Ətraflı axtarış
Baxanların
5861
İnternetə qoyma tarixi: 2006/12/06
Sualın xülasəsi
Fətva verməyin əsasları nələrdir?
Sual
Xahiş edirəm, fətva verməyin əsaslarını (müctəhidlərə) biraz izah edin.
Qısa cavab

İctihad sözü lüğətdə, çətinliyə dözmək,habelə ,qüdrət və bacarıq deməkdir.Fəhiqlərin terminində isə, ictihad, elmi səylərdən maksimum istifadə etməklə şəri hökmləri İslami mənbələrdən və dəlillərindən çıxarmaq və əldə etmək mənasını verir.

Şiə fiqhində, fətvanın əsası ictihad mənbələrinə (Quran, Sünnə, Səbəb və Konsensus) söykənsə də, bu mənbələrdən istifadə edə bilmək üçün,ərəb ədəbiyyatı, Məsum İmamların (ə) ürfi danışıqlarını, məntiq, üsul-fiqhin, rical elmi, Quran və hədisin elmlərini və s, bilmək lazımdır. Hər bir fəqih bu elmlərdən savayı,bütün məsələlərdə söykənə biləcəyi əsası olmalıdır ki,o əsasa söykənməklə,ictihad mənbələrindən bəhrə apara bilsin.

Ətreaflı cavab

İctihat “Cəhədə” (cim hərfini fəthlə oxusaq)[1] kökündən olub,çətinliklərə dözmək,habelə qüdrət və bacarıq (cəhədə - cim hərfini zəmzlə oxusaq-kökündən olarsa )[2] mənalarını verir. Ancaq fəhiqlərin terminology mənasında isə, ictihad, elmi səylərdən maksimum istifadə etməklə şəri hökmləri İslami mənbələrdən və dəlillərindən çıxarmaq və əldə etmək mənasını verir.

Şiə fiqhində, fətvanın əsası ictihad mənbələrinə (Quran, Sünnə, Səbəb və Konsensus) söykənsə də, bu mənbələrdən istifadə edə bilomək üçün,ərəb ədəbiyyatı, Məsum İmamların (ə) ürfi danışıqlarını, məntiq, üsul-fiqhin, rical elmi, Quran və hədisin elmlərini və s[3], bilmək lazımdır. Hər bir fəqih bu elmlərdən savayı,bütün məsələlərdə söykənə biləcəyi əsası olmalıdır ki,o əsasa söykənməklə,ictihad mənbələrindən bəhrə apara bilsin.

 Məsələn, hədis və rəvayətlərdən istifadə edərkən bir müctəhid, rical elmində qəbul etdiyi əsaslara görə,hansısa bir  rəvayətin sənədini etibarsız hesab edərək ona istinad etmirvə bu məsələdə də, başqa heç bir rəvayət və dəlildə  yoxdur. Bu zaman müctehid  bu mövzuda fətva verə bilməz.Bir halda ki,digər müctehidlər o rəvayətin sənədini səhih bilməklə,həmin rəvayətə istinad edə bilərlər.Ətbətdə,qeyd etmək lazımdır ki,bütün müctehidlərin təhlil qabiliyyəti eyni deyildir.Buna görə də,hər bir müctehid hansısa bir ayə və ya rəvayətdən ayı-ayrı nəticələr əldə edə bilər. Hətta mümkündür ki,hansısa bir müctehid müəyyən bir şeyi,hansısa xas bir hökmün mövzusu və misdaqı bilmiş olsun,ancaq,digər müctehidlərin nəzərində belə olmamış olsun.

