Mələklər çox şərafətli və lətif varlıqlardırlar ki, hər cürə günahdan pak və uzqaqdırlar. Quran onların dərəcələrini çox əzizləyib. Hətta mələklərə iman gətirməyi Allaha Peyğəmbərlərə və səmavi kitablara iman gətirməyi cərgəsində qərar veribdir.[1]

Qurani məcid onların xüsusiyyətlərini bu cür sadalayır:

1. Mələklər ağıllı və şüurlu varlıqlardırlar və Allahın sevimli bəndələridirlər.[2]
2. Onlar Allahın fərmanı qarşısında təslimdirlər və geç vaxt günah etmirlər.[3]
3. Onlar həmişə dayanmadan Allahın zikrinə və həmdinə məşğuldurlar: "Mələklər Rəbbilərinin həmdin və zikrini yerinə yetirirlər və yerdə olanlar üçün istiğfar edirlər".[4]
4. Mələklər istisna olmadan Adəmin yaradılışı xatirinə səcdəyə düşdülər və Adəm onların müəllimi oldu.[5] Bu iş onu bəyan edir ki, insan təkamül istedadına görə onlardan üstün və ucadır.
5. Onlar nə yemək yeyirlər nə su içirlər və nə də evlənirlər, necə ki, İmam Sadiqdən (ə) bir hədisdə oxuyuruq: "Mələklər yemək yemirlər. Su içmirlər və evlənmirlər, bəlkə Allah ərşinin nisimiylə diridirlər".[6]
6. Onların nə yuxusu nə süstlüyü və nə də qəfləti, necə ki, li (ə) bir hədisdə belə buyurur: "Onlarda nə süstlüy var, nə qəflət və nə üsyan... yuxu onlara qalib gəlmir və onların əqli səhvə və unutqanlığa düçar olmur, onların bədənləri süstləşmir, Ataların sülbündə və anaların bətnində qərar tutmurlar".[7]
7. Onların müxtəlif məqamları və fərqli drəcələri var. Bəziləri həmişə rukuda, bəziləri həmişə səcdədədirlər.

"Bizim hər birimizin məlum bir məqamı var biz həmişə sıra çəkib onun fərmanını gözləyirik və həmişə onun zikrini deyirik."[8] [9]

Amma bu şərif və lətif varlıqlar məsumdurlar ya yox? Bu sualın cavabı üçün isməti tərif etmək lazımdır. İsmət lüğətdə saxlamaq və mane olmaq mənasınadır. İstilahda nəfsani qüvvəyə və hala deyilir ki, insanı günahdan hətta xəta və səhvdən saxlayır.[10]

Buna əsasən ismət məqamı bir nöqsani (ruhi) qüdrət və İlahi təqva halıdır ki, Allahın köməyiylə Peyğəmbərlərdə və İmamlarda yaranır. Əlbəttə bu hal o mənada deyil ki, onlar günah edə bilməsinlər. Bəlkə bu ruhi qüvvənin sahibləri bununla kı günaha əlləri çatır və onu yerinə yetirməyə qüdrətləri var, öz ixtiyarları və seçimləriylə günahdan göz yunurlar və heç vaxt günah etmirlər.

Eynilə çox məlumatlı bir təbib (həkim) kişidirlər ki, çox zəhərli bir maddənin nə qədər xətərli olduğunu bilir və heç vaxt onu yeməz. Baxmayaraq ki, yeməyə qüdrəti var amma onun ruhu və fikri məlumatları səbəb olur ki, öz meyli və iradəsiylə bu işə göz yumsun.

Diqqət etmək lazımdır ki, ismət məxsusi bir lütfdür ki, Peyğəmbərlərə və İmamlara ağır rəhbərlik məsuliyyətinə görə verilibdir. Buna əsasən ismət bir imtiyazdır ki, onun bəhrəsi hamıya aid olur.[11]

İsmətin mənasın və həqiqətin nəzərə alaraq demək lazımdır ki: Baxmayaraq ki, mələklər hər cürə günahdan pak və uzaqdırlar, amma ismət məqamına (Peyğəmbərlərdə və İmamlarda olan mənada) sahib deyillər.

Bəli əgər ismətin mənasın genişləndirsək və onu hər dəlilə əsasən günahsız məna etsək, nəzərə almadan ki, günah etməyə qadirdirlər ya yox, mələklərdə məsumdurlar; çünki onlarda günaha nisbət heç cür meyil yoxdur. Onlar həmişə Allaha həmd və zikr edirlər və onun göstərişlərini yerinə yetirirlər.

