Müaviyənin hədis quramaq məsələsinə çox möhkəm cavab verdik amma, bir neçə nöqtəni xüsusi qeyd etmək lazımdır. Müaviyənin haqqında hədislərin düzəldilməsi mövzusunda heç bir şəkk yoxdur. Amma, bişirilmiş bu şorba o qədər duzlu olub ki, hamının etirazına səbəb olmuş və o həddə qədər ki, aşpazbaşı da etiraz etmişdir.[1]  Ona görə bir çox alimlər tərəfindən belə qurama hədislər rədd olunmuşdur.
Əvvəldə Müaviyənin və yezidin haqqında hədis qoşanlar və hətta, kitab yazanlara işarə edəcik daha sonra isə Müaviyə haqqında olan hədislərin  ümumiyyətlə səhih olub olmaması haqqında bəhs açacıq.
Birinci bəhs:  Bir dəstə əhli –təsənni ravilərindən Müaviyə və yezid haqqında hədis düzəldiblər. Aşağadakı mətləbdə bu mövzuya qısa da olsa nəzər salacayıq:
Bir dəstənin Müaviyə ilə dostluğu səbəb olur ki, bəziləri Müaviyə üçün çoxlu yalan hədislər düzəltsinlər. Məhəmməd ibn Əbdul-Vahid əbu Ömər, Ğulam Sələb, əlləri çox günaha batmış bu şəxs haqqında risalə yazmış və təriflər vermişdir. Belə ki İbn Həcər Lisanul-Mizan kitabının 1-ci cildi 374-cü səhifəsində İshaq ibn Məhəmməd Susi adının altında yazır: "Bu şəxs, Müaviyənin fəzilətləri haqqında çox çirkin yalan hadislər nəql etmiş[2] və Übeydullah Səqti də ondan nəql etmişdir. O, ravinin sözlərini özünə sənəd kimi götürmüş və yalan hədisi nəql etmişdir."[3]  İbn həcər Məkki Müaviyə haqqında "Təthirul-cinan vəl-lisan adlı xüsusi kitabla Müaviyənin fəzilətlərindən yazır.[4] Hafiz Əbdül-Müğis saxta mətləblərlə Müaviyə haqqında xüsusi saxta fəzilətlər kitabı yazmışdır.[5]  Əbu Ömər Əz-Zahid saxta hədislərdən Müaviyə ibn Süfyan haqqında saxta fəzilətlərlə dolu kitab yazmışdır. Bərdani adı şəxs Müaviyə haqqında saxta hədis düzəldirmiş.[6]
Kitabuş-şəriyət lilacir kitabının 5-ci cildində Müaviyə ibn Əbu Süfyanın saxta fəzilətlərə dolu mövzunu oxumaqla bu məsələ ilə daha yaxından tanış ola bilərsiz.
