Ətraflı axtarış
Baxanların
13750
İnternetə qoyma tarixi: 2009/12/31
Sualın xülasəsi
Bəsirət gözü ilə Allahı görmək qəlbi şühuddurmu?
Sual
Əmirəl Möminindən (ə) nəql olunan hədisə əsasən Allahı bəsirət gözü ilə görmək qəlbi şühuddan fərqlidirmi? «لا اله الا الله» “La İlahə illəllah” cümləsi ilə bu şühudun (fərz etsək ki, hamı qəlbi şühuda çata bilmir əlaqəsi nədir? Həmçinin həzrət Musa (ə) bu kəlmə bir vəddir ki, insan bunu dilə gətirdiyi zaman ona çatmalıdır?)
Qısa cavab

İmam Əlinin (ə) hədisində Allahın bəsirət gözü ilə görülməsi bəyan edilmişdir. Allahın görülməsi kəlam elmində bəhs edilir. Buna görə burada düzgün fikir bəsirətlə görmə qəlbi təcəlli və adi gözlə görmədən fərqlənir ki, bu Allah barəsində imkansızdır. Amma bəsirət gözü ilə görmə yaxud da həmin Ləqallah baş verə biləcək iş kimi kamil İlahi övliyaların məqamına aiddir ki, burada Allahın təcəlli görülməsi Allahın zatının deyil, Allahın zati sifət və adlarının zahir və gözəlliyinin görülməsidir.

Bu görmə Allah təalaya şühud elmidir ki, rəvayətdə o qəlbi görmə kimi bəyan edilmişdir. Allahı qəlbi tanıma həmin Haqq təalanın təcəllilərinin şühududur. İrfanda bu müxtəlif mərhələlərə malikdir ki, sonda fəna və bəqadır ki, Allahın zatının təcəllisi ilə sona çatır.

Burada bəyan edilən sual budur ki, şühud yaxud qəlbi görmə məsələsinin «لا اله الا الله» “La İlahə illəllah” cümləsinin məzmunu və tovhid ilə nə kimi əlaqəsi vardır.

Cavab budur ki, Allahdan savayı İlah yoxdur cümləsində tovhid və şəhadətdə ixlasın ölçüsü  mərifətin (tanıma, bilik, elm) özünün istəyi ilə olmalıdır. Sırf şəkildə təqlid və ləfzi bəyanla olmamalı və əməli tovhidin dərəcəsi hər bir şəxsdə qeri İlahın inkar və Allahın isbat dərəcəsi onun vücudunda olmasından aslıdır. Başqa sözlə tovhidin mərtəbəsinin belə ixlası Yarandiği zaman, İlahi təcəllilər sluk edənin qəlbinə daxil olacaqdır.

Ətreaflı cavab

Bəsirət gözü ilə Allahın görülməsi İmam Əlinin (ə) sözlərində qeyd edilimişdir. Bu kəlam bəhslərinə aiddir. “Görmə” məsələsi islamın ilk illərində mütəkəllimlər arasında mübahisələrə səbəb olmuş və müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdr.[1]

Qurani- məciddə bir çox yerlərdə «لقاء الله» “ləqallah” sözü və Allah təalanın vücuduna nəzər yetirmək kəlmələri işlədilmişdir. Əksər rəvayət kitablarında da bu müstəqil fəsl kimi bəayn edilərək, bunun inkar və ya isbat edilməsi üçün bir çox rəvayətlər nəql edilmişdir. Buna görə İslam firqələri arasında müxtəlif nəzərlər yaranmışdır. Amma bununla yanaşı gözlə görmə qəlbi təcəlli və bəsirətdən fərqlidir və Allah təala üçün mümknsüzdür. Lakin qəlbi görmə yaxud Ləqallah İlahi kamil övliyaların çatdığı məqam olmuş və Allahın təcəlli görülməsi dedikdə Allah təalanın gözəllikləri, ad və zati sifətləri nəzərdə tutulmuşdur. Bu görmə həmin Allahı şühudi tanımadır (mərifət) ki, rəvayətlərdə qəlbi görmə kimi bəyan edilmişdir.