Əlbəttə bütün mələklər bir dərəcədə deyillər, bəlkə müxtəlif dərəcələrə sahibdirlər, Qurani məcid buyurur: Bizdən heç biri yoxdur məgər ki, məlum məqamı vardır.[12]

Cəbrail, Mikail, İsrafil və Əzrail kimi onlardan bəziləri, Allah dərgahının müqərrəb (yaxın) mələklərindəndirlər. Onların dərəcələri çox ucadır ki, fəlsəfəçilər onlardan "Rəsuli- məlaikə" adıyla ad aparırlar. Başqa bəzilərinin dərəcəsi aşağadır və hər birinin xüsusi vəzifəsi vardır. Həzrəti Əli (ə) mələklərin dərəcələrini və vəzifələrini bu cür bəyan edir: "Onlardan bəziləri Allahın Peyğəmbərlərə olan vəhyinin əminidirlər (qoruyucusu), bəziləri Allah bəndələrinin gözətçiləri və bəziləri Allah behiştinin qapıçılarıdırlar..."[13] Amma o rəvayətlər ki, bəzi mələklərin Allah fərmanından boyun qaçırması habelə onların cəzalanması və tənbihi haqqında "Fotrosun" rəvayəti kimi daxil olubdur, o qədər də möhkəm deyil və bütün İslam alimləri bu cür rəvayətləri qəbul etməyiblər. Onların bəzilərinin etiqadı budur ki: Fotros hadisəsinin isbata ehtiyacı var; çünki Fotros Yunan kəlməsidir və şəbanın üçüncü duasında mələk adlandırılmayıbdır. Bəlkə bu cür gəlibdir " و عاذ فطرس بمهده" yəni Fotros İmam Hüseynin (ə) beşiyinə pənah apardı. Digər tərəfdən bu duanın sənədidə araşdırılıb və etibar ölçüsü əldə olunmalıdır. [14] başqa bir dəstə mələklərin günah etməyin və onların tənbih olunmasın inkar edib deyirlər: Fotrosun üsyan rəvayəti, şərafətli: " عِبادٌ مُکْرَمُونَ"[15] ayəsində ki, tərcüməsi budur: "Onlar İlahi göstərişlərin qarşısında günah etmirlər və əmr olunanları yerinə yetirirlər"[16], ziddiyyəti var.

Buna əsasən bu dəstənin nəzərində mələklərin üsyanı qəbul olunmur.

Digər tərəfdən şiə alimləri bu cür rəvayətlərin doğru olma fərziylə bir sıra ehtimallar açıqlayıblar:

1. Təfsirçilərin bəzisi deyiblər: Mələklərin tənbihi və cəzalanması "tərki övla" nəticəsində olubdur, nə günah. Tərki övladan məqsəd budur ki, onlar İlahi göstərişlərin icrasında çox övləviyyətə (üsyünlüyə) sahib olan əməli buraxıb az övləviyyəti olan əməl tərəfə gediblər. Yaxud əməli çox övləviyyəti olan şəraitdə və zamanda buraxıb, başqa zamanda və şəraitdə yerinə yetiriblər və buna görə də cəzalanıb tənbih olublar.[17]
2. Bir dəstə mələklərin üsyan və tənbih problemini həll etmək üçün ehtimal veriblər ki, bu cür rəvayətlər insana oxşar mələklərə aiddir. Deyir: Bəzi mələklər hədislərdə "yer mələklər" deyirlər, onlar gözə görsənməyən varlıqdırlar, amma bəlkə insanı çox oxşadırlar; yəni təklif qəbul edirlər və bəzənboyun qaçırırlar. Bunların həqiqəti bizimçün aydın deyil... hətta bəzi rəvayətlərdə gəlibdir ki, bəzi mələklər bu aləmin ünsürlərindən yaranıblar.[18]
3. Bəzilərinində etiqadı budur ki, əgər Fotrofun mələk olması və sənədin doğruluğu sübut olarsa, bu iş [19] " لا یَعْصُونَ اللّهَ" ayəsilə ziddiyyəti yoxdur: çünki mələklər bir deyillər. Ərşi daşıyan mələklər, vəhyi daşıyan mələklər və uca məqamı olanlar: " وَ ما مِنّا إِلاّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ" [20] vəhy daşıyıcısı olan mələklər məsumdurlar və təkamülləri yoxdur. Bütün mələklərin bir sinifdən olmasına dəlilimiz yoxdur və insana oxşar mələk olmasa! İşkalı var Fotros yer mələklərindən sayılsın və göy ya axirət mələkləriylə fərqi olsun.[21]

Mələklərin xüsusiyyətlərinin vəsfində həzrəti Əlinin (ə) bəyan etdiyi kəlamına diqqət etsək və həzrətin bəyan etdiyi xüsusiyyətləri bütün mələklərin vəsfində bilək, bu halda mələklərin ən aşağı dərəcəlisində bu xüsusiyyətlərə sahib bilməliyik. Çünki onlar haqqında günahın mənası yoxdur, məgər tərki övla kimi.[22] Amma əgər desək həzrət xüsusi mələkləri vəsf edibdir və şahidimiz bu fəslin digər rəvayətləridir, yuxarıda işarə olunan iki çıxış yolundan birini üz gətirməliyik.

Hər halda mələklər qeyri maddi varlıqlar olduqları üçün onları dəqiq tanımaq təkcə ayələr və rəvayətlər yoluyla mümkündür və hər rəvayətə etimad etmək olmaz. Bəlkə rəvayətlər sənəd və dəlalət cəhətdən kamil şəkildə etimadi olmalıdır, bu cür rəvayət tapmayana qədər, bizim mənbəyimiz təkcə Quran ayələridir.