İbn Teymiyyə Əlləmə Hillinin Teyr hədisinə istinad etməsinin cavabında yazır: Teyrdən heç bir səhabə  hədis nəql etməmiş və hədis rəhbərləri onu düzgün hədis nəql edən kimi təsdiq etməmişdir. Bəli, bu o hədsilərdəndir ki, bəziləri rəvayət etmişlər.  Necə ki, Əlidən (ələyhissalam) başaqsı üçün də fəzilət hədisləri  nəql etmişlər. Həmçinin, Müaviyə haqqında da çox fəzilət hədisləri nəql etmiş və çoxlu kitablar yazılmışdır. Amma, hədis elminin səhabələri nə Əlinin şənində, nə də Müaviyənin haqqındakı hədisləri təqdsiq etmişlər.[7] Başqa tərəfdən İbn Teymiyyə Müaviyə haqqında olan fəzilt hədislərini təsdiq edib nəql etmədiyinə görə şiə olmağında ittiham etmişdir."[8]
Halbuki, əvvlədə qeyd etdiyimiz kimi elmi əhli Müaviyə haqqındakı saxta fəzilət hadislərini təsdiq etmir. [9] Bu ziddiyyəti necə həll etmək olar?![10]   Əlbəttə, belə rəftar təkcə Nişapuri ilə yox, başqaları ilə də olmuşdur. Məsələn, Sünən sahibi Nisai Vəfayatul-əyan[11] kitabında qeyd olunduğu kimi şiə adı ilə ittiham olunur. Çünki, o da Əmirəl-möminin Əlinin (ələyhissalam) xüsusi fəzilətləri adı kitab yazmışdır. O Müaviyə haqqında belə yazır: "Onun (Müaviyənin) haqqında heç bir fəzilət bilmirəm yalınz onu bilirəm ki, heç vaxt qarnı doymamışdır."[12]
Həmçinin, Əllamə Sərxəsi özünün Kitabul-ikrah kitabının "Məbsut" fəslində yazır: Məsruqdan belə nəql olunur ki, bir sıra heykəlləri Hindistanda satmaqdan ötrü adam yollayır. Bu halda yollanmış şəxs Məsruqla rastlaşır. Söhbət Müaviyədən açılır. Müaviyənin büt satmaqdan ötrü yolladığı şəxs əsəbi halda deyir: Allaha and olsun əgər bilsəm ki o məni öldürməklə əl çəkəcək bütün bu bütləri atardım dənizə amma, çox qorxuram ki mənə şiddətli əzəb versin və iftiralar yağdırsın. Vallah mən bilmirəm Müaviyə necə adamdır?! Elə bir kişidir ki, pis əmlləri ona ziynət olub ya elə bir insandır ki artıq Axirətdən ümüdünü üzüb?! Nəql olunur ki, bu bütlər döyüş zamanı qənimət kimi ələ gəlibmiş. Müaviyə əmr edir ki, o bütləri Hindistanda bazara çıxırsınlar və onun vasitəsi ilə silah və sair malları alsınlar. Məsruqun tabesindən olan Surxui , Müaviyənin bu işdə çox böyük bir günaha düşdüyünə etiraf etmişdir. Buna baxmayaraq, Surxi Məsruqun şəninin böyük olmasına etiraf edan halda, Müaviyənin bu alvera icazəsini üstün qərar verir. Həmçinin, Surxi Məsəruqin sözündən o qədər pərişan olur ki, Müaviyəni bu işini təsdiqləməkdən əlavə. Onu tərifləməyə və ondan ötrü saxta fəzilətlər qeyd etməyə başlayır. Surxu özü bu kitabda etiraf edir ki, Müaviyəni tərifləməkdə təqiyyə etməklə heç bir günaha düşməmiş və bəzi şeyləri müəyyən şəraitə görə tərk edilməsinin qorxusu yoxdur. Beləliklə, Surxi Müaviyə haqqında yazır: "amma, o İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) ilə Hənində, Taifdə, Təbuk döyüşündə və Peyğəmbərin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) son Vida həccində Onunla görünmüşdür. Vəyh yazarmış və İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) etimad etdiyi şəxslərdən olub. Başqa səhabələr kimi o da vəyh yazarmış." Bu iddianın cavabını Əbəqatul-ənvar fi imamətil-əimmətül-əthar kitabının, c.15; ikinci hissə; səh.415-də oxuya bilərsiz.[13]
