Ətraflı axtarış
Baxanların
7369
İnternetə qoyma tarixi: 2009/06/18
Sualın xülasəsi
Бүтүн ҹәмијјәтләрин еһтијаҹларыны өдәјә биләҹәк бир динин ҝәлмәси неҹә мүмкүндүр?
Sual
Бәшәрин сон тарихинә гәдәр һидајәтлә бағлы бүтүн еһтијаҹларыны өдәјә биләҹәк бир динин мејдана ҝәлмәси неҹә мүмкүндүр? Бу ҝүнә гәдәр бәшәрин бу гәдәр тәкамүл, тәрәгги вә дәјишмәсиндән сонра јени бир динин инсанлары әбәдијјәтә гәдәр һидајәт етмәси неҹә мүмкүн ола биләр?
Qısa cavab

Бу суалы ҹавабландырмаг үчүн бәшәрин вәзијјәти вә һалы һаггында фикирләшмәк лазымдыр. Ҝөрәсән, доғурдан да тарих боју инсанда һәр бир дәјишиклик баш верәндә онун бүтүнлүкдә заты вә вүҹуду дәјишир? Јохса , бүтүн бу дәјишикликләр арасында инсанын заты вә ҹөвһәри сабит галыр, һәмин зат инсанын кечмишини, бу ҝүнүнү вә ҝәләҹәјини бир-биринә бағлајыр, инсанын шәхсијјәтини вүҹуда ҝәтирир вә инсанијјәт аләминдә она бир маһијјәт вә мәдәнијјәт бәхш едир?!

Ətreaflı cavab

Бир груп инсан бу суала шәрһ вермәкдән ваз кечмиш вә белә бир нәтиҹәјә ҝәлмишләр ки, динин сонунҹу олмасы вә бундән сонра илаһи һидајәтә еһтијаҹы олмамасынын әсас сәбәби бәшәрин әгли вә фикри ҹәһәтдән тәкамүлә јетмәсидир!!! Хатәмијјәт (пејғәмбәрләрин сона јетмәси) бу мәнададыр ки, бәшәр артыг һәдди булуға јетишмиш вә динә еһтијаҹсыз олмушдур.[1] Бундан әввәл Игбад Лаһури вә башгалары да белә иддиа етмишдиләр. Инди дә тәзә бир ҹилвә илә һәмин сөзү тәкрарлајырлар.

Үмумијјәтлә, еһтијаҹсызлыг ики нөвдүр: 1-Бәјәнилмәмиш вә икраһ доғуран еһтијаҹсызлыг вә 2-бәјәнилмиш вә тәрифә лајиг еһтијаҹсызлыг.

Бәјәнилмәјән еһтијаҹсызлыг будур ки, инсан еһтијаҹлы олдуғуну билдији һалда онун ардынҹа ҝетмәсин вә өзүнү “ҝуја еһтијаҹсыздыр” – кими гәләмә версин. Мисал үчүн, бир нәфәр хәстәләнир вә баша дүшүр ки, һәлимә ҝетмәли, дәрман алмалыдыр. Амма хәстә олдуғу һалда тәбибә ҝетмәсә вә мәним һәкимә еһтијаҹым јохдур вә дәрман истәмирәм!” десә, белә еһтијаҹсызлыг бәјәнилмәмиш, икраһ доғуран еһтијаҹсызлыгдыр.

Лакин бәјәнилмиш вә гәбул олунан еһтијаҹсызлыг да вардыр. О да будур ки, инсан хәстәләнир, һәкимә вә дәрмана еһтијаҹлы олдуғуну билир. Һәкимин јанына ҝедир вә чалышыр ки, һәким ону сағалтсын. Белә бир дәрманла артыг инсан сағалыр вә тәбибдән еһтијаҹсыз олур. Бурда тәбибин иши хәстәни, бир даһа һәкимә еһтијаҹы олмајаҹаг тәрздә елә сағалтмагдыр. Әҝәр тәбиб һәмишә хәстә илә әлагәдә олмасыны истәсә, онда ону елә мүалиҹә едәр ки, хәстә һәмишә онун јанына ҝәлиб ҝетсин.

