Ətraflı axtarış
Baxanların
7152
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/17
Sualın xülasəsi
Ruhlar aləmində zaman var?
Sual
Ruhlar aləmində zaman var?
Qısa cavab

Zaman əqli bir məfhumdur ki, maddiyyatın varlığından ələ gəlir necə ki, mücərrədatın varlığından subat məfhumu ələ gəlir. Ruhda mücərrədlərdən biridir və mücərrədlər aləmində zaman yoxdur. Çünki zaman təbiət aləminin xüsusiyyatlarındandır. Əlbəttə ruhlar (mücərrədat) aləmində "zaman" kəlməsinin əvəzində ki, maddi varlıqlar üçün zərfdir "dəhr" kəlməsi var ki, mücərrədlər üçün zərfdir.

Ətreaflı cavab

Təqribən bütün İslam filosofların nəzəri budur ki, zaman miqdar növü və birləşmiş kəmiyyətdir ki, onun xüsusiyyatı ötəri olmaq və bir yerdə qərar tapmaqdır. Hərəkətin[1] vasitəsiylə cismlərə ariz olur.[2]

Əlbəttə Sədrul- Mütəllihin qədəmdəkilərin zaman üçün dediyi iki xüsusiyyatı icmali şəkildə qəbul edib və onlar ibarətdirlər:

Bir: Zaman qismləri bir işdir və kəmiyyatdandır.

İki: Zamanın hərəkətlə ayrılmaz əlaqəsi vardır. Molla Sədra ondan qabaqkı filosoflar deyən iki xüsusiyyatlarla müxalifət etdi:

Bir. Qabaqkı filosoflar zamanı və hərəkəti xarici ərazilərdən sayırdılar və o maddi vücudun təhlil ərəzlərindən saydı ki, təkcə zehni təhlildə ayrılırlar.

İki. Zxamanla bir doğan hərəkəti ki, filosoflar hərəkətin ərəzi məqulələrdə məxsusən fələkin fırlanma hərəkəti bilirdilər, hərəkəti cisimlərin cövhəri bilmək və bu vəsiləylə zamanı onların zatı mənbələrindən tanıtdırdı. Buna əsasən onun nəzərində zamanın həqiqəti ibarətdir: Ötəri və davacıl sahə ki, hər cisim öz zatında davamcıl ötəri olmayan uzunluq, enlik və qalınlıqdan əlavə ona malikdir.

O zamanı əqli bir məfhum bilir ki, maddiyyatın varlığından ələ gəlir necə ki, sobat məfhumu mücərrədlərin varlığından ələ gəlir.[3]

Fəlsəfəçilərin terminində "dəhr" maddiyyat üçün zaman məfhumu olduğu kimi mücərrədlər üçün dəhr məfhumu istifadə olunur. [4]

Hər halda diqqət etmək lazımdır ki, birincisi: Zaman cəhətdən təxirə salmaq və tezləşdirmək zamanla bağlı olan işlərə məxsusdur. O varlıq ki, zaman üfüqündən daha ucadır heç bir varlıqla zaman nisbəti olmayacaq və keçmiş, indiki zaman və gələcək ona nisbət bərabər olacaq. Zaman zərfində pərakəndə olan varlıqlar ona nisbət cəm və birləşmiş şəkildə olacaq.[5]

İkincisi: Məkanı və zamanı olmaq habelə dəyişən və hərəkət, təbiət aləminin və maddənin tələb etdiyi nöqsanlardan və məhdudiyyətlərdəndir. Bir halda ki, mücərrədlər aləmi təbiət aləmindən yuxarıdadır və kamalat aləmidir. Bu cəhətdən bu məhdudiyyətlərə sahib deyil çünki axdarışçılar bir bölgədə ümumi varlıq aləmlərini üç aləmə bölüblər:

Bir. Əql aləmi ki, həm zat həmdə fel məqamında maddə və maddənin əsərlərindən boşdur.

İki. Misal aləmi ki, maddədən boşdur amma onun bəzi əsərlərindən varıdır: Şəkl, sahə, vəziyyət və qeyriləri.

