“Дин” барәсиндә гәрб алимләри тәрәфиндән мүхтәлиф нәзәријјә вә мәтләбләр ирәли сүрүлүб. Ҹан Һик өзүнүн “Дин фәләфәси” китабында дин барәсиндә мүхтәлиф тәрифләр вә нәзәријјәләр нәгл едир:

а) Психоложи тәриф: Дин, фәрдләрин тәклик һалында јаранан һиссијјатлары, тәҹрүбә вә әмәлләридир ки, онлар өзләрини “илаһи” адланан һәр бир шејин мүгабилиндә јеринә јетирирләр. (Вилјам Ҹејмз)

б) Ҹәмијјәтшүнасларын тәрифи: Дин, мүхтәлиф заманларда инсанларын үмуми инанҹлары, етигадлары, әмәлләри, шүарлары вә тутдуғу јоллардыр. (Талкут Парсунз)

в) Материалистләрин тәрифи: “Дин, бизим азад истедадларымызын һәјата кечмәсинә, чичәкләнмәсинә мане олан әмр вә гадағанларын мәҹмусуна дејилир.” (Ис Рајнах)

Һәмин мәзмунлу башга бир тәрифдә дејилир: “Дин - меһр-мәһәббәт вә һиссијјатлы, уҹалыг, истилик вә ајдынлыг ҝәтирән һәмин әхлагдыр.” (Матју Арнолд)

д) Дини тәриф: мәс, “Дин, бүтүн варлыгларын бизим елм вә мәрифәтимиздән јүксәкдә олан бир гүдрәтин тәҹәллиси олмасы илә әлагәдар бир һәгигәтә етираф етмәкдир.” (Һорберт Испенсер)[1]

Дин барәсиндә белә тәфсирләр гәрб алимләрини үмуми бир етирафы гәбул етмәјә вадар етмишдир. О да будур ки: “Дин - һамынын бир мәнада гәбул етдији термин дејил; дин ады алтында мүхтәлиф идејалар вүҹуда ҝәлиб ки, һамысынын бир-бири илә бир нөв әлагәләри вардыр. Бу әлагәни Лјудвик Витҝенштајн ону алиә-гоһумлуг[2] әлагәләринә бәнзәтмишдир.» [3]

Гуран терминләриндә “дин” ики мөвзуда ишләнмишдир:

1-Гејби гүдрәтә олан һәр һансы етигад, истәр батил, истәрсә дә һагг олсун: اکم دینکم و لی دین. “Сизин өз дининиз вар, мәним дә өз диним! ”[4]

2- Илаһи динләр һаггында: انّ الدین عند الله الاسلام “Аллаһ јанында (һагг олан) дин, әлбәттә, исламдыр."[5]

Динин тәрифиндә бизим диггәтимиз “дин”дән икинҹи ишләнән мәнадыр. Дин, бу мәнада илаһи динләрә аид олур, мүхтәлиф мәрһәлә вә шәраитләри вар. Мәсәлән, дин өз-өзлүјүндә вә јолланмыш дин.[6]

Әлавә тәһгигат үчүн бах:

Меһди Һадәви Теһрани, “Вилајәт вә дәјанәт”, Мүәссисеји фәрһәнҝије ханеји хирәд. Гум. Икинҹи чап, 1380 шәмси или.