-мәрҹлик вә ихтилафа дүшмәмәсинә ҝөрә сәбр етмәји өзүнә вәзифә билирди. Она ҝөрә дә Һәзрәт јалныз сөзлә өз етиразыны билдирди вә Гәдир Хум фәрманынын иҹрасына ҝөрә гылынҹа әл атмады вә нә гәдәр ки Фатимә (саламуллаһи әлејһа) һәјатда иди, Әбу Бәкрлә бејәт етмәди. Онун вәфатындан сонра исә бәзи мәсләһәтә ҝөрә икраһла бејәт етмишдир. Буна бахмајараг мүхтәлиф вахтларда Гәдир Хум һәдисинә әсасланараг хилафәт һаггында өз етиразыны сөзлә билдирмишдир.

Салман, Әбузәр, Тәлһә, Зүбејр[10] вә саир сәһабәләр исә даһа сәрт мүхалифәт едиб, Әбу-Бәкрә бејәт әли узатмыр вә бунунла кифајәтләнмәјиб Зүбејр кими сәһабә Сәгифә башчыларынын үзәринә гылынҹ да чәкир.[11]

Амма диҝәрләри о ҹүмләдән, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) әмиси Әббас ихтилаф вә гантөкүлмәмәсинә ҝөрә ачыг шәкилдә етираз етмәсә дә онлары тәсдиг етмәкдән чәкинди вә Әбу Бәкрлә[12] бејт дә етмәди. Белә мәшһур сәһабә дәсәтәсинин әмәлдә етиразларындан вә һәзрәт Әлинин (әлејһиссалам) өзүнүн мүхтәлиф заманларда Гәдир-Хум һәдисинә әсасланмасы дәлаләт едир ки Гәдир Хум һадисәси әмирәл-мөминин Әлинин (әлејһиссалам) вилајәти һаггында олмасы тамамилә доғру олуб. Амма Гәдир Хум һадисәсиндә иштирак етмиш ади мүсәлманлар ики һалдан хариҹ дејилләр. Онлардан бир дәстәсини Сәгифә һадисәсиндә шәхси мәнафеләри олмуш, бир дәстәнин тамаһкарлығы вә горхусу сәбәб олур ки, Әбу Бәкрлә бејәт етсинләр вә етраз ҝөстәрмәсинләр.[13] Бәзиләри нә горхдулар вә нә дә мәҹбур олдулар, бәлкә дә Әлинин (әлејһиссалам) әдаләтлә гураҹағы һөкүмәтә дөзә билмәјәҹәкләринә ҝөрә Әбу Бәкрлә бејәт едирләр, бәзиләринин исә о Һәзрәтлә кин-кудурәти вар иди. Чүнки, әмирәл-мөминин онларын чохлу кафир вә мүшрик гоһумларыны дөјүшләрдә гәтлә јетирмишдир. Гејд етдијимиз кими бир дәстә садә вә ҹаһил мүсәлманлар Әбу Бәкрин һәмин Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлјһи вә алиһи вә сәлләм) Гәдир-Хумда танытдырдығы Әли (әлејһиссалам) олмасыны дүшүнәрәк онунла бејәт едирләр.[14]