İslam dininin əhkam və qanunları iki sahədə icra oluna bilər. Onların bəziləri şəxsi, bəziləri isə cəmiyyət məsələlərində istifadə edilir.

Bu məsələni aydınlaşdırmaq üçün dünyada mövcud olan təhlükəli fəza və aldatma, fırıldaq və s  əxlaqi dəyərlərin yerini tutması müqabilində insan necə öz dini vəzifə və borcuna əməl etməli olduğunu və ictimai zərərlərdən amanda olması mövzularını bu iki sahədə araşıdmaq istəyirik.

Bir: İslamın fərdi əhkamı

İslamın fərdi əhkam və əmrləri, din öncülləri vasitəsilə Allah təalanın insanların hidayəsi üçün müəyyən etdikləri qanunlar toplusudur ki, bunun vasitəsilə xilqətin hidayəti olan, aləmin ən yüksək kamal səviyyəsinə çatdırsın. Bu qanunlar toplusu olar və olmazların cəmidir. Yəni, insan bir sıra əhkam və təklifləri yerinə yetirməlidir ki, yaradılışın məqsəd və hədəfi əldə edilsin. Həmçinin bir qrup əməllər də vardır ki, onlardan uzaqlaşmaq lazımdır. Bu hərəkətlərdir ki, insan bunu etməklə əsas təkamül və kamilləşmə yolundan kənara çıxır. Bu növ əməl, yəni, fərdi əməllər hər bir cəmiyyətdə yerinə yetirilə bilər.  Yəni, əgər müsəlman İslam əhkam və əmrlərinə şəxsi çərçivədə əməl etmək istərsə, məsələn, namaz, oruc və s.. cəmiyyətin dagıdıcı olmasına baxmayaraq, şəxsin əməllərinə zərər yetirə bilməz. Belə şəraitdə çətin də olsa mömin insan öz vəzifəsinə əməl edir.  Amma qeyri- mümkün deyil.

Qurani kərim bu barədə belə buyurur:

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

“Ey iman gətirənlər! Nəfslərinizi qorumaq sizin borcunuzdur. Siz doğru yolda olsanız, azanlar sizə heç bir zərər yetirə bilməzlər. Hamınızın axır dönüşü Allahadır. Allah etdiyiniz əməllər barəsində sizə xəbər verəcəkdir!”[1]

Bu ayə hər kəsin hesabını ayırır. Belə buyurur: Digərlərinin azması hidayət olunanlıarın iman və hidayətinə zərər yetirmir. Hətta əgər yoldan azanlar insanın yaxın adamları olsalar belə. Buna görə siz onların ardınca getməyin və öznüzə nicat verin.

Amma insan öz imanını belə cəmiyyətdə qorumaq üçün İlahi ipindən, Quran və Əhli- Beytdən (ə) bərk yapışmalı və onlardan bu təhlükə ilə dolu yolda kömək almalıdır. Din bu barədə bizə belə deyir: Hər vaxt cəmiyyətdə ayrılıq  və bu sizin üçün naməlum olaras, salam olsun sizə ki, Qurana üz tutun ki, Quran ən yaxşı səadətə yol göstərəndir.

«فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَيْكُمُ الْفِتَنُ كَقِطَعِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَيْكُمْ بِالْقُرْآنِ»

“Quran təlimlərini özünə yol göstərən kimi seçərsə, onun aqibəti səadətdir.”[2]

Aydındır ki, tarix İslamın zühurundan indiyədək  mömin və imanlı insanlar üçün daim çətinliklə dolu olmuşdur. İslamdan öncələr də peyğəmbərlər və onların ardıcılları üçün də bəşəriyyət belə olmuşdur. Tarixi araşdırarkən elə bir zamana rast gəlinmir ki, ideal cəmiyyət mövcud olsun ki, insanlar narahatçılıqlardan uzaqda sülh və əminəmanlıqla İlahi əhkamı icra etsinlər. Buna görə Allahlı insanların hünəri onların bu mühitdə imanlarını qorumasıdır.