Həmçinin Əmirəl Möminin Əlidən (ə) belə bir rəvayət nəql edilir ki, buyurmuşdur:

«ما کنت اعبد رباً لم اره، قال و کیف رأیته، قال ویلک لاتدرکه العیون فی مشاهدة الابصار و لکن رأته القلوب بحقائق الایمان»

“Mən görmədiyim Allaha ibadət etmədim. Soruşdular ki, necə Allahı gördünüz? Buyurdu: Gözlər Onu görməz. Lakin qəlblər Onu iman həqiqətləri ilə görür.”[2]

Allahın qəlbi tanınması (mərifəti) həmin Haqq taalanın təcəllilərinin şühududur ki, İrfanda müxtəlif mərtəbələrə malikdir ki, sonda “fəna və bəqa”- dır ki, Allahın zatının təcəllisi ilə sona çatır.  

 İlahi təcəllilərinin mərtəbələri barəsində ən geniş yayaılmış bölgü bunlardır: zati təcəlli, sifati və əfali təcəlli. Zati təcəlli ən yüksək mərtəbə hesab edilir və iki növə bölünür: rübubiyyət təcəllisi və iluhiyyat təcəllisi.[3]

Ariflərin qeyd etdiklərinə əsasən həzrət Musada (ə) tur dağında baş verən təcəlli, ilhiyyət təcəllisi yox, rəbubiyyət təcəllisi idi. Çünki iluhiyyət təcəllisində bəndənin bütövlükdə fani olması şərtdir və bəqa ilə ilhuyyət şühudu ilə bu mümükün deyil. Bu izahlarla qeyd etmək olar ki, Haqq təalanın gözlə görülməsi imkansız olmasına baxmayaraq, təcəlillərdə haqqın fellər, sifətlər və zatının şühudunun qəlbi görülməsi təsəvvür olunandır.

Buna görə qəlbi şühud müxtəlif mərtəbələrə sahibdir ki, süluk və irfani məqamlarda zahir olur. Lakin bəzi qaranlıq pərdələrin kənara çəkilməsinə baxmayaraq, Allah təalanın zatının iluhi təcəllisi süluk edənin tələb etməsindən savayı qeyri- mümkündür. Buna görə «لن ترانی» “lən tərani”[4] müraciəti qəlbi görməni inkar etmir. Həmçinin arflərin dediklərinə əsasən Peyğəm (s) tam kəşf sahibi olmuş və zati iluhiyyat təcəllisini əldə etmişdir.

Həmçinin İbn Ərəbi bu barədə belə yazır: Zati təcəlli iki növdür: Rübubiyyət təcəllisi və iluhiyyət təcəllisi. Rübubiyyət təcəllisi Musaya (ə) tur dağında baş verdi. Baxmayaraq ki, dağ dağıldı və Musa huşunu itirdi. Amma iluhiyyat təcəllisi İslam Peyğəmbərinə (s) məxsusdur ki, bu təcəllinin nəticəsində onun varlığı İluhiyyatın zatında fani oldu. Belə ki, ona vəhy olundu: “ kəslər ki, sənə beyət edirlər, həqiqətdə Mənə beyət olunmuş sayılırlar.”[5]

Burada sual bəyan edilir ki, şühud yaxud Allahın qəlbi görülməsi ilə «لا اله الا الله» “la İlahə İlləllah” cümləsinin məzmunu və tovhidin nə əlaqəsi vardı?

Bu sualın cavabı deyilənlərdən aydındır ki, insanın bütün əfal, sifətlər və zat təcəllilərinin ölçüsü varlıın etibarını özündən kənarlaşdırsın və əfali, sifati və zati tovhiddə əməli kamala çatsın  və beləliklə təcəlli mərhələləri də onda baş verəcəkdir.

Buna görə tovhiddə ixlasın əməli ölçüsünün baxışı və Allahdan savayı İlahın olmamasına şəhadət vermək, mərifətin özünün istəyi  ilə baş verməlidir, nəinki sirf təqlid yaxud da dildə bəyan etməklə. Hər bir şəxsdə əməli tovhidin dərəcəsi ilahın inkarı və Allahın qəbul edilmə ölçüsündən aslıdır. Başqa sözlə belə tovhidin mərhələlərində belə ixlas yarandığı zaman İlahi təcəlli də suluk edəndə baş verəcəkdir.

