Ətraflı axtarış
Baxanların
6393
İnternetə qoyma tarixi: 2011/05/21
Sualın xülasəsi
Әхлаг китабларыны мүталиә етдикдә шәриәт, тәригәт вә һәгигәт кими белә ирфани терминләрә раст ҝәлдим. Хаһиш едирәм бу терминләри изаһ един?
Sual
Әхлаг китабларыны мүталиә етдикдә шәриәт, тәригәт вә һәгигәт кими белә ирфани терминләрә раст ҝәлдим. Хаһиш едирәм бу терминләри изаһ един?
Qısa cavab

Ирфан әһли, инсаны өз сејр вә мәнәви һәрәкәти илә ҝәлдији әсл вәтәнинә гајыдан бир варлыг кими бахырлар. Онларда Һагга јахынлашмагла фасилә вә узаглыг арадан ҝетмиш вә бу јахынлыгла Һагг дәрҝаһында фани олмуш, Онунла баги галмышлар. Беләликлә, ирфан сејр вә мәнәвијјаты долу вә һәрәкәтдәдир. Бу һәрәкәт вә сејр, башлыг вә сонлуғун өзүнәмәхсус мәрһәләләри вар ки, ону кечмәлидир. Бу ҹәһәтдән инсанын камал “һәгигәтинә” вә Илаһи дәрҝаһа јахынлашмасы, јалныз “шәриәтин” батининә әл атмагла -  јәни, һәмин “тәригәт”лә әлә ҝәлә биләр.

Шәриәт; “Шәриәт” сөзү әрәб дилиндә “шәре” сөзүнүн көкүндән олуб, јол вә гајда мәнасындадыр. Амма дини терминолоҝијада Аллаһ-таала тәрәфиндән пејғәмбәрләр вә өвлијалар васитәси илә инсанларын тәрбијә олунмасындан өтрү ҝөндәрилмиш вә ачыгланмыш ганунлардыр ки, инсанларын ихтијарында иҹра вә әмәл мәрһәләсинә гојулмушдур.” Башга сөзлә десәк, “шәриәт, Китаб, Пејғәмбәр (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) вә мәсум имамларын (әлејһимуссалам) ганунлар топлусудур ки, онларын тәлими вә истифадәси илә инсан јарадылышында олан һәдәфинә чатыр.”

Тәригәт; Бу кәлмә “тәриг” (јол) сөзүндән алынмыш, “јол кечмәк” мәнасындадыр. Ирфан дилиндә исә “инсанијјәт мәртәбәләри, илаһи мәрһәләләри вә камал дәрәҹәләрини кечмәклә инсанын камал мәртәбәсинин ән јүксәк мәгамына чатмасыдыр.”

Һәгигәт;   Бу сөз дә “һагг” сөзүндән алынмыш, “хариҹдә бир шејин һәгигәтлә ујғун олмасы” мәнасындадыр. Ирфани терминолоҝијада исә “варлыг аләминин һәгигәтини кәшф етмәк, Һәггүл-јәгинә чатмаг”дыр. Шәриәтә әмәл етмәк әслиндә, инсанлығын камал дәрәҹәләрини кечмәкдән башга бир шеј дејилдир. Камал дәрәҹәләрини кечмәк исә инсанын мәрифәтинин вә иманынын јүксәк сәвијјәли олмасына сәбәб олур вә башга сөзлә десәк, һәгигәт, тәригәтин батини, тәригәт исә шәриәтин батинидир.

Ətreaflı cavab

Ирфан вә Ислам ирфаны нәзәриндә инсан елә бир мәнәви варлыгдыр ки, өз мәнәви сејри илә ҝәлдији әсл мәканына гајытмаг үчүн һәрәкәтдә вә чалышмагдадыр. Бу јолда Һагда узаг олмаг мәгамындан узаглашмагла фасиләләри арадан апарыр вә сонда Һаггын затында фани олур, Онун вүҹуду илә әбәдијјәт аләминә говушур. “Еј инсан! Сән (өләнә гәдәр) Рәббинә доғру чалышыб чабалајырсан. Сән Она говушаҹагсан!”[1]

Инсанын “камал” һәгигәтинә чатмасы вә илаһи гүрб мәгамына јахын олмаг “шәриәтин” батини сајылан “тәригәти” әлә ҝәтирмәдән мүмкүн дејилдир. Бу ҹәһәтдән ирфан алимләринин истифадә етдикләр кәлмәләрдә “шәриәт”, “тәригәт” вә “һәгигәт” терминләринә раст ҝәлирик.