İki: İslamın ictimai əhkamı

Bəzi İslami qanun və əhkamlar ictimaidirlər. İnsan ictimai olduğundan və bütün işləri ictimaiyyətlə bağlıdır və cəmiyyətdə iştirak etməli və öz ehtiyaclarını cəmiyyətdə axtarmalıdır. Həzrət Əlinin (ə) zamanında da mövcud olan bu çətin və dolaşıq ruzigar barəsində belə buyurur:

«ایها الناس انا قد اصبحنا فی دهر عنود و زمن کنود...»

“Ey insanlar! Indi zülm, sitəmlə və naşükürlülüklə dolu  ruzigarda yaşayırıq ki, yaxşılıq edən pis əməl sahibi hesab edilir və zülmkar öz inadkarlığını ardırmaqdadır....”[3] Belə cəmiyyətdə insan öz dini və insani vəzifəsinə əməl etmək istədikdə onu məzəmmət edirlər. İnsan əmr be məruf emək istədikdə onun qarşısında problemlər yaradır və töhməd vururlar. Bu cəhətdən insan öz gücü daxilində bu problemlərə qarşı dura və öz əməllərini müdafiə edə bilər. Cəmiyyətdə olan vəzifə, məsuliyyət və əmr beməruf və nəhy əz münkər baxımından bu işləri görə bilər. Əgər bu hərəkətlərin faydası olmazsa o, öz vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Bundan əlavə əgər mömin insan`belə dolaşıq cəmiyyətdə yaşayarsa, qarşıdurma işlərini müəyyən qədər minumuma endirməlidir.

Imam Əli (ə) bu şəraitdə belə mömin şəxslər barəsində belə buyurur: “Həqiqi Allah axtaran şəxslərin qiyamət, hesab günü və məhşərin qorxusundan gözlərindən yaş axar, bunlar insanlardan kənarlaşmış və yanlızdırlar və... cəmiyyət onlrın qəlblərini ağrıdır... onlar elə bil ki, şor dənizdədirlər.”[4] İmamın bu sözünə uyğun olaraq azad insanlar üçün şərait və mühit müxtəlifdir. Mümkündür ki, elə bir cəmiyyətdə və mühitdə yaşasınlar ki, həmin mühit və insanlardan məyus olsunlar və bir nəticənin olmamasını görüb sakit otursunlar. İmamın Allah axtaran insanların mühitini şor dənizə bənzətməsini səbəbi də elə bu müitin susumuş insanların susuzluğunu yatıra bilməməsidir. Yəni əgər insan elə bir cəmiyyətdə yaşayır ki, o mhit onun ruhu ilə uyğun deyil, elə bil ki, o həmin mhitdə yaddır.

Əlbəttə insanların şəraiti müxtəlif cəmiyyətlərdə fərqlidir. Çox gözəldir ki, insan bir cəmiyyətdə səy və təlaşla az bir sayda insanı özünə cəlb etsin və onun səyləri həmin az bir dəstədə nəticə versin. Çünki Quran bu barədə belə buyurur:

«لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها...»

“Allah təala heç bir insana qüvvəsindən artıq yüklə yükləməz.”[5]

Qeyd etmək lazımdır ki, əgər mömin insanın həyatı İslami və insani dəyərlərlə fərqli cəmiyyətə bağlıdırsa və həmin dövlətdə yaşamağa məcburdursa, ictimai məsələlərdə ən az həddə iştirak etməlidir və dünyəvi məsələlərdə minumumla kifayətlənməlidir. Yoxsa, Quranın əmrinə əsasən insan belə cəmiyyətdən kənarlaşmalı və digər yaşayış yeri seçməlidir. Qurani kərim öz süstlük və zəifliklərini cəmiyyətin boynuna atan kəslər barəsində belə buyurur: “Mələklər öz nəfslərinə zülm edənlərin canlarını alarkən deyəcəklər: “Siz nə işdə idiniz? Onlar söyləyəcəklər: “Biz yer üzərində zəif kəslər idik.” “Allahın torpağı geniş deyildimi ki, siz də hicrət edəydiniz?”- deyəcəklər. Onların sığınacaq yeri cəhənnəmdir. O necə də pis yerdir!”[6]

Əlaqəli göstərici:

Dini tədqiqatlar və İslamdan yeni baxış: 3002 (Sayt: 3250)