Ətraflı axtarış
Baxanların
9300
İnternetə qoyma tarixi: 2010/03/11
Sualın xülasəsi
Инсанын өз ишләриндә ихтијары вармы?
Sual
Инсанын өз ишләриндә ихтијары вармы?
Qısa cavab

Дәфәләрлә һәјатымызда өз ичәримиздә гәриб вә тәнһалыг јолларында галырыг. Һәм дә елә бир јол ки, орда һәрәкәт етмәкдән башга чарәмиз јохдур. Бу һәмән сабит вә әввәлҹәдән тәјин олунмуш һәјат јолудур. Јәни, милләт, аилә, бој, гәд-гамәт, гулаг вә саир.. мәсәләләрдә олдуғу кими. Амма, дәфләрлә олуб ки, ики јол арасында һејран вә сәрҝәрдан галырыг. Белә вәзијјәтдә зеһнимизә ҝәлән илк суал бу олур ки, нә едим вә һансы јолу ҝедим?

Бәли, “һансы”, “нәјә ҝөрә” вә “нә” кими кәлмәләр инсанын ихтијар саһиби олмасына дәлаләт едир. Лакин инсанын ихтијарынын әһатәси һаггында гејд етмәк лазымдыр ки, биз, нә бүтүн ишләримизин там сәбәби ола биләрик, нә дә бүтүн ишләримизи мәҹбур вә зәрури олараг јеринә јетиририк. Инсан, ишләринин бүтүн шәраит вә мүгәддәматлары арасында јалныз, нагис сәбәб олдуғуна бахмајараг, әҝәр һәмән нагис сәбәб олмаса, јәни, инсанын ихтијар вә ирадәси олмаса ондан иш баш вермәз. Бунунла да иш нәтиҹә вермәз.

Ətreaflı cavab

Инсандан баш верән һәр бир һәрәкәт каинатын варлыгларындан бири олуб, онун вүҹуда ҝәлмәси каинатын диҝәр варлыглары кими там бир сәбәбә бағлыдыр. Инсанын бу каинат варлыгларындан бири сајылмасы вә о варлыгларла бағлылығы олмасыны нәзәр алсаг, онун һәрәкәтинин диҝәр гисмләринә дә дәхаләти вар.[1]  Мәсәлән, инсанын једији бир тикә чөрәјин әлә, ајаға, ағыза, гүдрәтә вә ирадәјә еһтијаҹы олдуғу кими кәнардан чөрәјин олмасына вә онун әлә ҝәтирилмәсиндән өтрү лазым олан диҝәр шәраитләрә, о ҹүмләдән, заман вә мәкан кими сәбәбәләрә дә еһтијаҹы вар. Бу сәбәбләрин биринин олмамасы диҝәринин дә вүҹуда ҝәлмәмәсинә вә нәтиҹәдә ишин баш вермәмәсинә сәбәб олур. Јахуд да, бүтүн бу шәраитләрин олмасы ишин баш вермәси зәрурәтини гаршыја чыхарыр. Бу шәраитләри һамысы бирликдә “там сәбәб” адланыр.[2]

