və əhli- sünnə arasında ixtilafa səbəb olan bəhslərdən biri namazın "həmd" surəsindən sonra "amin" deməkdir. Bu məsələ üçün namazda amin deyən müvafiqlərin nəzərləri ilə tanış və bu nəzərlərin bəyanından sonra rəvayətlər və Peyğəmbərin (s) namazını bəyan etməklə birlikdə onun araşdırılması və tənqidinə məşğul olacağıq. Sonra isə şiənin nəzəri bəyan olunacaq.

Bu cəhətdən ki, ixtilaf, namazda amin deməkdir və namazda ibadətlərdən biridir, aşağıdakı nöqtələri xatırlamaq zəruridir:

A). İslam şəriətində ibadət, istər vacib ola istərsə də müstəhəbb, məhduddurlar. Bu mənaya ki, onu kəmiyyət və keyfiyyət cəhətindən yerinə yetirmək din və şəriətdən bizə yetişən şəklə bağlıdır; yəni heç vaxt bizim haqqımız yoxdur ki, onu azaldaq ya artıraq. Heç kəs edə bilməz öz fikir və istəyinin əsasına onun keyfiyyəti üçün proqram seçə. Bu hökm namaza məxsus deyil, bəlkə hər bir ibadətə, o cümlədən oruc, dəstəmaz, təyəmmüm, təsirli dualar[1] və s...- yə şamil olur.[2]

B). "Amin" kılməsinin namazın hissəsindən olmaması barədə müsəlmanların birliyi vardır.[3] Bu cəhətdən, namazda amin deməyin caiz və şəriətə uyğun olmasını qəbul edənlərin onu isbat etməyə ehtiyacları vardır. Çünki, əsil, namazda aminin olmamasıdır və onu isbat etmək üçün dəlilə ehtiyaclıyıq. İsbat olunmaması halında onu demək, haram olmağa, batilə və namazın batil olmasına səbəb olar.

Ravi (rəvayət edən) baxımından namazda amin demək barəsində olan rəvayətlər iki dəstədir:

1. Sənəd silsiləsində Əbu Hüreyrə olan rəvayətlər. Bu rəvayət kimi:

Peyğəmbərin (s) belə buyurduğu söylənilir: "İmam camaat " و لا الضالين" "vələzzallin" deyən vaxt siz "amin" deyin; çünki, mələklər amin deyir; bəs hər kimin amini mələklərin amini ilə birlikdə ola, keçmiş günahlarının hamısı bağışlanar".[4]

Bu dəstə rəvayətlərin sənəd silsiləsində Əbu Hüreyrə olduğu üçün onların etibarı yoxdur.[5]

Əli (ə) onun barəsində buyurur:

«ألا إنّ أکذب الناس أو قال: أکذب الأحیاء علی رسول الله أبوهریرة الدئسي»

Peyğəmbərə (s) nisbət camaatın ən yalançısı (dirilərin ən yalançısı) Əbu Hüreyrədir.[6]

2. Raviləri Həmid ibn Əbdürrəhman ibn Əbu Leyla, ibn Ədi, Əbdülcabbar ibn Vail, Suheyl ibn Əbi Saleh, Əla ibn Əbdürrəhman və Təlhə ibn Əmrdən ibarət olan rəvayətlər.

Onların heç birində rəvayəti qəbul etmək üçün lazım olan şərtlər yoxdur; çünki, Həmid ibn Əbdürrəhman ibn Əbu Heyla yoldaşının düzgün (dəqiq) olmamasına görə rəvayətləri zəifdir.

