Ətraflı axtarış
Baxanların
8954
İnternetə qoyma tarixi: 2010/03/11
Sualın xülasəsi
Инсанын өз ишләриндә ихтијары вармы?
Sual
Инсанын өз ишләриндә ихтијары вармы?
Qısa cavab

Дәфәләрлә һәјатымызда өз ичәримиздә гәриб вә тәнһалыг јолларында галырыг. Һәм дә елә бир јол ки, орда һәрәкәт етмәкдән башга чарәмиз јохдур. Бу һәмән сабит вә әввәлҹәдән тәјин олунмуш һәјат јолудур. Јәни, милләт, аилә, бој, гәд-гамәт, гулаг вә саир.. мәсәләләрдә олдуғу кими. Амма, дәфләрлә олуб ки, ики јол арасында һејран вә сәрҝәрдан галырыг. Белә вәзијјәтдә зеһнимизә ҝәлән илк суал бу олур ки, нә едим вә һансы јолу ҝедим?

Бәли, “һансы”, “нәјә ҝөрә” вә “нә” кими кәлмәләр инсанын ихтијар саһиби олмасына дәлаләт едир. Лакин инсанын ихтијарынын әһатәси һаггында гејд етмәк лазымдыр ки, биз, нә бүтүн ишләримизин там сәбәби ола биләрик, нә дә бүтүн ишләримизи мәҹбур вә зәрури олараг јеринә јетиририк. Инсан, ишләринин бүтүн шәраит вә мүгәддәматлары арасында јалныз, нагис сәбәб олдуғуна бахмајараг, әҝәр һәмән нагис сәбәб олмаса, јәни, инсанын ихтијар вә ирадәси олмаса ондан иш баш вермәз. Бунунла да иш нәтиҹә вермәз.

Ətreaflı cavab

Инсандан баш верән һәр бир һәрәкәт каинатын варлыгларындан бири олуб, онун вүҹуда ҝәлмәси каинатын диҝәр варлыглары кими там бир сәбәбә бағлыдыр. Инсанын бу каинат варлыгларындан бири сајылмасы вә о варлыгларла бағлылығы олмасыны нәзәр алсаг, онун һәрәкәтинин диҝәр гисмләринә дә дәхаләти вар.[1]  Мәсәлән, инсанын једији бир тикә чөрәјин әлә, ајаға, ағыза, гүдрәтә вә ирадәјә еһтијаҹы олдуғу кими кәнардан чөрәјин олмасына вә онун әлә ҝәтирилмәсиндән өтрү лазым олан диҝәр шәраитләрә, о ҹүмләдән, заман вә мәкан кими сәбәбәләрә дә еһтијаҹы вар. Бу сәбәбләрин биринин олмамасы диҝәринин дә вүҹуда ҝәлмәмәсинә вә нәтиҹәдә ишин баш вермәмәсинә сәбәб олур. Јахуд да, бүтүн бу шәраитләрин олмасы ишин баш вермәси зәрурәтини гаршыја чыхарыр. Бу шәраитләри һамысы бирликдә “там сәбәб” адланыр.[2]

Белә олан һалда бизим һамымызын саһиби олан Аллаһ-таала ирадә едир ки, инсан ҝөрдүјү ишләрин һамысы онун өз ихтијарында олсун. Јәни, әҝәр һәр һансы бир һадисәнин баш вермәсиндән өтрү беш сәбәб лазымдырса, онлардан бири дә инсанын ирадәсидир. Фәрз едәк ки бир ишыг лампасынын јанмасындан өтрү лазым олан бүтүн шәраит, о ҹүмләдән, завод, сим, килид, лампа, електрик сајғаҹы, симин електрик шәбәкәсинә бирләшмәси, електрик ҹәрәјанынын симдә олмасы вә саир кими шәраитләрлә бирҝә лампанын јанмасындан өтрү инсанын ирадәси дә лазымдыр. әни, бүтүн бу шәраитләрин бизим јанымызда һазыр олмасы илә јанашы бизим ирадәмизлә ишығын јандырылмасы әсас сәбәбләрдән бири сајылыр. Ишығын бизим ихтијарымызла јандырылмасы һәмән ирадә адланыр. Аллаһ-таала да бу ишдә ишығын јанмасыны инсанын ихтијары вә ирадәси илә олмасыны истәјир. Нә гәдәр ки, инсан ишығы јандырмајыб, ишыг јанмаз. Инсанын ихтијары олдуғу ишләрдә бүтүн шәраитин олмасы илә јанашы инсанын да ирадәси бирликдә там сәбәб сајылыр. Бүтүн бунларла јанашы инсанын ирадәси бу сәбәбләрә нисбәтдә “имкан” сајылыр. Әввәлки мәсәләдә бүтүн шәраитләрин ҹәм олмасы ишығын јанмасына сәбәб олур, амма инсанын өз ихтијары илә лампанын дүјмәсини басмасы зәрури, јахуд ихтијары вә мүмкүн олан бир ишдир? Ҹаваб мәлумдур, бүтүн бу шәраитләри ҹәм олмасындан сонра инсанын өз ихтијары илә лампанын дүјмәсини басыб ишығы јандырмасы зәрури јох, мүмкүн олан бир ишдир. Бу сәбәбдән, инсанын һәр һансы бир ихиајры ишиндә, диҝәр сәбәбләр мәҹмуәсинин тәһәггуг тапмасындан сонра бу иши иҹра етмәси зәрури јох, мүмкүн олан бир ишдир. Бу әмәлә инсанын ихтијары јахуд ирадәси дејилир.