Белә олан һалда бизим һамымызын саһиби олан Аллаһ-таала ирадә едир ки, инсан ҝөрдүјү ишләрин һамысы онун өз ихтијарында олсун. Јәни, әҝәр һәр һансы бир һадисәнин баш вермәсиндән өтрү беш сәбәб лазымдырса, онлардан бири дә инсанын ирадәсидир. Фәрз едәк ки бир ишыг лампасынын јанмасындан өтрү лазым олан бүтүн шәраит, о ҹүмләдән, завод, сим, килид, лампа, електрик сајғаҹы, симин електрик шәбәкәсинә бирләшмәси, електрик ҹәрәјанынын симдә олмасы вә саир кими шәраитләрлә бирҝә лампанын јанмасындан өтрү инсанын ирадәси дә лазымдыр. әни, бүтүн бу шәраитләрин бизим јанымызда һазыр олмасы илә јанашы бизим ирадәмизлә ишығын јандырылмасы әсас сәбәбләрдән бири сајылыр. Ишығын бизим ихтијарымызла јандырылмасы һәмән ирадә адланыр. Аллаһ-таала да бу ишдә ишығын јанмасыны инсанын ихтијары вә ирадәси илә олмасыны истәјир. Нә гәдәр ки, инсан ишығы јандырмајыб, ишыг јанмаз. Инсанын ихтијары олдуғу ишләрдә бүтүн шәраитин олмасы илә јанашы инсанын да ирадәси бирликдә там сәбәб сајылыр. Бүтүн бунларла јанашы инсанын ирадәси бу сәбәбләрә нисбәтдә “имкан” сајылыр. Әввәлки мәсәләдә бүтүн шәраитләрин ҹәм олмасы ишығын јанмасына сәбәб олур, амма инсанын өз ихтијары илә лампанын дүјмәсини басмасы зәрури, јахуд ихтијары вә мүмкүн олан бир ишдир? Ҹаваб мәлумдур, бүтүн бу шәраитләри ҹәм олмасындан сонра инсанын өз ихтијары илә лампанын дүјмәсини басыб ишығы јандырмасы зәрури јох, мүмкүн олан бир ишдир. Бу сәбәбдән, инсанын һәр һансы бир ихиајры ишиндә, диҝәр сәбәбләр мәҹмуәсинин тәһәггуг тапмасындан сонра бу иши иҹра етмәси зәрури јох, мүмкүн олан бир ишдир. Бу әмәлә инсанын ихтијары јахуд ирадәси дејилир.

Инсанын садә вә инһирафа јөнәлмәјән ағлы да бу нәзәри гәбул едир. Чүнки биз өзүмүз мүшаһидә едирик ки, инсан Аллаһын она вердији гүдрәтлә бир сыра ишләри, о ҹүмләдән, јемәк, ичмәк, ҝетмәк вә ҝәлмәк, вә ја сағламлыг вә хәстәлик, бөјүклүк вә кичиклик кими мәсәләләри бир бириндән ајыра билир. Һисс үзвләри илә ајырд едилән биринҹи гисм ишләрдә инсан, әмр вә нәһј етмәк, јахуд тәрифләмәк ја писләмәк габилијјәтинә маликдир. Амма икинҹи гисм ишләрдә инсанын һеч бир вәзифәси јохдур.

Исламда әввәлләр әһли-сүннәт мәзһәбиндә инсанын әмәлләри һаггында ики нәзәријјә мөвҹуд иди.  Бу дәстәләрдән бир инсанын бүтүн әмәлләринин јалныз Аллаһын ихтијарында олуб, инсанын исә мәҹбур олмасыны гәбул едир вә инсанын ихтијар саһиби кими дәјәрләндирмирдиләр. Диҝәр дәстә исә инсанын бүтүн әмәлләрини там шәкилдә ихтијари билиб, онларын һеч бирисинин Аллаһ-таалаја аидијјаты олмамасына мөтәгид идиләр.  Лакин, Гуранын заһири тәлиминә ујғун олан, Пејғәмбәрин (с) Әһли-Бејтинин тәфсиринә әсасән, инсан өз әмәлиндә ихтијар саһибидир. Амма, там мүстәгил дејил. Аллаһ-таала инсандан әмәли онун өзүнүн ихтијары илә истәјир. Башга сөзлә десәк, Аллаһ-таала инсанын әмәлини онун там сәбәбәләриндән бири сајылан ихтијары илә бирликдә истәјир. Инсанын әмәли зәрури олан һалда онун инсандан баш вермәси тамамилә ихтијарладыр. Јәни, әмәл диҝәр сәбәбләрә нисбәтдә зәрури олдуғу һалда, онун сәбәбләриндән бири олан инсана нисбәтдә ихтијары вә мүмкүн олан бир иш сајылыр.[3]

Даһа чох мүталиә үчүн бах:

1-Инсаншүнаслыг, Мәһмуд Рәҹәби, 5-6-ҹы фәслләр.