Једдинҹи әсрин икинҹи јарысынын ирфан алимләриндән бири Иззәддин Нәсәфи өзүнүн Әл-Инсани-камил китабында јазыр: “Шәриәт пејғәмбәрләрин сөзү, тәригәт пејғәмбәрләрин әмәли вә һәгигәт пејғәмбәрләрин ҝөзүдүр. Мәнәви сејрдә олан инсан әввәл “шәриәт елминдән” лазым олан гәдәр өјрәнмәли, сонра өјрәндикләриндән “тәригәт јолунда” әмәл етсин бунунла да, “һәгигәт нурундан” онун да үзәринә бир шеј дүшсүн.

Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) бујурдуғу һәр бир сөзү гәбул едәнә “шәриәт әһли”, Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) әмәлләрини јеринә јетирәнә “тәригәт әһли” вә Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) ҝөрдүјү һәр бир шеји ҝөрә исә “һәгигәт әһли” дејилир. Һәр үч дәстәдән оланлар камил олуб инсанларын рәһбәрләридирләр. Бу үч дәстәнин һеч бириндән олмајан   нагис олуб һејванлар кимидирләр. “Биз ҹинлəрдəн вə инсaнлaрдaн бир чoxуну Ҹəһəннəм үчүн јaрaтдыг. Oнлaрын гəлблəри вaрдыр, лaкин oнунлa (Аллaһын бирлијини сүбут eдəн дəлиллəри, өзлəринин дини бoрҹ вə вəзифəлəрини) aнлaмaзлaр. Oнлaрын ҝөзлəри вaрдыр, лaкин oнунлa (Аллaһын мө’ҹүзəлəрини) ҝөрмəзлəр. Oнлaрын гулaглaры вaрдыр, лaкин oнунлa (өјүд-нəсиһəт) eшитмəзлəр. Oнлaр һeјвaн кимидирлəр, бəлкə дə, (oндaн) дaһa чox зəлaлəтдəдирлəр. Гaфил oлaнлaр дa мəһз oнлaрдыр!”[2] вә [3]

Әлбәттә, шәриәт бәһсиндә ирфан алимләринин бәзи нәзәријјәләри вар ки, фигһ ганунлары илә зидд кими дә нәзәрә ҝәлә биләр.[4]

Шиә аләминдә ариф вә мәшһур алимләрдән бири мәрһум сејид Һејдәр Амули бу үч дәстәнин вә мәгамын - јәни, шәриәт, тәригәт вә һәгигәт арасындакы заһири анлашылмазлығы арадан апармагдан өтрү бир сыра ачыгламалар вермишдир. Бүтүн бу мәгамлары јанашы вә охшар адларла изаһ едәрәк онларын һамысынын бир һәгигәтдә бирләшдијини билдирир. Амма, мүхтәлиф етибарларла онларын әслиндә ејни бир һәгигәт олдуғу мәлум олур. О, өзүнүн бәзи сөзләриндә јазыр: “ ....бәс бу мәсәлә ајдын олдугдан сонра ону да билмәк лазымдыр ки, “шәриәт” елә бир аддыр ки, илаһи јолларын үсул вә шахәләринә, иҹазә вә үзүрләринә аид олмагла онларын ән јахшысына гојулмуш бир аддыр. “Тәригәт” исә бу јолларын ән јахшысы вә ән мөһкәмини, ән давамлысыны тутмагдыр. Һәр јол вә мәсләк ки, инсаны ән јахшы, ән мөһкәм вә ән ҝөзәл еһтијатлара әмәл етмәклә һәгигәтә чатдырыр ону әлә ҝәтирмәк вә она әмәл етмәјә “тәригәт” дејилир. Бүтүн бу јолларда әмәл, сөз, сифәт вә һаләтләрин һамысы нәзәрә алыныр. Амма, “һәгигәт” ондан сонра ҝәлир вә кәшф, ҝөзлә ҝөрмәк һалда олмаг вә ја виҹдан васитәси илә дәрк етмәклә бүтүн бу гејд олунмушлары тәсдиг етмәкдир. Неҹә ки, Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) Һарисәдән сорушду: Еј Һарисә! Неҹә сүбһ етди?   Ҹаваб верди: “Елә сүбһ етдим ки, һәгигәтә иман ҝәтирмиш һалда олам! ...”[5]