Амма садиг вә һәгиги тәбиб мүалиҹәни ән јахшы шәкилдә јеринә јетирир, бу ишин нәтиҹәси дә хәстә илә әлагәләрин кәсилмәси олур. Әҝәр тәбиб ишини јахшы вә доғру шәкилдә јенинә јетирсә хәстә сағалаҹаг. Хәстә сағаланда исә тәбиблә әлагәсини кәсир. Бундан сонра хәстәнин тәбибә еһтијаҹы јохдур. Мүәллим-шаҝирд әлагәләри дә бу гәбилдәндир. Мүәллим өз вәзифәсинә әмәл етсә, шаҝирдинә елә сәвијјәдә елм өјрәтмәлидир ки, онун бир даһа мүәллимә еһтијаҹы олмасын. Беләликлә, һәр бир инсафлы мүәллим елә тәдрис етмәлидир ки, иши шаҝирдин ондан еһтијаҹсыз олмасы илә нәтиҹәләнсин. Белә олан һалда шаҝирд артыг әввәлки шаҝирд дејил, онун кими мүәллимин јанында мүстәгил бир мүәллимдир.

Сонра белә нәзәр верирләр: Пејғәмбәрләр тәбибләр кими инсанларын һалына јанырлар. Онлар бәшәрә елә маариф вә мәдәнијјәт өјрәдирләр ки, әҝәр бәшәријјәт онлары өз һәјатларында тәтбиг едиб гаврасалар, артыг пејғәмбәрләрә еһтијаҹ олмаз. Неҹә ки, хәстә дә сағлам һала ҝәлдикдән, шаҝирд тәһсилини мүвәффәгијјәтлә баша вурдугдан сонра артыг мүәллимә еһтијаҹы олмур. Онларын нәзәриндә пејғәмбәрләрин сона јетмәси һәмин гәбилдәндир.

Игбал Лаһури Ислам Пејғәмбәринин ҝәлиши илә инсанларын артыг пејғәмбәрә еһтијаҹы олмамамсы фикрини дә һәмин мәгсәдлә бәјан етмишдир. Белә ки, Ислам Пејғәмбәри (с) өз ҝәлишиндән сонра инсанлара дини саһәдә елә дәрин маариф вә аҝаһлыг өјрәдир ки, ондан сонра инсанлар башга пејғәмбәрә бир даһа еһтијаҹлы олмурлар.[2]

Амма инсанын динә олан еһтијаҹынын дәлили елә дәлилләрләдир ки, инсан өз әгли, һисс үзвләри вә ја тәҹрүбә илә ону әлә ҝәтирә билмәзләр. Бу о демәкдир ки, инсан идракы һардаса мәһдуддур. Фәлсәфә бәһсиндә дә биз сүбут етдик ки, инсан идракынын һардаса һәр шеји дәрк етмәкдә мәһдудијјәти вар. Гуран да бу мәтләбә ишарә етмишдир: [3] علّمکم ما لا تکونوا تعلمون Аллаһ, сизә билмәдикләринизи өјрәтди!” Белә олан һалда бәшәр елә бир нөгтәјә чатмајаҹаг ки, диндән еһтијаҹсыз олсун.

Диҝәр тәрәфдән, әҝәр белә бир иддиа сәһиһ олсајды Ислам динин зүһурундан бир-ики әср сонра инсанлар диндән еһтијаҹсызлыгларыны изһар едәр вә өз ағыллары илә һидајәт јолуну тапардылар. Мүасир тарих белә бир иддианын батил олдуғуна ән јахшы шаһиддир. Бәшәр бу ҝүн нәинки диндән еһтијаҹсызлыг дујуб, әксинә, ренесанс дөврүндә дин мүгабилиндәки ҝүнаһлары вә аҹылыглары чыхардыгдан сонра өзүнү динә даһа да јахын билир вә ҝүнбәҝүн өзүнүн динә даһа еһтијаҹлы олдуғуну һисс едир.

Башга дәстә бу суалын мүгабилиндә динин тәкамүл нәзәријјәсини гәбул едир вә иддиа едирләр ки, дин бәшәрлә аддымбааддым тәкамүлә чатыр вә өзүнү һәр ҝүн тәзә тәләблә ујғунлашдырыр. Бу тәфәккүр әслиндә, дини дәјишикликләри әсас тутмагла дин тәлимләринин әбәди олмасыны инкар едир.

Бәзиләри бу мәсәләјә диггәт јетириб мәсәләни башга ҹүр јозурлар. Онлар “дин”лә “дини мәрифәт” арасында фәрг гојмагла һәм мүшклү һәлл етмәк вә һәм дә бу сүст нәтиҹәни арадан апармаг истәјирләр. Нәзәријјә будур ки: “динин әсл принсипләри” һәмишә сабитдир. Амма “дини мәрифәт” инсанларын тәкамүл вә маарифләнмәси илә бирликдә дәјишә биләр. Олар бир тәрәфдән буну гәбул едирләр ки, дәјишән бир иш һеч вахтмүгәддәсола билмәз. Диҝәр тәрәфдән буну гәбул едирләр ки, “дин” сабит вә мүгәддәсдир. Дини мәрифәт исә дәјишән вә гејри-мүгәддәсдир. Нәтиҹәдә бәшәрин әлинә ҝәлән “дини мәрифәт” олур вә дин өзү исә сабит вә әлчатмаздыр.