2-Амузеш фәлсәфә, Мисбаһ Јәзди, 2-ҹи ҹилд, 69-ҹу дәрс.

3- Әдл Илаһи, Муртәза Мүтәһһәри



[1] Сәбәб ики нөвдү. Ја мәлулун ( сәбәб олунмушун) вүҹуда ҝәлмәсинә кифајәт едир вә диҝәр гисмәтләрә еһтијаҹ јохдур. Башга сөзлә десәк, сәбәби фәрз етмәклә мәлулун вүҹүда ҝәләмәси зәрури олур. Бу сәбәбә “ там сәбәб” дејилир. Јахуд сәбәб бир нөвдүр ки мәлулун онсуз вүҹуда ҝәлә билмәмәсинә бахмајараг, тәкҹә бу сәбәб вүҹуда кијфаәт етмир вә диҝәр сәбәбләрә дә еһтијаҹы вардыр. Бу тәрздә, сәбәби “нагис сәбәб” адландырырлар.

[2] Тәбатәбаи сејјид Мүһәммәд Һүсејн, Исламда шиә, сәһ-78.

[3] Тәбатәбаи сејјид Мүһәммәд Һүсејн, Исламда шиә, сәһ-79.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Bir kosmonavt səmada qibləni necə təyin etməli, necə dəstəmaz alıb və namaz qılmalıdır; onun namazı tamamdır yoxsa qəsr?
    7510 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Vacib namazlar, heç bir şəraitdə insanın boynundan götürülmür. Hər bir müsəlman ki, təklif yaşına çatmışdırsa, vacibdir hər hansı bir halda mümkündürsə öz namazını qılmalıdır. O şəxslər ki, səmadadırlar əgər yer kürəsinə doğru üzlərini çevirsələr qibləyə doğru durmuşdurlar. Amma yer kürəsinin hansı tərəfdə olduğunu təyin edə bilməyirlərsə dörd tərəfə namazlarını ...
  • Cənnətin bir neçə qapısı varmı? Bu qapıların hər birinin özünəməxsus adları vardırmı?
    25086 Qədim kəlam 2011/11/03
    Cənnətin bir neçə qapısı vardır və onların sayı səkkizdir. Lakin onların dəqiq adları və hansı  qrupun hansı qapıdan daxil olacağı haqda hədislərdə kiçik ixtilaflar gözə dəyməkdədir. Cənnət qapılarının adları ayrı-ayrı hədislərdə pərakəndə şəkildə qeyd edilmişdir: "Bab əl-Rəhmət" (Rəhmət qapısı), "Bab əs-Səbr" (Səbir qapısı), "Bab əş-Şükr" (Şükür qapısı), ...
  • Qeyri-ilahi ifrat eşqlərdən qurtarmağın və qarşısını almağın yolları nədir?
    7965 Əməli əxlaq 2015/08/01
    İnsan ictimai bir varlığ olduğuna görə yaşadığı həyatda başqaları ilə əlaqədə olmağı ehtiyaclıdır. Amma, dostun seçilməsində diqqətli olmaq lazımdır ki, ilahi hüdudular, ifrat-təfritlər və bəzi halətlərə düşülməsin ki, insanın dünya və Axirətdə səadət və xoşbəxtçiliyinə zərbə vurmuş olmasın. Hər hansı bir kəsə və şeyə şiddətli məhəbbətin və ...
  • İmam Əli (ə) ölünü dirildə bilər?
    9303 Təfsir 2012/09/01
    Bu ki, bir şəxs müstəqil şəkildə Allaha ehtiyacı olmadan, belə bir iş etməsi Allahın əfali tohidlə (yaradılışda tohid) ziddiyyət vardır. Çünki ölüm və həyat təkcə Allahın əlindədir. Amma əgər bir şəxs Allahın icazəsiylə belə bir iş etsə, bu iş mümkün olacaq. Bunun əqli ...
  • “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim”in Quran surə və ayələrinin bir hissəsi olması barəsində müfəssirlərin müxtəlif nəzəriyyələri nədir?
    8758 Təfsir 2012/04/09
    “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim”in Quranın surə və ayələrinin hissəsi olub-olmaması ilə əlaqədar müsəlman alimləri arasında fikir ayılığı vardır. İmamiyyə[1] və şafei alimləri,[2] Məkkə və Kufə qariləri və onların fəqihləri[3] “Həmd” və sair surələrdə “Bismillah”ı surənin bir hissəsi hesab edirlər. Amma Mədinə, ...
