Din alimləri və fəqihlər buyurmuşlar: Pişnamazda bir neçə şərt və xüsusiyyət olmalıdır, onlardan biri də onun halalzadə olmasıdır.[1] Bu şərtin dəlillərini aşağıda qısa şəkildə qeyd edirik:

1. İcma.[2]

Bütün şiə fəqihləri buyurmuşlar ki, imam-camaat halalzadə olmalıdır.[3] Yaxud heç olmazsa, onun zinadan əmələ gəlməsi məlum olmamalıdır.[4] Deməli, zinadan əmələ gəlməsinə və halalzadə olmamasına dair yəqin etdiyimiz bir şəxsə iqtida etmək caiz deyildir.[5]

2. Ehtiyat.

Mərhum Şeyx Tusi “Əl-xilaf” adlı kitabında imam-camaatda halalzadə olmağın şərt edilməsinin ikinci dəlilini “ehtiyat” buyurmuşdur:[6] Ehtiyat dedikdə bu böyük alimin məqsədi fiqhdə deyilən “iştiğal qaydası”dır. Yəni əgər namazın vacib olması kimi hər hansı bir hökmün bizə verildiyinə yəqin etsək və halalzadə olmayan bir şəxsə iqtida etməklə namazın vacibliyinin öhdəmizdən götürülüb-götürülmədiyində şəkk etsək, vəzifəmizin aradan götürülməsinə yəqin hasil olması üçün gərək zinazadə şəxsin imaməti barəsində ehtiyat edərək ona iqtida etməyək.

3. Mövcud olan çoxlu rəvayətlərdə buyurulur ki, camaat namazında zinadan əmələ gələn şəxsə iqtida etmək caiz deyildir.  Cümlədən:

a) İmam Əli (əleyhis-salam)-ın belə buyurduğu nəql olunur: “Dəlinin və zinadan əmələ gələn şəxsin arxasında (iqtida edərək) namaz qılmayan!”[7]

b) Həmçinin o həzrət buyurur: “Altı qisim insanların pişnamaz olmağa səlahiyyəti yoxdur: zinadan əmələ gələn, mürtəd (dindən çıxan), ə’rabi ( hicrətdən sonra cahiliyyət adət-ənənəsinə qayıdan), şərab içən, üzərində ilahi cəza qanunu icra edilən şəxs və sünnət olunmayan şəxs.”[8]

v) İmam Baqir (əleyhis-salam) buyurur: “Beş qisim insanlar pişnamaz kimi seçilə bilməz. Onlardan biri də zinadan əmələ gələn insandır.”[9]

Amma bu hökmün səbəb və fəlsəfəsi ilə əlaqədar suala gəldikdə isə, demək lazımdır:

1. “İmam” kəlməsi iqtida olunan, rəhbər və başqalarının iqtida etdiyi şəxs mənasınadır ki, öz işlərində onu örnək və nümunə qərar verirlər.[10] İmam camaat – pişnamaz dedikdə məqsəd o şəxsdir ki, bir dəstə insan onu özlərinə (namazda) ülgü və nümunə təyin edirlər. Buna görə də həmin mənsəbi öhdəsinə alan şəxsdə nöqsan olmamalıdır, hətta bu nöqsanın hasil olmasında onun özü heç bir rol ifa etməsə də belə.

İzah:

Zinadan əmələ gələn şəxsin bir çox ictimai və mənəvi mənsəblərə, o cümlədən pişnamazlıq, mərcəyi-təqlid və s. kimi mənsəblərə səlahiyyəti yoxdur. (Bu, bir çox rəvayətlərin məzmunundan əldə olunur.)[11] Səbəbi də bu mənsəblərin malik olduğu xüsusiyyətlərdir. Bu sözün mənası da zinazadənin qiyamət günü nicatdan məhrum olması deyildir. Məsələn, kor insan bəzi mənsəbləri öhdəsinə ala, yaxud çox unutqan olan şəxs qazı ola bilməz – hətta əgər öz həyatında ən azacıq günah iş törətməsələr də belə. Yaxşı və güclü hafizə qüvvəsinə malik olmaq qazının şərtlərindən biridir. Amma bu kimi məhrumiyyətlərin şəxsin səadətli və ya bədbəxt olması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Vələduz-zinanın da vəziyyəti belədir. Bu müddəaya dair şahidimiz budur ki, həmin rəvayətdə vələduz-zina dəli, cüzam xəstəliyinə tutulan və s. ilə bir cərgədə tutulmuşdur. Halbuki bir kəs öz ixtiyarı ilə özünü dəli edə və ya cüzama mübtəla edə bilməz.