İndisə,müctehidlərin fətva[4] verərkən istifadə etdikləri əsas mənbə olan Quran,sünnə,icma və əql kimi mənbələrə işarə edəcəyik:

Quran, İslam hökmlərinin ilk mənbəsidir və onun qəbul olunması xüsusunda bütün müsəlmanlar yekdildirlər.Ancaq,”uca vəhy görəsən bizlər üçün anlaşılandır ya yox”, “görəsən vəhyin kəlamında dəyişiklik baş verib ya yox” kimi məsələlərdə hər bir müctehid nəzər və rəy sahibi olmalıdır.[5]

  1. Sünnə (məsumun sözü,əməli və ya təsdiqi)

Aydındır ki,peyğəmbərin (s) sözü,əməli və təsdiqinin,bir sözlə sünnənin höccət olması isbata ehtiyacı olsa da Quranın bir-başa göstərişlərini nəzərə alsaq,bu isbat bir o qədər də çətin bir məsələ deyildir və çoxlu bəhslərə də ehtiyacı yoxdur.Buna görə də,İslam alımləri bu məsələni rahat şəkildə qəbul etmişlər.[6] Eyniylə,İmamların sözü və əməli də bizlər üçün höccətdir və İmamiyyə alimləri belə etiqada sahibdirlər:Peyğəmbərin (s) həll yolu olaraq tədarük gördüyü və onu dəfələrlə bəyan etdiyi məsələ “Məsum imamların sünnəsinin höccət olması”[7] məsələsidir. Çünki,Peyğəmbər belə buyurubdur:Mən sizin aranızda iki ağır əmanət qoyuram.Bunlar Allahın kitablı və mənim itrətimdir.Sizlər bu ikisinə müraciət edəcəyiniz təqdirdə, heç vaxt yolunuzu azmayacaqsınız.[8]Bəs,əgər Peyğəmbərin (s) və ya İmamların (ə) hansısa bir əməli xas bir şəkildə yerinə yetirdikləri isbat olsa,yaxud da,başqaları o Həzrətlərin yanında hansısa bir əməli edərdilərsə və  İmamlar da onu təsdiq edirdilərsə,yəni imamlar öz sükutları ilə o əməlin səhihliyini bildirirdilərsə,bu zaman fəqih bu məsələyə istinad edə bilər.[9]

“Görəsən sünnə Quranın müqəyyid və müxəssisi ola bilərmi?” və ya “mövqe, sünnəyə təsir qoya bilərmi”[10] kimi məsələlər barəsində hər bir müctehid rəy və nəzərə sahibi olmalıdır ki ,sünnə vasitəsiylə hər hansı şəri hökmü ələ gətirə bilsin.

  1. İcma (fəqihlərin bir məsələdə yekdil olması): İmamiyyə alimlərin nəzərində İcma o zaman höccətdir ki,Peyğəmbər (s) və İmamların sözünü açıqlığa çıxartsın.Məsələn, əgər məlum olsa ki, peyğəmbər (s) zamanında bütün müsəlmanlar hansısıa bir məsələ barəsində eyni əqidəyə sahib olmuşlar və eyni cür əməl etmişlər,bütün bunlar buna dəlildir ki,müsəlmanlar həmin hökmü peyğəmbərdən ələ gətirmişlər.Yaxud da ki,hər hansı bir İmamın (ə) əshabı bir məsələdə vəhdətə malik olsalar,bu vəhdət onların həmin məsələni bir başa imamdan öyrənmələrinə dəlildir.Əgər belə olsa,yəqindir ki,həmin icma höccətdir.Ancaq bu höcciyyət icmanın özünə görə deyil də,məsumun sözünü ortaya çıxardığına görə höccət hesab olunur.[11]
  2. Əql:İslam təlimlərində əql qədər tərif və təqdir olunmuş başqa bir şey yoxdur.Bu təqdir və tərifdə əqlin bütün həqiqətləri tanıması və əqlin təsirləri,habelə,etiqadi,fərdi,əxlaqi məsələlərdə doğrunu yalnışlardan ayırmaq kimi müxtəlif nötqələrinə diqqə yetirilir.Bütün bunların hamısına baxsaq görərik ki,şəriət sahibinin özü də əqlin zati cəhətdən höccət olmasını bir-başa təsdiqləyir.[12] Bu səbəbdən də,İslam alimləri arasında əql, şəri hökmləri ələ gətirmək üçün bir mənbə olaraq vurğulanır.[13]Bəs,şiə əqidəsinə görə,əgər əql bir məsələdə,yəqin olaraq hökm versə,bu hökm yəqini olduğuna görə əqlin höccət olmasına hökm verilir.[14]

 

Nəticə olaraq,hər bir fəqih,bu dörd mənbəyə əsaslanaraq və özünün ictihadi əsaslarına söykənərək fətva verir.Əlbətdə,qeyd etməliyik ki,ictihadın əsasları,burada bəyan olunam məsələlərlə kifayətlənmir.