Əl-Ğədir itabının müəllifi Əllamə Əmini Müaviyənin saxta fəzilətləri barəsində yazır: Bu mövzua nə İbn Kəsirin dedi-qodularına və nə də Şam dağlıqlarından gələn bu sözə - "hər kəs Müaviyəyə kin bağlasa, cəhənnəm atəşi onu tutacaq və cəhənnəmin dibinə düşəcək" -  qulaq vermədim. Nə də ibn Kəsirin yuxulu və xəyallı şəkildə verdiyi cavablara fikir vermədim  ki yazır "bir nəfər nəql edir ki, yuxuda İslam Peyğəmbərini (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) gördüm. Əbu Bəkr, Ömər, Osman, Əli və Müaviyə ilə birlikdə idilər. Birdən bir kişi gəldi. Ömər əlini gələn kişiyə uzadıb deyir: Ya Rəsulullah! Bu kişi bizi təhqir edir. Guya Rəsulullah o kişini tənbeh edir. O kişi deyir: EY Allahın Rəsulu! Mən onlara təhqir nəzəri ilə baxmıram. Bəlkə o kişiyə (Müaviyəni göstərir) belə baxıram. Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) buyurdu: Vay olsun sənə! Məgər o Mənim səhabələrimdən biri deyilmi?! Və bu sözü üç dəfə təkrarladı. O zaman Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) xəncərini çıxarıb Müaviyəyə verir və buyurur: "Vur onun başına!" Müaviyə, o xəncərlə kişini başına vurur və mən tez yuxudan ayıldım və tez evə getdim. O zaman eşitdim ki, o gecə yuxuda gördüyüm kişi vurulub və ölüb. O, həmən Raşid-Əl-Kəndi adı bir nəfər idi." Həmçinin, Səid ibn Müsəyyəbin etiqadına baxdım ki yazır: " Hər kim Əbu Bəkrin, Ömərin, Osmanın, Əlinin məhəbbəti ilə ölsə və etiraf etsə ki, o on nəfər Cənnətə gedəcək həmçinin, hər kəs Müaviyəyə salam göndərsə, Allaha vacibdir ki, onun işini və hesab-kitabını asan tutsun."[14]  Nə də Ömər ibn Əbdül-Əzizə söylənilən yuxulara diqqət etdim ki, bu yuxuda Müaviə deyir: "Kəbənin Allahına and olsun ki bağışlandım!"  Nə Əhməd ibn Hənbəlinin Müaviyə haqqındakı sözlərinə fikir verdim ki yazır: "Müaviyə ilə nə işləri var? Allahdan sağlamlıq və bağışlanmaq istəyirik."[15]  Əlbəttə, Müaviyənin haqqında əhli-təsənni mənbələrində gələn saxta fəzilətlərin cavablarını mütaliə etməkdən ötrü Əl-Ğədir fil-Kitab vəs-sünnə vəl-ədəb kitabının 11-ci cildi, səh 92 və Əl-Ğədir fil-Kitab vəs-sünnə vəl-ədəb kitabının tərcüməsi; c.21; səh.119-dan sonranı baxmaq kifayətdir. Məslən, Firdövsül-əxbar kitabında Müaviyənin saxta fəzilətlərindən olan hədsilərdən birində gəlib: "Mən elmin şəhəriyəm, Əli onun qapısı, Müaviyə isə dəstəyidir."[16]  Baxmayaraq ki, Səxavi və İbn həcər Məkki bu rəvayətin zəifliyinə və saxtalığını təsdiq ediblər amma, Mənavi bu məsələyə göz yumaraq, özünün Kunuzul-Həqaiq kitabında bu hədisi nəql edir.
Bir məsələyə də diqqət etmək lazımdır ki. Əllamə Əmini (rəhmətullah) həmin Əl-Qədir kitabının tərcüməsinində (onuncu cilddə)[17] şiəyə saxta hədis nəql etməyi böhtan atanların cavabında"saxta hədsilərin necəliyi və növləri" adlı bir fəsl açımş və ümumi olaraq əhli-təsənni raviləri içərisindən yeddi yüz nəfərin adını gətirir və onların saxta hədis nəql etmələrini sübuta yetirir. Onlardan təkcə 43 nəfəri tarixdə yarım milyon ədəd[18] saxta hədis düzəltmişlər. Onlar yüzdən çox saxta hədisi sünnü alimlərinin adından nəql edirlər ki, hamısında dörd xəlifənin fəzilət və tərifindən əlavə, Müaviyə, yezid, Mənsur Dəvaniqi həmiçnin, digər Bəni Üməyyə və Bəni Abbas xəlifələrini də tərifləmişdər.[19]
İkinci bəhs: Müaviyə haqqında ümumiyyətlə səhih bir hədis varmı?