О, өз сөзләрин ардынҹа јазыр: “....демәли, онун гејбә иманы һагдыр. “Шәриәт”, кәшф вә әлә ҝәтирдији мәрифәт, беһиш вә ҹәһәннәм, әрш дә “һәгигәт”дир. Дүнјада зөһдү, ҝеҹәләр ојаглығы вә тешнәлији “тәригәт”дир. ....Бүтүн бу гејд олунмуш кәшф вә мәгамлардан Аллаһ-таала өз мүгәддәс китабында хәбәр вермишдир ки, охујуруг: “Хејр, әҝәр (Гијамәт ҝүнү сизә нә едиләҹәјини) там јәгинликлә билсәјдиниз (фани дүнја малына ујмаздыныз)! (Еј мүшрикләр! Гијамәт ҝүнү) сиз о Ҹәһәннәми мүтләг ҝөрәҹәксиниз! Бәли, сиз (Ҹәһәннәмә васил олдугдан сонра) ону мүтләг өз ҝөзүнүзлә ҝөрәҹәксиниз!” [6] Башга бир ајәдә бујурур: “Шүбһәсиз ки, бу, тәкзиболунмаз һәгигәтдир!”[7] “Елмул-јәгин” сајылан биринҹи мәтрәбә һәман “шәриәт” һөкмүндәдир. “Ејнүл-јәгин” сајылан икинҹи мәртәбә һәман “тәригәт” һөкмүндәдир. “Һәггүл-јәгин” сајылан үчүнҹү мәртәбә исә әслиндә “һәгигәт” һөкмүндә ачыгланыр. ....”[8]

Даһи алим, шәһид вә бөјүк философ Мүртәза Мүтәһһәри бу үч термин һаггында јазыр:

“Арифләр вә гејри-арифләр, хүсусилә, арифләрлә фәгиһләр арасында ән мүһүм ихтилафлардан бири дә шәриәт, тәригәт вә һәгигәт һаггында онларын хүсуси нәзәријјәләридир..... Фәгиһләр бу гәдәр ачыглама верирләр ки: шәриәт (һөкмләр вә ганунлар) пәрдәси алтында бир сыра мәсләһәтләр вардыр. Бу мәсләһәтләр, инсаны һәгигәтә вә ја Аллаһа јахынлашдырмагдан өтрү бир нөв мәнзилләрә охшајыр. Арифләрин нәзәријјәләри будур ки, шәриәтин батини “јолдур” вә ону “тәригәт” адландырырлар. Бу јолун сону исә һәгигәтдир. ....; јәни, бири заһир, диҝәри батин, үчүнҹүсү исә батинин батинидир.”[9]

Башга сөзлә десәк, инсан истәр-истәмәз сејр вә һәрәкәтдәдир. Белә олан һалда әҝәр инсан бу һәрәкәт вә сејрини шәриәт илә ујғунлашдырса, инсанијјәт вә һәгигәтә јахынлашса, бир о гәдәр чох камала доғру ирәлиләјиши олар вә һәгигәт үзәриндән пәрдә ҝөтүрмәклә Аллаһ-таалаја јахынлашар. Бүтүн шәкк вә шүбһәләр белә инсанын гәлбиндән силиниб чыхыр. Варлығ сәһифәсиндән бүтүн чатышмамазлыглар вә нөгсанлар мәһв олуб арадан ҝедир вә инсанын өзү илаһи ҝүзҝү олур. Һәмчинин, белә инсан диҝәрләри үчүн дә бир дәстәк вә һидајәтчи ролуну ифа едир. Демәли, шәриәтә әмәл етмәк һәмин тәригәтдир вә тәригәтин дә сәмәрәси вә нәтиҹәси һәгигәтдир.

Амма, инсанларын әмәлләри, нијјәтләри, ихласлары вә иманлары фәрглидир. Бу тәригәтин нәтиҹәсини әлә ҝәтирмәк вә һәгигәтә јетишмәк дә һәр бир фәрддә фәрглидир. Белә ки, бәзиләриндә тәригәтин әсәри лазымынҹа дејилдир, амма Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) вә Мәсумларда (әлејһимуссалам) лазымынҹа ҹилвәләнир.