  • Аллаһа јахынлыг (гүрбәтән илаһллаһ) нәдир? Нечә нөвдүр вә неҹә әлә ҝәлир?
    7290 Əməli irfan 2010/04/22
     “Гүрб” лүғәтдә бир шејин диҝәр бир шејә јахынлашмасына дејилир. Бу јахынлашма, бәзән мәкан вә бәзән дә заман ҹәһәтдән ола биләр. Демәли, гүрб ја мәкан, ја да заманладыр. Халг арасында да гүрб (јахын) сөзүнүн башга бир мәнасы да вар. О да бир фәрдин диҝәринин ...
  • Ər- rəhman surəsinin 33 cü ayəsində fövqəladə güc və sultandan məqsəd nədir? Bir haldaki, hazırda bəşər aya və başqa planetlərə gedir?
    18791 Təfsir 2013/02/03
    "Ey cin və insan tayfası! Əgər göylərin və yerin ətrafından (çevrəsindən) kənara çıxa bilərsinizsə, çıxın. Siz (oradan) ancaq (qüdrət və) qüvvətlə (Allahın sizə bəxş etdiyi elmin qüdrətilə) çıxa bilərsiniz!" «یَا مَعْشَرَ الجِْنّ‏ِ وَ الْانسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُواْ مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانفُذُواْ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا ...
  • Namazı tərk etmək orucu batil edirmi?
    5119 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/05/27
    İslamın bütün hökmləri insanın kamala yetməsi və inkişafı üçün nəzərdə tutulmuşdur onların hər birinə əməl etmək insanın özünə faydası var. Bütün bu qanunlar topolumu bir yerdə tam əməl olunduqda insana nəticə verə bilər. Belə olan surətdə namazsız oruc və orucsuz namaz təbii ki lazım olan nəticəsi olmaz. ...
  • İdman məqsədi ilə dans etməyin işkalı var?
    6858 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/11/12
    Sizin sualınızın araşdırmasında əziz mərcəyi təqlidlərin dəftərlərindən aşağıdakı cavablar alınmışdır: Həzrəti ayətullah- ul- üzma Xameyi (Allah izzətin artırsın)Rəqs etmək əgər şəhvəti təhrik etməyə səbəb olarsa, ya haram işə səbəb olarsa, ya fəsada gətirib çıxararsa və ya qadının qəsdən naməhrəm kişilər arasında olarsa. haramdır. Həzrəti ayətullah- ul- üzma ...
  • “Аллаһын илк јаратдығы әглдир” – сөзүнүн мәнасы нәдир?
    7533 İslam fəlsəfəsi 2010/10/13
    Фәлсәфи терминолоҝијада әгл (шәриәт вә Гуранда дејилән мәләк дә адландырмаг олар) елә бир субстансијадыр (ҝөвһәрдир) ки, һәм затән (өзлүјүндә) вә һәм дә фелән (ишдә)  мүҹәррәддир. Јәни, затән мадди олмајыб, ишләрини һәјата кечирмәкдә бәдән кими мадди аләтә еһтиајҹы јохдур. Әлбәттә бу там мүҹәррәд варлығы ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164970 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164937 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    120010 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    114178 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111590 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94384 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    55157 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    55002 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46535 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    46048 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...