Həmçinin tovhidin ən yüksək mərhələsi həmin vücudi tovhid olduğundan burada Allahdan qeyrisinin varlığı və vücudu inkar edilir (ariflərin vücud vəhdəti). Belə ki, sonda fani olduğdan və bəndənin varlığında baş verdikdən sonra, zati iluhiyyat təcəllisində bəhs edildiyi kimi ən yüksək təcəlli mərtəbəsinə çatır.

Buna görə Haqq təalanın qəlbi şühudu insan növünün təkmilləşmə yolunun əsas məqsədidir ki, yalnız fikri dəlil yolu ilə əldə edilmir. Lakin insanın hərəkət yolu və məad həmin məqsədi başa düşür. Necə ki, Qurani- kərim bu barədə belə buyurur:

«یا ایّها الانسان انّک کادحٌ الی ربّک کدحاً فملاقیه»

“Ey insan! Sən Rəbbinə doğru çalışıb çabalayırsan. Sən Ona qovuşacaqsan. “[6]

 


[1] - Dairətul məarif, təşəyyuh, cild 8, səh 404, 408 və 409, şəhid Höccəti nəşri, Tehran, 1379.

[2] - Kafi, cild 1, səh 97, darul məktəbil İslamiyyə, Tehran, 1365.

[3] - Böyük İslam dairətul məarifi, cild 14, səh 589 və 590. Böyük İslam dairətul maarifi nəşriyyatı, birinci çap, 1385.

[4] - Əraf surəsi, ayə 143.

[5] - Rəsaile İbn ərəbi, risalətul ğusiyyə, səh 29, Mail Həruyi, Tehran Mola nəşriyyatı, 367.