Daha çox məlumat əldə etmək üçün, ustad Hadəvi Tehraninin üsul elmində yazılmış “cözvatul-təəmmulat” əsərini mütailə edə bilərsiniz.

 

 

 

 


[1] əl-Nihayə,cild 1,səh 319.

[2] Həmin mənbə

[3] Hadəvi Tehrani,məbaniye kəlamiye ictihad,səh 19 və 20

[4] Fiqh teminində bu mənbələr “ədilleye ərbəə” olaraq yad edilir.

[5] Cənnati,Mühəmməd İbrahim,Mənabeye ictihad,cild 1,səh 76,daha çox məlumat üçün: Hadəvi Tehrani,Məhdi,Fəlsəfeye elm üsul fiqh,dördüncü dəftər,Qurani Kərimin  sadir olmasının əsasları

[6] Əlbətdə çox az sayda şəxslər bunu inkar etmişlər.Bu barədə,Muhəmməd ibn İdris Şafeinin “Kitabul um” kitabında işarə olunubdur.cild 7,səh 250,

[7] Həmin mənbə

[8] Biharul-ənvar cild 23,səh 118

[9] Hadəvi Tehrani,Məhdi,Fəlsəfeye elm üsul fiqh,dördüncü dəftər,sünnətin sadir olmasının əsasları və dəlilləri