İctimai nəzərdən də zinadan əmələ gəlmək bir növ nöqsanlı hal hesab olunur və bu iş yaxşı adla xatırlanmır. Çünki bir tərəfdən zinazadə insan rüsvayçı bir əməlin məhsuludur, digər tərəfdən də tarix boyu zinazadələr özlərindən çox da gözəl əməllər göstərməmişlər. Şübhəsiz, bəzi mənsəbləri öhdəsinə alan şəxs gərək camaatın nifrət hissi keçirərək ondan uzaqlaşmasına səbəb olan sifət və xüsusiyyətlərdən uzaq olsun, hətta o xüsusiyyətlər şəxsin ixtiyarı olmadan da yaranmış olsa belə.

Əgər “bəlkə zinazadə heç bir günaha mürtəkib olmayıb?” - deyilsə, cavabında demək lazımdır ki, bütün aləm (kainat) səbəb-nəticə qanunu əsasında qurulmuşdur. Bir şəxsin kor olmasında qəti şəkildə irsi, ətraf mühit və s. amillər rol oynayır ki, əksər hallarda onun ixtiyarı dairəsindən xaricdədir.

Övladın nöqsanlı və ya kamil olmasında çoxlu amillər rol oynayır ki,  bu barədə əlaqədar kitablarda lazımi məlumatlar yazılmışdır. İslamda da bu nöqsanlı halların və problemlərin qarşısını almaq üçün çoxlu göstərişlər verilmişdir. Məsələn, nütfənin bağlanması (mayalanması) üçün münasib məkan və zamanın necə olması, hamiləlik dövründə ananın hansı qidalardan istifadə etməsi və s.

İmam Sadiq (əleyhis-salam)-dan nəql olunan bir rəvayətdə deyilir:

الْمِمْرَازُ لَا يطِيبُ إِلَي سَبْعَةِ آبَاءٍ وَ قِيلَ لَهُ وَ أَي شَي‏ءٍ الْمِمْرَازُ فَقَالَ الرَّجُلُ يکْتَسِبُ مَالًا مِنْ غَيرِ حِلِّه

“Mimraz yeddi nəslə qədər pak olmaz.” Soruşdular ki, mimraz nədir? Həzrət buyurdu: “Haram mal ilə izdivac nəticəsində əmələ gələn övlad.”[12]

Tarix və rəvayət kitablarında haram yeməklərin insanın ruhiyyəsindəki mənfi təsirləri ilə əlaqədar çoxlu rəvayətlər və əhvalatlar  qeyd olunmuşdur. Bu barədə Şərik ibni Əbdüllah Nəxəinin hadisəsi çox maraqlıdır:[13] O, qonaqlıqda haram yeməklər yediyinə görə həm zalımların qəzavət (mühakimə) kürsüsünü qəbul etmiş, həm də Məhdi Abbasinin övladlarına dərs vermişdir.

Əlbəttə, diqqət yetirmək lazımdır ki, qeyd olunan şeylərdən heç biri tam səbəb ünvanı ilə deyildir. Yəni elə də deyildir ki, yol tamamilə bağlasın və vələduz-zinanın qurtuluşa nicat olması ümumiyyətlə  mümkün olmasın. Əgər belə olsaydı, onda Allah tərəfindən ona şəri vəzifə verilməsinin mənası olmazdı. Halbuki zinadan əmələ gələn şəxs üsuli-dini qəbul edib füru-dinə əməl etməyə vəzifəlidir. Biz sadəcə dedik ki, mühit amilləri, irsi səbəblər və digər amillər xüsusi rəftarların seçilməsində çoxlu təsirlər qoya bilər, eyni halda insanı xüsusi bir əməli görməyə məcbur etməz. Bu insan öz həyatının bütün dövrlərində irsi və mühitlə əlaqədar amillərin hamısına qələbə çala, düzgün yolda qərar tuta bilər. Buna görə də onun itaətinə savab, günahlarına isə cəza  verilir.[14]

2. Həqiqətdə bu növ hökmlər və zinanın çirkinliyini bəyan edən rəvayətlər[15] bu yaramaz əməllə hərtərəfli mübarizə üçün bir yoldur. Yəni cəmiyyətdə bu əməlin çirkinliyini hamı üçün aşkar etmək məqsədi daşıyır ki, bu günahın kökləri aradan getsin.