Аллаһ-тааланын һикмәт саһиби олдуғу үчүн бүтүн варлыглары, о ҹүмләдән, инсанлары да һәдәфсиз вә һикмәтсиз јаратмамышдыр. Тәбиәт варлыгларынын јарадылышындан һәдәф онларын тәбии иҹбари сејр вә һәрәкәтин кечмәси, мүҹәррәд (мәләкләр кими) варлыгларын исә камал вә сон һәдәфләри илк јарадылышда илаһи немәт кими онлара верилир вә һасил олур. Амма инсанлар мухтар олдуғуна ҝөрә онларда ирадә вә гәрара ҝәлмәк һәдәфә чатмаларында ролу вардыр. Һәр бир ишдән өтрү гәсд вә гәрара ҝәлмәкдән өтрү о ишин һәдәфи, фајдалары вә нәтиҹәләри һаггында дүшүнмәк лазымдыр. Бу мөвзуда мәрифәт әлә ҝәтирмәдән һеч бир ишин гәрар вә ирадәсини вермәк олмаз. Лакин инсан, вәһј вә илаһи гүввә олмадан белә бир һәдәф вә камала јетишә билмәз. Бунун да шаһиди мүтәфәккир инсанлар арасында бу мөвзуда олан ачыг ајдын ихтилафдыр. Белә һалда, вәһј, пејғәмбәрләрин ҝөндәрилмәси, китабларын назил олунмасы васитәси илә илаһи көмәјә еһтијаҹ вардыр. Аллаһ-таала да һикмәт саһиби олдуғуна ҝөрә инсанлары башсыз бурахмамыш, онлара бу һәдәфә - јәни, камала јетиб һидајәтә чатмаларындан өтрү вәһј васитәси илә китаблар јолламыш вә пејғәмбәрләр сечмишдир. Өз мәгсәдинә чатмагдан өтрү инсана дүзҝүн јолу ҝөстәрмишдир.   Бунанла да әҝәр инсанлар өз сағлам фитрәти вә әглинин сөзүнә табе олсалар вә дүнјанын аз бәр-бәзәји вә алдадыҹы ҝөзәлликләринә вурулмасалар, һәјатынын бүтүн саһәләриндә чох асанлыгла Аллаһ-тааланын әмр вә гадаған бујурдугларына тәслим олаҹаглар. Бүтүн бу илаһи тәлимләр, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) ачыгламалары вә Мәсумларын (әлејһимууссалам) тәфсирләри “шәриәт” үнваны илә таныныр. Шәриәт һөкмләринә әмәл едән инсан Аллаһ-таала тәрәфә һәрәкәт едән бир мүсафирдир ки, онун һәрәкәт вә ҝүҹвериҹиси бир тәрәфдән әлә ҝәтирдији хејирли ишләрин мүкафаты, диҝәр тәрәфдән исә һәмин илаһи тәлимләр - јәни, шәриәтдир. Инсан бу јолда нә гәдәр ирәли ҝетсә, иман вә иманла шәриәтдә мөһкәмләнсә, анба-ан өз мәгсәдинә тәрәф јахынлашмыш олаҹаг. Шәриәт һөкмләринә там шәкилдә иман ҝәтирмәк вә әмәл етмәк инсанијјәт јолунда һәрәкәт етмәк демәкдир. Бу хүсуси һәрәкәтә “тәригәт” дејилир. Бу сәфәр диҝәр әксәр сәфәрләрлә мүгајисәдә өзүнүн һәдәф вә мәгсәдли олмасы илә сечилир. Јәни, бу јолда атылмыш һәр бир аддымда инсан тәзә ҹазибәлик вә ҝөзәл мәнзәрәләрлә үзләшир. Һәмчинин, бу ҹазибәлијин инсан нәфсинә тәсири истәр-истәмәз онун камиллијиндә мүсбәт ирәлиләјишинә сәбәб олур. Башга сөзлә десәк, инсанын бу јолда атдығы һәр бир аддымы илә онун кечмишлә мүгајисәдә кејфијјәт вә кәмијјәтини нәзәрә алараг мәгсәдинә даһа чох јахынлашдырмыш олур. Бундан сонракы һәдәфи јолунда атдығы һәр бир јени аддымда - јәни, һәгигәтин кәшфи вә Аллаһа јахынлашмагла иманына даһа дәринлик бәхш едир вә иманы чохалыр. Бунунла да, инсан һәгигәтә јетишир.