İbn Ədi də məchuldur. Əbdülcabbar ibn Vail rəvayətləri atasından söyləyə bilməz, çünki, o, atasının ölümündən 6 ay sonra dünyaya gəldiyi üçün onun rəvayətləri qəbul olunmaz. Suheyl ibn Əbi Saleh və Əla ibn Əbdürrəhmanın barəsində Əbu Hatəm deyir: Onların hədisləri yazılır, amma höcciyyəti yoxdur (dəlil hesab olunmaz). Təlhə ibn Əmrdən tərk edilmişdir və onun hədisləri çox zəifdir.[7]

Bu hədislərin sənədində zəif və etibarsız şəxslərin olması ilə bu hədislərə etimad və əməl etmək olmaz.

Bəziləri namazda amin deməyi izah etmək üçün deyiblər:

«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ»

"İhdinəs siratəl müstəqim" dua olduğu üçün amin ibarətini deyirlər.

Bu izahın cavabında demək lazımdır: Bu ibarət dua qəsdi ilə dua hesab olunur, amma qarinin (oxuyanın) qəsdi tilavətdir nə dua. Bəs əgər, hər duanı oxumaqla məsələn: " رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ قِنا عَذابَ النَّار" "Rəbbəna iğfirləna və qina əzabənnar" dua qəsdi etmək caiz ola, gərək hər duadan sonra amin demək caiz ola. Amma heç kəs bu məsələni qəbul etmir.[8]

Bundan əlavə əvvəlcə bəyan olunduğu kimi namaz, ibadətdən sayılır və məhduddur. Fırz edək ki, onun oxunuşunda dua qəsdi etmək olar. Yenə də amin demək caiz deyil; çünki, əsasən ibadət sayılan işlərdə (məhdud olduqları üçün) şəriətin (şəriət sahibinin) icazəsi olmadan azaltma və artırma bidət və haramdır. Şəksiz bu (amin) Qurandan bir hissə, müstəqil dua və həmçinin təsbib demək deyil. Buna əsasən bu cəhətdən Quran və təsbih dairəsindən kınarda olan başqa kəlmələr kimidir.

Peyğəmbər (s) buyurub: "İnsanlar sözünün namaza artırılması layiq olmayan bir işdir".[9] Peyğəmbər (s) bu sözlə bizi işdən çəkindirir; çünki, şəksiz bu, Allahın sözü deyil, insanın sözüdür. Əgər kimsə amin kəlməsinin Allahın adlarından olmasını iddia edə, deyərik: Əgər belə olsaydı onu gərək Allahın adlarının arasında tapardıq və deyərdik: Ya Amin" Bir halda ki, heç kəs aminin İlahi adlarından olmasını deməyib.[10]

Peyğəmbərin (s) namazı

Şübhəsiz müsəlmanların hpkmlərinin mötəbər (etibarlı) mənbələrindən biri, Peyğəmbərin (s) sünnəsidir (sözü, əməli və imzası). Bu cəhətdən əgər, hamı qəbul edən yolla "amin" deyib- deməməkdə Peyğəmbərin (s) sünnəsi sabit ola, bu sünnə bizim üçün höccətdir (dəlildir) və gərək ona əməl oluna.