[10] Həmin mənbə,səh 75

[11] Əbul-qasim Gərəci,fiq və fəqihlərin tarixi,səh 68

[12] İctihadın mənbələri,cil 1,səh 243

[13] Həmin,səh 224

[14] Şəhid Mütəhhəri,İslam elmləri ilə tanışlıq,cil 3, səh 19

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Öz iradəmizi necə gücləndirək?
    13294 Əməli əxlaq 2011/04/13
    İradəli şəxs o insandır ki, çətinliklə üzləşdikdə, onun öhdəsindən layiqincə gəlsin, onu yerinə yetirmək qərarına gəlir və öz səyi və payidarlığıyla onu icra edir. Aşağıdakı göstərişlər iradənin təqviyət olması üçün sifariş olunmuşdur: 1. Həyatınızda və yaxud hər hansı bir işi ilk mərhələdə yerinə yetirmək üçün onun hədəfini özünüz üçün ...
  • Qurani- kərimdə müsəlman hansı mənanı daşıyır?
    26255 Təfsir 2011/05/30
    Quran terminində, müsəlman Allahın göstərişləri bərabərində tam şəkildə təslim olmaq və hər növ şərik qoşmaqdan kənar olub Allahın birliyini qəbul edib Allahdan başqasını pərəstiş etməmək deməkdir. Buna görə ki, Qurani- kərim həzrət İbrahimi () müsəlman tanıtdırır.Allah yanında həqiqi din İslam dinidir " ان ...
  • Quranla ünsiyyətdə olub, ona məhəbbət göstərməyin yolu nədir?
    6362 Əməli əxlaq 2011/10/24
    ƏgərQuranıntilavətiilahiniyyətlə, təfəkkürvəonaəməlləbirlikdəolsaöz-özünəQuranlainsanınarasında
  • Digər bir şəxsə sili vurmağın və üzün qızarması və yaxud qaralmasının diyəsi nə qədərdir?
    5624 Hüdud, Qisas və diyat 2014/01/30
    A və B, bu mövzuda, göstərici: « Üzə sili vurmağın diyəsi» sual 3269- u mütaliə edin. Başa zərər yetirilərsə, sağlam və yaxud əlil insanın qarşılığı təyin edilir.[1] Sili vurmaq və bunun kimilərin diyəsi, kişi və qadın, böyük və kiçik, o cümlədən bədən üzvləri arasında ...
  • Bizim iqtisadiyyatımız hansı əsasda dövr edir: sərmayə, istehsal, dəllallıq?
    6415 Nizamlar (Qurluşlar) 2012/06/23
    İslamda iqtisadiyyatın müstəqil və müstəsna mahiyyəti vardır. Onun meyar və dəyərləri Quran, sünnət, icma və əqldən əldə olunur. İslami iqtisadiyyatın müxtəlif əsasları vardır ki, onların ən mühümləri aşağıdakılardan ibarətdir: normal halda olmaq, ədalət, istehsal, sərmayənin və sərvətin dövriyyəyə buraxılması. Bunların arasında ədalət islam iqtisadiyyatında mühüm bir prinsip ...
  • Əgər bir kəsə həcc vacib olarsa və getmək zamanı olduqda xəstədir. Bu həcci ümrəyə çevirmək və bir neçə nəfərlə getmək olarmı?
    5477 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/04/18
    Hər bir aqil və həddi bulluğa çatmış şəxsə həccin vacib olması üçün müstəti[1] olmalıdır. Bu şərt ödənildikdə həcconun üçün vacib olur. Yəni, həccin başlanğıc şərtləri ödənilməlidir ki, həcc vacib olsun. [2] Məsələn: Əgər həccə getmək üçün növbəyə yazılma imkanı vardırsa, ilk ...
  • Axirətdəki korluq, hansı mənadadır?
    7594 Təfsir 2010/11/10
    Bu ayədə[i] və buna oxşar digər ayələrdə[ii] korluqdan məqsəd, dünyadakı cismani korluq deyil. Məqsəd budur ki, insan bilərəkdən özünü korluğa vura. Yəni Allahın vücudunun, Peyğəmbər (s)- in və Allahın vəlisinin (ə) haqq olmasının cilvələrini görməsinə və haqq və həqiqətə yetişməsinə ...
  • Səfərə çıxmaqın, qəsr namazının və şəhərin sonunun meyar və sərhədlərini izah edin
    8618 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/05/19
    Böyük mərcə təqlidləri bu suala aşağıdakı kimi cavab vermişlər: Həzrət ayətullah ul üzma Xamenei: 1. Səkkiz fərsəx[1] olan yolla getmək istəsəniz namazı şikəstə qılınız və əgər səkkiz fərsəx olmayan yolla getsəniz namazı bütöv qılmalısınız. 2. Əvvəl səkkiz fərsəxi ...
  • Qərb fəlsəfəsində həyatın mənası nədir?
    11015 فلسفه غرب 2012/03/14
    Müasir dövrdə ən mühüm və aktual fəlsəfi mövzulardan biri də “həyatın mənası”dır. Bu ünvan barədə bir sıra suallar irəli çəkilir, o cümlədən: Həyatın müəyyən və konkret bir hədəfi və məqsədi vardır, ya yox? Həyat dəyərlidir, ya yox? Özlərinin xüsusi maraq və şəraitlərində insanların həyata dair müstəqil bir ...
  • اَنْتَ تَقْضِي دَيْنِي “Sən mənim borclarımı ödəyəcəksən” hədisi borclu olmağı xoşagəlməz hal hesab edən rəvayətlərlə ziddiyyətlidirmi?
    5962 Əməli əxlaq 2012/04/09
    Lüğət və Quranda “dəyn” kəlməsi borc mənasına gəlmişdir. Bu hədisdə də “dəyn”in zahiri mənası olan borc nəzərdə tutulur. Amma görəsən, bu rəvayət borc etməyin məzəmməti ilə əlaqədar məsumlardan nəql olunan sair rəvayətlərlə təzadlıdırmı? Sualda da qeyd olunduğu kimi, bəzi rəvayətlərdə borc almaq qadağan edilmişdir. Digər tərəfdən də, ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164669 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163715 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119730 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113674 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110510 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94028 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54837 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54095 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46127 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45743 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...