Мәшһур алим Әлламә Һәсәнзадә Амули бу мөвзуда бујрур: “...инсан әбәди бир мөвҹуддур, Гуран, ирфан вә бурһана (дәлилә) әсасән, “елм” вә “әмәл” инсаны камиллијә чатмагда јетишдирир.......вә инсанын руһунун гидасы сајылыр. Неҹә ки, су вә чөрәк инсан бәдәнинин гидасы сајылыр..... јәни, ҹисмин гидасы инсанын бәдәнинин галмасына, руһунун гидасы исә онун натиг нәфсинин әбәди олмасына сәбәб олур. ....инсанын ҹанынын елә бир гидасы ки, метафизик аләминдә инсанын варлығы илә натиг нәфсинин бирлијинә сәбәб олур вә бунунла да әбәди вә даими галыр. Демәли инсан, ҝеҹә-ҝүндүз “тәриг” јолунда һәрәкәт етдикдән сонра өзүнүн “әбәдилијини” гурур. ....инсан өзүнүн писликләрдән горумалыдыр. Ҝәрәк билсин вә анласын ки, һидајәт вә ислаһ јолуну кечмәлидир. ... Аллаһ-таала бу гәрибә варлығы - јәни, инсанын варлығыны варлыг аләминдә ән бөјүк варлыг кими јаратмышдыр. Бу варлығын кәнарында исә ону һәр шејдән горујан вә она доғру-дүзҝүн јол ҝөстәрән бир “китаб” гәрар вермишдир. .....Бизим әмәли ирфанда Гуранын ҝөстәришиндән башга һеч бир јолумуз јохдур. Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) вә Әһли-Бејтин (әлејһимусссалам) бу јолдакы дуа вә ачыгламалары исә әслиндә сонсуз илаһи кәрамәтә вәсл олан Гурана гајыдыр. ...” Нәзәр вә әмәли ирфанда бәшәр ичиндә Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) вә Онун пак Әһли-Бејтинин (әлејһимуссалам) сөзүндән дәјәрли вә гијмәтли сөз тапылмаз. Һәр бир инсанын ҹан вә руһуна лазым олан һәр бир гида кими Гуранда вә Мәсумларын (әлејһимуссалам) кәламында “Аллаһ-таалаја јахынлашмагдан өтрү” һәр шеј вардыр. “Аллаһа јахын олмаг” јәни, илаһи сифәтләрлә сифәтләнмәк вә мәләквари әхлагла зинәтләнмәкдир. Јәни, инсан өз инкишаф јолунда әмәли вә елми ҹәһәтдән ирәли ҝетсин вә елә бир мәгама чатсын ки, илаһи сифәтлә сифәтләнсин. Әлбәттә, бәзи мәртәбәләр горунур. Гуранда охујуруг: “Елм верилмиш кимсәләрә хүсуси мәгам вә мәртәбәләр верилмишдир.”[10] Бу мәртәбәнин ән јүксәк мәгамы одур ки, инсан там өз истедадына чатсын вә камилләшсин. Амма һәр бир инсан өз истедады сәвијјәсиндә вә камал јолунда әлә ҝәтирдији хүсуси мәгамлара чатыр вә ниҹат әһли олур. ......Инсан әмәли ирфанда елә бир мәгама чатыр ки, бәрзәх ҝөзү ачылыр; јәни, инсанлары өз дахили сифәт вә әсл батини хүсусијјәтләри илә мүшаһидә едир.....даһи шәхслијјәтләр вә һаг өвлијалар үчүн Гијамәт бу дүнјада гурулмушдур. Беләҹә јаваш-јаваш уҹа мәртәбәләрә галхыр, нәһајәт, арифләрин ағасы, мүттәгиләрин башчысы, мүвәһһидләрин имамы вә Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) ҹанишини әмирәл-мөминин Әли (әлејһиссалам) бујурдуғу кими олур: “Әҝәр ҝөјләрин пәрдәләри ачылса, бир зәррә дә олсун јәгинлијимә бир шеј артмаз!” Дүнја вә ахирәт бизә пәрдә архасында ҝөрүндүјү кими о Һәзрәтә бағлы дејилди.”[11]