Белә бирдинАллаһ тәрәфиндән ҝөндәрилмиш динин тәрифиндән хариҹдир. Чүнки, әввәлдә бәјан олунду ки, дин Аллаһ-таала тәрәфиндән пејғәмбәрләрин васитәси илә вә бәшәри һагга һидајәт етмәкдән өтрү ҝөндәрилмиш ганунлар мәҹмуәсидир. Әҝәр бүтүн бу сөјләниләнләри вә динин мәтниндә дејиләнләри “дин” адландырсаг вә бүтүн бу диндә олан дәјишиклик вә јениликләрин дини мәрифәт олмасына исрар етсәк, әслиндә “дин”и дәјишмәк әрәфәсиндә гәрар вермиш вә әввәлдә гејд етдијимиз һәмин јолу ҹәмијјәтә әрмәған ҝәтирмиш олуруг. Сонда белә бир нәтиҹәјә ҝәлирик ки, мәҹбури шәкилдә, истәр-истәмәз гәбул етмиш оларыг ки, белә дин һеч вахт мүгәддәс ола билмәз.[4]

Бу суала ҹаваб тапмагдан өтрү бәшәрин вәзијјәти вә һалы һаггында фикирләшмәк лазымдыр. Ҝөрәсән, доғрудан да инсанда тарих боју дәјишиклик оланда онун бүтүн заты вә вүҹуду дәјишир?! Јохса , бүтүн бу дәјишикликләр арасында инсанын заты вә ҹөвһәри сабит галыр, о зат инсанын кечмишини, бу ҝүнүнү вә ҝәләҹәјини бир-биринә бағлајыр, зат инсанын шәхсијјәтини вүҹуда ҝәтирир вә инсанијјәт аләминдә она бир маһијјәт вә мәдәнијјәт бәхш едир?![5]



[1] Әбдүл-Кәрим Суруш. Ришә дәр аб әст”. Пејғәмбәрләрин һәдәфләринә бахыш. Кејһан фәрһәнҝи. №29. сәһ-14

[2] Әввәлки мәнбә, Сәһ.13-14.

[3] Бәгәрә сурәси-239

[4] Мәһди Һадәви Теһрани, “Мәбани кәлами иҹтиһад”, сәһ.317-380.