[6] - İnşiqaq surəsi, ayə 6.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Müslim ibn Əqilin qızlarının adı nə idi?
    12706 تاريخ بزرگان 2011/05/31
    Cənab Müslim ibn Əqilin həyatı barəsində olan kitabların hamısını araşdırarkən, bu nəticə ələ gəlir ki, cənab Müslimin Atikə və Həmidə adında iki qızı olubdur. Atikə Kərbəla hadisəsində Aşura günü düşmən xeymələrə hücum edərkən şəhid olur. Amma Həmidə Kərbəla əsirləri karvanında olub və cənab Müslimin nəsli yalnız onun vasitəsi ilə davam ...
  • "Əssəlamu ələl- Hüseyn və əla Əli ibnil Hüseyn və..." «اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ...» salamında Əli ibnil Hüseyn kimdir?
    18257 تاريخ بزرگان 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, ziyarətnamə, təvəssül duası, pak İmamlara salavat və İmam Zeynəl- abidin və Əli Əkbər (ə)- dan qalan rəcəznamələrdən Əli ibnil Hüseynin o iki həzrətin müştərək adı olması istifadə olur, amma Aşura ziyarətinin zaman və məkan məsələsi ki, Aşura günü, Kərbəla məkanı və o gün öldürülənlərə işarə edir. Və həmçinin ...
  • Qurani- Kərimin hansı surəsində peyğəmbərin gecə namazı qılmasına hökm edilmişdir?
    8276 Təfsir 2011/10/31
    Peyğəmbərə gecə namazının əmr edilməsi Quranın bir neçə yerində bəyan edilmişdir. O cümlədən Allah Quranın Muzəmmil surəsində peyğəmbərə buyurur: “Gecəni qısa bir hissədən savayı ayaqa qalx.[1] Baxmayaraq ki, bu surədə müraciət olunan peyğəmbərdir (s), amma surənin davamından anlaşılır ki, möminlər də peyğəmbərin (s) bu proqramında birlikdə olmuşlar. İndi ...
  • Һәр бир мүсәлманын илк әввәлдә билмәли олдуғу етигады нәдир?
    7748 Qədim kəlam 2010/09/29
    Һәр бир инсан кәлмеји-шәһадәтини јәни, “Әшһәду ән ла илаһә илләллаһ вә әшһәду әннә Мәһәммәдән рәсулуллаһ” (шәһадәт верирәм ки, Аллаһдан башга танры јохдур вә Мәһәммәд Аллаһын елчисидир) – демәклә мүсәлман олур вә бүтүн Ислам ганунлары онун үчүн тәтбиг олунур. Бәдәни пак вә һимајәсиндә олан һәдди булуға чатмајан ...
  • Əhli- sünnənin baxışını nəzərə alaraq, şiə fiqhinin nəzərindən səfərdə namazı şikəstə qılmaq rüsxətdir yoxsa vacib?
    12497 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/07/16
    Yəqini olan məzələ budur ki, beş namaz əvvəlcə iki rəkət formasında qanuniləşibdir. Həmçinin heç bir şəkk yoxdur ki, həzərdə (vətəndə) olan namaza iki rükət əlavə olubdur. İndi müzakirə mövzusu budur ki, səfərdə olan namaza da iki rükət əlavə olub ya yox? Şiənin fəqihləri İmamlar (ə)- ...
  • Bizə salam verərək “əssəlamu əleykum” deyən qeyri-müsəlman şəxsə cavabımız necə olmalıdır?
    7788 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/04/09
    Dini təlimlərdə təkid olunan məsələlərdən biri də möminlərin bir-birinə salam verməsidir. Bu məsələ ilə əlaqədar bir neçə istisna halı vardır ki, onun nümunələrindən biri də qeyri-müsəlmana salam verməkdir. Fiqhi kitablarda qeyri-müsəlmana salam vermək məkruh (bəyənilməz iş) sayılır və buyurulur: “Kafirin salamının cavabında gərək qısa şəkildə (təkcə “əleykə” ...
  • Quran nəzərindən seçilmiş xalqın xüsusiyyətləri nədir?
    8112 Təfsir 2012/09/24
    Quranda “seçilmiş xalq” və onun xüsusiyyətləri ilə əlaqədar nazil olan ayələri araşdırarkən aşağıdakı məsələlər əldə olunur: 1. Qurani-kərim peyğəmbərlərin ümmətindən heç birini bütün cəhətlərdən ideal olan bir xalq (qövm və ümmət) kimi təqdim etməmiş, əksinə onların ümmətlərinin əksəriyyətini məzəmmət etmişdir. 2. Qurani-kərim yalnız ...
  • Doğru və aldadıcı sübhdən məqsəd nədir?
    6733 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/04/16
    Doğru və aldadıcı fəcr və ya sübhdən məqsəd fiqhdə və astronomiyada işlədilən terminlərdir. Onlardan məqsəd gecə və gündüzdə müəyyən vaxtları bildirməkdir. Yalançı yaxud aldadıcı sübh məşriq səmtində ağartı və işıqlanmanın əmələ gəlməsinə deyirlər. Bu vaxtda sübh namazın qılmaq olmaz. Doğru və ya sadiq fəcr və sübh çağı ...
  • Ümumiyyətlə tato haramdır?
    15938 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/05/04
    Həzrəti Ayətullah ul üzma Sistaninin ofisi (Allah onun ömrün uzun etsin) Özü- özlüyündə caizdir, icazə verilir. Həzrəti Ayətullah ul üzma Məkarim Şirazinin ofisi (Allah onun ömrün uzun etsin) Əgər bədən üçün xüsusi bir zərəri yoxdursa və əxlaqa zidd şəkillər onda olmasa icazə verilir. Hər halda dəstəmaz və ...
  • Nə üçün həzrət Məhəmmədin (s) dörd qadından çox arvad almasına icazəsi var idi?
    15385 Məsumların (Əleyhimussəlam) sirəsi 2011/06/21
    Peyğəmbərin (s) qadınlareının çox olması mövzusu daim insanlar üçün sual amili olmuşdur.Biz bu məqalədə gərək bəzi məsələlərə toxunmaqla müxatəbin zehnini bu kimi suallardan təmizləyək:1). Birincisi: "Dörd qadından artıq arvad almaq mövzusu haram olmazdan öncə Peyğəmbərimiz bu qadınla ailə qurmuşdu.2). Peyğəmbərimizin bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164804 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    164285 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119876 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113911 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    111044 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94210 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54915 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54575 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46296 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45900 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...