Сонда һәгиги ариф, мәрһум ајәтуллаһ Хомејнинин (рәһмәтуллаһ) инсанын дүнја вә ахирәт мәгамыны ачыглајыб, инсанынын зөвгүнә ујғун олан елмләләрә ишарә етдикдән сонра гејд етдији бир мәсәләни хатырладырыг: “Бүтүн фајдалы елмләр бу үч гисмә бөлүнүр; әгли, камал вә руһи вәзифәләрә аид олан елм, гәлби әмәлләр вә онун вәзифәләрини ачыглајан елм, нәфсин заһирдә вә галибдә ҝөстәрдији әмәлләри ачыглајан елм. .... бу елмләрин һәр биринин диҝәринә мүнасибәтдә бағлылыглары вар вә бири-диҝәринин әсәриндән тәсирләнир. Истәр камиллик јолунда, истәрсә дә нөгсанлыгда олсун. Мәсәлән, әҝәр кимсә өз бәндәчилијиндә вә заһири әмәлләриндә дә олса, пејғәмбәрләрин бујурдуғу ҝөстәришләр үзрә әмәл етсә истәр-истәмәз бу әмәлләр онун гәлб вә руһунда өз тәсирини гојаҹаг вә инсанын әхлаг вә руһијјәси камала доғру һәрәкәт едәҹәк. Һәмчинин, һәр кәс өз батини һиссләринин пакланмасы вә рәфтарларынын нәзарәтдә олмасы илә мәшғул олса, истәр-истәмәз заһирдәки ики сәһәдә дә тәсирли олаҹагдыр. Неҹә ки, иман вә етигадын әһкамларынын камалы диҝәр ики мәгама да мүсбәт тәсир гојур. Белә олан һалда “бағлылыг” сөзү әслиндә истәр-истәмәз бу әлаҹсызлыг үзүндән истифадә олунур. Әслиндә белә демәк лазымдыр: “Һәр һансы бир һәгигәтин заһирләри вә батинләри вардыр.”[12] Һәр һансы мәгамда олсан да еј әзиз! Һәмишә чалыш ки, гәлбиндән шејтаны вә онун вәсвәсәләрини чыхарыб ихласыны чохалт! Белә етсән әлбәттә, сәнин үчүн нәтиҹә олаҹаг вә “һәгигәтә” тәрәф јол тапаҹагсан. Сәндән өтрү “һидајәт јолу” ачылаҹаг вә Аллаһ-таала сәнин әлиндән јапышаҹаг!”[13]



[1] Иншигаг сурәси, 6.

[2] Нәсәфи, Иззәддин ибн Мәһәммәд, Камил инсан, сәһ.3

[3] Әраф сурәси, 179.

[4] Мүтәһһәри, Мүртәза, Ислам елмләри илә танышлыг, сәһ.82

[5] Сејјид Һејдәр Амули, Ҹәвамиул-әсрар вә мәнбәул-әнвар; тәрҹүмә, Сејјид Ҹавад Һашими Үлја, сәһ.266, 267;

[6] Тәкасур сурәси, 5-7

[7] Вагиә сурәси 95.

[8] Ҹәвамиул-әсрар вә мәнбәул-әнвар; тәрҹүмә, 267, 268

[9] Мүтәһһәри, Мүртәза, Ислам елмләри илә танышлыг, ирфан бөлмәси, сәһ.80-82

[10] Мүҹадилә сурәси 11.

[11] Һәсәнзадә, Һәсән, Мәрифәт сәмасында, сәһ.386-387.