[5] Ҝөстәриш. Дин вә инсан. Ҝөстәриш: дин, сабит вә дәјишән.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Nə üçün bəzi məclislərdə imam Hüseyn (əleyhis-salam)-ın məzlumluğu təsvir olunur?
    7338 Dahilərin sirəsi 2012/04/19
    Qeyd olunmalıdır ki, imam Hüseyn (əleyhis-salam)-ın şəhadətindən əvvəl və sonra varid olan müsibətlər öz-özlüyündə o həzrətdən məzlum bir çöhrənin təqdim olunmasına səbəb olur. İmam Hüseyn (əleyhis-salam) barəsində işlənən “məzlum” kəlməsinin təhlilindən belə nəticə alırıq ki, o həzrət üçün təsvir olunan məzlumiyyət “zəif və zülmü qəbul edən bir ...
  • Əllahus- səməddə, əs- səməd kəlməsi hansı mənadadır?
    12291 Təfsir 2012/02/15
    Lüğət kitabları, rəvayətlər təfsirçilərin kəlamlsrında "səməd" kəlməsi üçün, çoxlu mənalar qeyd olubdur. Ona görə də bu qısa məqalədə bir neçə nümunə hər üç dəstədən (lüğət, rəvayət və təfsir) açıqlayır.A). Rağib müfrədatda deyir: Səməd ağa və böyük ...
  • Əgər bir kəsə həcc vacib olarsa və getmək zamanı olduqda xəstədir. Bu həcci ümrəyə çevirmək və bir neçə nəfərlə getmək olarmı?
    5537 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/04/18
    Hər bir aqil və həddi bulluğa çatmış şəxsə həccin vacib olması üçün müstəti[1] olmalıdır. Bu şərt ödənildikdə həcconun üçün vacib olur. Yəni, həccin başlanğıc şərtləri ödənilməlidir ki, həcc vacib olsun. [2] Məsələn: Əgər həccə getmək üçün növbəyə yazılma imkanı vardırsa, ilk ...
  • Hər bir insanın ekizinin (həmyaşıdının) olması düzgündürmü?
    6838 Hədis elmləri 2012/01/08
    İnsanların ekizinin olması barədə bir neçə rəvayət vardır.Rəvayətlərdə gəlibdir ki, Allah- Taala İblisə buyurdu: Oxşarını sənə vermədən heç bir adama övlad vermərəm. Hər bir adamın Şeytani oxşarı vardır.[1]Başqa bir rəvayətdə gəlibdir ki, Peyğəmbər (s) ...
  • Rizq (ruzi) barəsində nə kimi rəvayətlər vardır? Halal ruzini hansı yollarla əldə etmək olar? Ruzinin artması üçün hansı dualar vardır?
    18578 Əməli əxlaq 2012/04/09
    Ruzini maddi nümunələrdə həsr edən adi camaatın təsəvvürünün əksinə olaraq, rəvayətlərdə ruzi kəlməsi geniş mənalara malikdir və Allahın verdiyi bütün nemətlərə şamildir – istər maddi nemətlər olsun, istərsə də mənəvi. Bununla belə, maddi ruzilər barəsində də bir çox rəvayətlər vardır ki, ətraflı cavabda onların bir neçəsi qeyd ...
  • İmam camaat namazın rükətlərinin sayında səhv edərlən, məmumların vəzifəsi nədir?
    6827 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/05
    Əgər imam camaat namazın rükətlərinin sayında şəkk etsə, ya namazı səhv qılsa və məmun namazın rükətlərinin sayında yəqini olsa, bunu imam camaata anlada və onu rükətlərin sayı və vəzifəsindən xəbərdar edə bilər.[1] Amma bu xəbərdarlıq elə formada olmalıdır ki, namazın batil olmasına səbəb olmamalıdır. Məsələn, əllə işarə, Allahu ...
  • Имам Заманла (әҹ) әлагә вә рабитә јаратмаг олармы?
    7530 Nizamlar hüquq və əhkam 2010/11/22
    Үмумијјәтлә, бир-бирини танымајан ики нәфәр арасында әлагә вә рабитә өз-өзлүјүндә мүмкүн дејилдир. Әксинә, ики тәрәфдән һәр биринин гаршы тәрәфә елми вә билији олдуғундан сонра бир-биринә әлагә вә мәһәббәт јарандыгдан сонра бу бағлылығын гурулмасы мүмкүндүр. Јәни, ики тәрәфин бир-биринә гаршы олан мәһәббәт вә еһтирамы ...
  • Əli (ə) hansı xütbədə, özündən qabaq üç xəlifənin xilafətə (xəlifəliyə) yetişməsi keyfiyyətini izah edir?
    9809 Hədis elmləri 2012/01/09
    Əli (ə) Nəhcül- bəlağənin üçüncü xütbəsində özündən qabaq üç xəlifənin xilafətə yetişməsi keyfiyyəti barədə söz açır və o həzrətin (ə) (xütbənin sonunda) buyurduqlarından istifadə etməklə bu xütbə, "şiqşiqiyyə" adı ilə tanınıbdır.Şiqşiqiyyə xütbəsi, xilafət barəsində imam Əlinin (ə) şikayətlərinə, onun (xilafətin) əldən getməsi qarşılğında İmamın (ə) səbrinə və sonda camaatın ...
  • Səcdəyə getdiyimiz zaman hansı üzv əvvəl yerə dəyməlidir?
    6394 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/09
    Səcdə namazın vacib hissələrindəndir və vacib və müstəhəm şərait və hissələrə malikdir; o yerlər ki, səcdədə müstəhəb hesab olur, odur ki, kişi səcdəyə getdiyi zaman ilk növbədə əllərini, qadın isə əvvəl dizlərini yerə qoymalıdır.[1]
  • Qadınların məscidlərdə iştirak etməsi barəsində İslamın nəzəri nədir?
    7703 Məsumların (Əleyhimussəlam) sirəsi 2012/02/18
    Birinci rəvayətdə məqsəd budur ki, məscid namaz qılmaq və sair ibadətlər üçün ən yaxşı yer olsa da, qadınlar üçün ən yaxşı məscid onların evidir. Çünki belə olan halda naməhrəmlərlə qaynayıb-qarışmazlar. Bu rəvayət qadınların məscidlərdə iştirakını haram hesab etmir. İkinci rəvayətdə buyurulur ki, onlar məsciddə iştirak etmək istədikləri zaman mane olmayın. ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164865 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164487 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119919 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113999 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111208 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94274 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54940 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54761 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46365 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45958 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...