Инсанын садә вә инһирафа јөнәлмәјән ағлы да бу нәзәри гәбул едир. Чүнки биз өзүмүз мүшаһидә едирик ки, инсан Аллаһын она вердији гүдрәтлә бир сыра ишләри, о ҹүмләдән, јемәк, ичмәк, ҝетмәк вә ҝәлмәк, вә ја сағламлыг вә хәстәлик, бөјүклүк вә кичиклик кими мәсәләләри бир бириндән ајыра билир. Һисс үзвләри илә ајырд едилән биринҹи гисм ишләрдә инсан, әмр вә нәһј етмәк, јахуд тәрифләмәк ја писләмәк габилијјәтинә маликдир. Амма икинҹи гисм ишләрдә инсанын һеч бир вәзифәси јохдур.

Исламда әввәлләр әһли-сүннәт мәзһәбиндә инсанын әмәлләри һаггында ики нәзәријјә мөвҹуд иди.  Бу дәстәләрдән бир инсанын бүтүн әмәлләринин јалныз Аллаһын ихтијарында олуб, инсанын исә мәҹбур олмасыны гәбул едир вә инсанын ихтијар саһиби кими дәјәрләндирмирдиләр. Диҝәр дәстә исә инсанын бүтүн әмәлләрини там шәкилдә ихтијари билиб, онларын һеч бирисинин Аллаһ-таалаја аидијјаты олмамасына мөтәгид идиләр.  Лакин, Гуранын заһири тәлиминә ујғун олан, Пејғәмбәрин (с) Әһли-Бејтинин тәфсиринә әсасән, инсан өз әмәлиндә ихтијар саһибидир. Амма, там мүстәгил дејил. Аллаһ-таала инсандан әмәли онун өзүнүн ихтијары илә истәјир. Башга сөзлә десәк, Аллаһ-таала инсанын әмәлини онун там сәбәбәләриндән бири сајылан ихтијары илә бирликдә истәјир. Инсанын әмәли зәрури олан һалда онун инсандан баш вермәси тамамилә ихтијарладыр. Јәни, әмәл диҝәр сәбәбләрә нисбәтдә зәрури олдуғу һалда, онун сәбәбләриндән бири олан инсана нисбәтдә ихтијары вә мүмкүн олан бир иш сајылыр.[3]

Даһа чох мүталиә үчүн бах:

1-Инсаншүнаслыг, Мәһмуд Рәҹәби, 5-6-ҹы фәслләр.

2-Амузеш фәлсәфә, Мисбаһ Јәзди, 2-ҹи ҹилд, 69-ҹу дәрс.

3- Әдл Илаһи, Муртәза Мүтәһһәри



[1] Сәбәб ики нөвдү. Ја мәлулун ( сәбәб олунмушун) вүҹуда ҝәлмәсинә кифајәт едир вә диҝәр гисмәтләрә еһтијаҹ јохдур. Башга сөзлә десәк, сәбәби фәрз етмәклә мәлулун вүҹүда ҝәләмәси зәрури олур. Бу сәбәбә “ там сәбәб” дејилир. Јахуд сәбәб бир нөвдүр ки мәлулун онсуз вүҹуда ҝәлә билмәмәсинә бахмајараг, тәкҹә бу сәбәб вүҹуда кијфаәт етмир вә диҝәр сәбәбләрә дә еһтијаҹы вардыр. Бу тәрздә, сәбәби “нагис сәбәб” адландырырлар.

[2] Тәбатәбаи сејјид Мүһәммәд Һүсејн, Исламда шиә, сәһ-78.

[3] Тәбатәбаи сејјид Мүһәммәд Һүсејн, Исламда шиә, сәһ-79.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163909 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    159654 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118869 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    112077 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    106370 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92724 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54231 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    50125 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    45114 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44572 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...