[12] Мусәви Хумејни, Руһуллаһ, “40 һәдис китабынын шәрһи”; сәһ.386-387

[13] Мусәви Хумејни, Руһуллаһ, “40 һәдис китабынын шәрһи”; сәһ.394

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Vilayəti fəqihə əqidəli olmaq nə vaxtan başlayıb?
    9428 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/06
    Fiqhdə müctəhidlik dərəcəsinə çatan şəxs tərəfindən İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mənasına olan 2 vilayəti fəqih" məsələsi, bəzilərinin nəzərində İslam düşüncəsi tarixində təzə bir mövzudur və onun keçmişi iki əsrdən azdır. Bunlar iddia edirlər ki, şiə və sünnü fəqihlərinin heç biri bu məsələni araşdırmayıblar ki, fəqihin fətva və hökm ...
  • Dəccal kimdir? Onun barəsində olan rəvayətləri izah etmənizi istərdik.
    9024 Qədim kəlam 2011/08/23
    Zühurynəlamətlərindənbiridəinsanlarızəlalətəsalanvəazdıran “Dəccal” adlıbir
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • İslam dini nöqteyi nəzərindən bir qatil və günahkar kafir iman gətirərsə onun keçmiş günahları bağışlanırmı?
    7423 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/12
    Müqəddəs İslam dinində yeni müsəlman olmuş şəxslər üçün müəyyən qanunlar təyin olunmuşdur. O cümlədən, əgər kafir şəxs müsəlman olmazdan öncə bir sıra günahlara qatılarsa və Allah Taalanın haqqını aradan apararsa (namaz qılmaz, oruc tutmaz və sair. Bu kimi vacibləri tərk edərək günaha düşərsə). Allah tərəfindən onun günahı bağışlanır.
  • "Möminlər"dən məqsəd müsəlmanların hansı dəstəsidir?
    8731 Qədim kəlam 2011/07/02
    Möminlər Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olanlardır.Nəzərinizə çatdıraq ki, imanın mərtəbə və dərəcələri vardır. Quran ayələrinə, Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislərə əsasən Əhli-beytin (ə) vilayətinə etiqad bəsləmək imanın ali və əsil mərtəbələrindəndir. Quran ayələri vasitəsi ...
  • “Əməli əsl” və “ictihadi dəlil” dedikdə məqsəd nədir və bunların arasında nə kimi əlaqə vardır?
    6117 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/18
    Əməli əsl“Əməli əsl” üsuli-fiqh elmində bir termindir. Onun mənası şəri hökmün təyinində şəkk yaranan zaman mükəlləfin əməli (şəri) vəzifəsini aydınlaşdıran bir qaydadan ibarətdir – dəlil və əmarə tapmadıqdan sonra. Başqa sözlə desək, əməli əsl, yaxud əməliyyə əslləri şəkk-şübhəyə düçar olan bir şəxsin əməlini ...
  • can verən halla ölüm səkəratı arasında farq nədir?
    7016 حقانیت مرگ 2015/06/02
    Ərəbcədən ehtizar sözü iftial şəklində olub, həzər sözünün yəni, hazır olmaq mənasındandır. Bəziləri deyirlər, insanın son anında ölüm mələklərinin hazır olmasına görə bu hala, ehtizar deyilir.[1] Belə bir hala düşən insana isə möhtəzər (can verən) deyilir.[2] Ehtizar yəni, can verən vaxt ...
  • Nə üçün bəzi müsəlmanların əməlləri onların din və məzhəb əqidələriylə üst- üstə düşməyib əksinə olur?
    6454 Əməli əxlaq 2011/05/15
    İnsan bir neçə təbəqədən təşkil olmuş bir varlıqdır; ruhi və İlahi, maddi və mənəvi, ictmai və atifi və... təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr həmişə bir- biriylə mübarizədədirlər ki, bu da insanı əqidəsiylə əməlləri arasında müxalifətə doğru yol açır. İlahi dinlər, xüsusiylədə İslam dini insanları nəfsin istəkləri tələsindən qurtarıb onu ...
  • Мәләкләр мүҹәррәддиләр, ја мадди?
    6743 İslam fəlsəfəsi 2010/06/12
    Ола билсин ајә вә рәвајәтләрдә мәләкләрин сырф мүҹәррәд олмасы ајдын шәкилдә бәјан едилмәјиб. Амма, онларын һаггында әлдә олан мәлуматлар, о ҹүмләдән, онларын рәфтарлары вә вәсфләри мүҹәррәд олмаларына дәлилдир. Чүнки, ајә вә Мәсумларын (әләјһимуссалам) рәвајәтләриндә мәләкләр һаггында бизә чатан һәдис вә кәлмәләрин мәзмуну онларын ...
  • İmam Riza (əleyhis-salam)-ın “Zamini-ahu” (Ahunun zamini) adlandırılmasının səbəbi nədir?
    10576 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/19
    İmam Riza (əleyhis-salam)-ın məşhur ləqəblərindən biri də “Zamini-ahu”dur (ahunun zamini). Şiə mənbələrində bu hadisə camaat arasında məşhur olan şəkildə mövcud deyildir. Amma camaat arasında deyilən nəqlə oxşar rəvayət vardır. Peyğəmbərə, İmam Səccada və İmam Sadiq (əleyhimus-salam)-a mənsub edilən möcüzələrdə də gözə dəyir. Mərhum Şeyx Səduq “Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-salam)” kitabında bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164675 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163733 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113679 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110524 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94037 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54839 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54123 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46130 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45746 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...