Əbdullah ibn Əhmət ibn Hənbəl yazır: Atamdan Əli və Müaviyə haqqında soruşdum dedi: Bil ki, Əlinin düşmənləri çoxdur. Hər nə qədər istədilərsə, onda bir eyb tapa bilmədilər. Sonda o kəslərin yanında cəm oldular ki, onunla müharibəyə hazırlaşırdılar və onu Əlinin əleyhinə məkr və hiyləyə təhrik etdilər."[20] Hakim yazır: "Əbul Əbbas Məhəmməd ibn Yəqub ibn Yusufdan eşitdim ki deyir: "Atamdan eşitdim ki deyir: İshaq ibn İbrahim Hənzəlidən eşitdim ki deyir: Müaviyənin fəziləti haqqında heç bir düzgün hadis yoxdur.[21]  Buxarı öz hədislərin içində Müaviyənin fəziləti haqqında heç bir hədis təpmır və səhabənin fəzilətindən söz açdıqda naçar qalıb Müaviyə haqqında da bir fəsl açıb, adını " Müaviyədən xatirə" qoyur.[22]  İbn Həcər Əsqəlani özünün Fəthül-bari kitabında (7:83) yazır:bu məsələnin özü bir dəlildir ki, Müaviyənin haqqında nəql olunan fəzilətlərin haqqında sənəd cəhətdən ixtilaf olması, hədislərin saxta olmasına dəlalət edir. Müaviyə haqqında çoxlu fəzilət hədisləri gəlib ki heç birinin düzgün sənədi yoxdur. [23]İshaq ibn Rahiviyyə və Nisai və başqları da bu fikirdədirlər. Müaviyənin fəziləti haqqında heç bir səhih hədis tapmayan müslüm və İbn Macə öz kitablarında səhabənin fəziləti adlı fəsl açımşlar. Termizi də bir zəif hədisdən başqa bir şey nəql etməmişdir. O hədisdə deiylir:İlahi! Onu hidayət edən və hidayət olunan qərar ver ki, başqaları da onun əli ilə hidayət olsunlar!. Sonra deyir ki, bu hədis "qərib" hədislərdəndir.[24]  Halbuki bu hədis belədir: "İlahi! Onu hidayət elə! " İbn Temiyyə özünün Minhac kitabında (c.2:207) yazır: Bir dəstə İslam Peyğəmbərindən (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) Müaviyənin haqqında fəzilət hədisləri nəql ediblər və onun hamısı yalandır." Firuzabadi özünün Səfərus-səadət, Əculuni isə Kəşfül-xifa kitabının 420-ci səhifəsində "Müaviyənin fəziləti" fəslində yazır: Bu haqda heç bir səhih hədis yoxdur. Eyni "Ümdətül-qari" kitabında yazır" əgər deyirsənsə, Müaviyənin fəziləti haqqında hədis çoxdur, fərz etsək ki, bəli! Amma o hədislərin heç birinin dəqiq və düzgün yolla sənədi yoxdur. Şövkani, Fəvaidul Məcmuə kitabında yazır:Bütün hədis hafizləri yekdilliklə bu nəzərdədirlər ki, Müaviyənin fəziləti haqqında heç bir səhih və düzgün hədis yoxdur.[25]
Nəticə budur ki, bir dəstə Müaviyə və yezidin günahlarını tarixdə silməkdən ötrü işə başlamışlar. Amma bu işdə müvəffəq olmamış və bu adamların özləri onlar haqqında səhih və düzgün sənədli hədisin olmamasına iqrar etmişlər. İbn Teymiyyə və Surxəsinin kəlamlarında bnu açıq müşahidə etdik.

---