Əhli- sünnə alimləri, ravilər və mühədisləri öz səhih kitablarında Peyğəmbərin (s) namazını qeyd ediblər. Biz onu olduğu kimi bəyan edirik: Məhəmməd ibn Öçər ibn Əta deyir: Əbu Qutadə kimi səhabələrdən təşkil tapan on dənəlik səhabələrdən biri olan Əbu Həmid (Humeyd) Saidinin belə dediyini eşitdim: Sizə Peyğəmbərin (s) namazının necə olmasını elan edimmi? Dedilər: Necə ola bilər ki, bizdən artıq o həzrətin buyurduqlarını yerinə yetirməyibsən və bizdən əvvəl o həzrət üçün sahədə olmayıbsan! Dedi: Niyə, elədir... Dedi: Peyğəmbər (s) namaz vaxtı iki əllərini çiyinlərinin bərabərinə qaldırardı və Təkbir deyərdi. Aramlıq halında namazın qiraətini oxuyardı, sonra əllərini çiyinlərinin bərabərinə qaldlran halda Təkbir deyərdi, sonra rükuya gedərdi və iki əlinin içini dizlərinin üstünə qoyardı, sonra dayanardı və " سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ" "səmiəllahu limən həmidəh" deyən halda başını rükudan qaldırardı. Sonra iki əlini çiyinlərinin bərabərinə gətirərdi və kamil dayandığı halda " اللَّهُ أَكْبَرُ" "Allahu əkbər" deyərdi: Sonra səcdə üçün yerə tərəf əyilərdi, iki əlini bədəninin kənarına qoyardı və səcdə edərdi, sonra başını qaldırardı və sol ayağının üstündə oturardı. Səcdə edən cavx ayaq barmaqlarını açardı, Allahu əkbər deyib başını qaldırardı və yenidən sol ayağının üstündə oturardı və bədəni aramlıq tapardı. Bundan sonra başqa rəkəti də bu şəkildə yerinə yetirərdi. İki rəkət qurtaran vaxt əlləri çiyinlərinin bərabərində olan halda Təkbir deyərdi. Namaz başlayanda dediyi kimi namazın qalan hissələrində də belə Təkbir deməyi riaəyət edərdi. Axırıncı rəkətdə sol ayağını geri çəkərdi və onun üstündə oturardı. Səhabələr dedi: Düz dedin, Peyğəmbər belə namaz qılardı.[11]

Məqamlar

Bu hədisdə neçə məqama toxunmaq lazımdır:

1. Həmçinin (Humeyd) Allahın Peyğəmbərinin (s) buyurduqlarını yerinə yetirməsi və o həzrətlə (s) həmsöhbət olmağı cəhətindən başqalarından üstün olmaması onların həssaslığı səbəb olmuşdu.
2. Peyğəmbərin (s) qıldığı namazı qılmaq istəməsini elan etməsi Peyğəmbərin (s) səhabələrinin daha çox diqqət və vasvasılığına səbəb olmuşdu və lazım idi onun hərəkətlərinə daha çox diqqət edələr.
3. Bu işi yerinə yetirən zaman namazın xırdalıqlarının hamısına işarə etdiyini görürük.

Bu məqamlara, müqəddimələrə və Şiə və Əhli- sünnə mənbələrində Peyğəmbərdən (s) zikr olunan rəvayətə diqqət etməklə ki, buyurub: Mənim qıldığım və sizin gördüyünüz namaz kimi namaz qılın,[12] əhər Əbu Həmid (Humeyd) Allahın Peyğmbərinin (s) qıldığı namaza bir şey artırsaydı yaxud azaltsaydı, şübhəsiz onlar sakit oturmazdılar və onu xəbərdar edərdilər. Bir tərəfdən görürük ki, Əbu Həmid Peyğəmbərin (s) namazının şərində "amin" barəsində bir şey demir və başqa tərəfdən də qalan səhabələr ona amin deməyi xatırlatmırlar. Bəs yəqinliklə deyə bilərik ki, Peyğəmbər (s) namazında amin deməyib və Peyğəmbərin bu əməli bizim üçün höccətdir.

Bundan əlavə Peyğəmbər (s) buyurub: Həmdin qiraətindən sonra "amin" deyilməsi caiz deyil.[13] İmam Sadiq (ə) buyurub: Cammat namazında imam camaat Həmd susəsini oxuyan zaman amin deməyin.[14]

Bu hədislər və dəlillərdən başqa mərhum Səduq bir rəvayəti zikr edir ki, onda buyrulur: Namazda amin demək məsihilərin çüarlarından götürülmüşdür.[15]

Buna əsasən diqqət etmək lazımdır ki, namaz, ibadətdir, məhduddur və amin onun hissəsindən deyil. Bu cəhətdən İmamiyyə alimlərinin fətvalarına əsasən Həmddən sonra amin demək haramdır və namazı batil edir.[16]