Üç. Maddə və təbiət aləmi.[6] Bu bölgüyə əsasən üçüncü aləmdə yəni təbiət və maddə aləmində olan varlıqlar bir mənalı olaraq maddəyə bağlıdırlar. Bu aləmin xüsusiyyatlarından odur ki, hərəkət, dəyişiklik, zaman və məkan onu bütövlüklə tutubdur. Bu aləmin əksinə olaraq digər iki aləm maddədən daha uca və daha şərafətlidirlər. Buna əsasən ruhlar aləmində ki, mücərrədlər aləmidir zaman yoxdur bəlkə "dəhr" kəlməsi mücərrədlər üçün zərfdir maddiyyat üçün zərf olan zamanın müqabilindədir.

Əlbəttə ruhun mücərrəd olmağında şübhə yoxdur[7] və bir çox sübutlar onun üçün bəyan olubdur.[8]

Münasibdir ki, bu dəlillərdən birinə nümunə olaraq işarə edək: Hər insanın vücudunda iki cür dərk etmə var: Cüzi və ümumi: Cüzi beşdənəlik hisslər (görmək, eşitmək, iyləmək, dadmaq və toxunmaq) vasitəsilə dərk olur. Habelə hamısı bədənin xaricində yerləşir. Bəşərin digər dərk etməsi ancaq zehində yerləşir. Onların yeri insanın əqli və ruhudur: Elmlərin külliyatı və aksiyama kimi: Hər külli cüzidən daha böyükdür. Əlbəttə zehn hafizə və əql insanda ruhun sahələrindəndirlər. Ruh külliyatı, qaydaları və aksiyaları əhatə edir amma bu külliyat xaricdə yoxdur bəlkə insanın ruhuna ariz, buna əsasən onların ariz olunmuşlarıda maddi ola bilməz. Buna əsasən zərf və məzruf, hal və məhəl arasında münasibət var və problem qarşıya gəlməyəcək.[9]

Mərhum Xacə Nəsurəddin Tusi həmin arqumenti ruhun mücərrədliyi üçün qısa və şirin olaraq bu cür bəyan edir: "Ruh maddədən boş olan gövhərdir: Çünki o (külliyat) maddədən boşdur".[10]

Nəticə budur ki, ruhun mücərrədliyini və mücərrəd aləminin şərafətli və uca olmasını sübut etməklə habelə bunu ki, zaman təbiət aləminə məxsus olan xüsusiyyatlardandır və təbiət aləmi aləmlərin ən aşağısında dayanır. Aydın oldu ki, zaman maddə və təbiət aləmində istifadə olunur və ruhlar aləmində ki, maddədən və maddənin xüsusiyyatlarından da boşdur, zaman yoxdur.

 


[1] - Hərəkət: Onun üçün sadə bir tərif var ki, tədrici dəyişiklikdən ibarətdir. Hərəkət üçün başqa təriflərdə olub şeyin tədricən qüvvə halından fel halına xaric olması o təriflərdən biridir. Muhəmməd Təqi, Misbah, Amuzeşi fəlsəfə, səh 266 Sazimani təbliğat, ikinci çap, Tehran 1366.

[2] - Muhəmməd Təqi, Misbah Amuzeşi, cild 23, səh 148

[3] - Həmin, səh 149.

[4] - Bu iki kəlmə bəzən "məta" qarşısında və nisbət məfhumuna sahib olaraq işlənir. Bu cəhətdəndir ki, deyirlər sobatatın nisbəti dəhrin dəyişiklikləriylədir.

[5] - Həmin, səh 149.

[6] - Aştyani, Mirza Əhməd, Təraiful- hekəm, cild 1, səh 22 Səduq kitabxanası nəşriyyatı, üçüncü çap, Tehran, 1362 hicri şəmsi.

[7] - Quran ayələrinin mənası budur ki, insana üfürülən ruh mələkut aləmindən tanıtdırılır və Allahın özünə nisbət verilir. Bu göstərir ki, ruh maddiyyatdan uca dərəcədədir. Maddənin xüsusiyyatlarından biri ki, zamandır ruhlar aləmiylə uyğun deyil ki. N. K: Möminun, 12- 14, Səcdə 7- 9.

"وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَه مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَه فِي قَرارٍ مَكِينٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَه عَلَقَه فَخَلَقْنَا الْعَلَقَه مُضْغَه فَخَلَقْنَا الْمُضْغَه عِظاماً فَكَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ Mərifət, Muhəmmət Hdi, Ülumi Quran, cild 1, səh 27- 31 Əttəmhid nəşriyyatı, Qum 1378.

[8] - Nümunə olaraq Əllamə Həsənzadə ruhun mücərrədliyi üçün yetmişdən artıq dəlil bəyan edir. Həsən Həsənzadə, Amuli, kəşful- murada təliqə, Əlməqsədus- sani, səh 278 İslam nəşri müəssisəsi, 1417 hicri qəməri.

[9] - Hüseyni Cəbəli, Seyyid Əbul- qasim, səh 84, came müdərrisin nəşriyyatı, Qum, 1387 hicri şəmsi.

[10] - Əllamə Hilli, şərhi Təcridul- etiqadat, ikinci hissə, beşinci məqsəd, səh 185.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Vilayəti fəqihə əqidəli olmaq nə vaxtan başlayıb?
    9428 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/06
    Fiqhdə müctəhidlik dərəcəsinə çatan şəxs tərəfindən İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mənasına olan 2 vilayəti fəqih" məsələsi, bəzilərinin nəzərində İslam düşüncəsi tarixində təzə bir mövzudur və onun keçmişi iki əsrdən azdır. Bunlar iddia edirlər ki, şiə və sünnü fəqihlərinin heç biri bu məsələni araşdırmayıblar ki, fəqihin fətva və hökm ...
  • Dəccal kimdir? Onun barəsində olan rəvayətləri izah etmənizi istərdik.
    9024 Qədim kəlam 2011/08/23
    Zühurynəlamətlərindənbiridəinsanlarızəlalətəsalanvəazdıran “Dəccal” adlıbir
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • İslam dini nöqteyi nəzərindən bir qatil və günahkar kafir iman gətirərsə onun keçmiş günahları bağışlanırmı?
    7423 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/12
    Müqəddəs İslam dinində yeni müsəlman olmuş şəxslər üçün müəyyən qanunlar təyin olunmuşdur. O cümlədən, əgər kafir şəxs müsəlman olmazdan öncə bir sıra günahlara qatılarsa və Allah Taalanın haqqını aradan apararsa (namaz qılmaz, oruc tutmaz və sair. Bu kimi vacibləri tərk edərək günaha düşərsə). Allah tərəfindən onun günahı bağışlanır.
  • "Möminlər"dən məqsəd müsəlmanların hansı dəstəsidir?
    8731 Qədim kəlam 2011/07/02
    Möminlər Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olanlardır.Nəzərinizə çatdıraq ki, imanın mərtəbə və dərəcələri vardır. Quran ayələrinə, Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislərə əsasən Əhli-beytin (ə) vilayətinə etiqad bəsləmək imanın ali və əsil mərtəbələrindəndir. Quran ayələri vasitəsi ...
  • “Əməli əsl” və “ictihadi dəlil” dedikdə məqsəd nədir və bunların arasında nə kimi əlaqə vardır?
    6117 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/18
    Əməli əsl“Əməli əsl” üsuli-fiqh elmində bir termindir. Onun mənası şəri hökmün təyinində şəkk yaranan zaman mükəlləfin əməli (şəri) vəzifəsini aydınlaşdıran bir qaydadan ibarətdir – dəlil və əmarə tapmadıqdan sonra. Başqa sözlə desək, əməli əsl, yaxud əməliyyə əslləri şəkk-şübhəyə düçar olan bir şəxsin əməlini ...
  • can verən halla ölüm səkəratı arasında farq nədir?
    7016 حقانیت مرگ 2015/06/02
    Ərəbcədən ehtizar sözü iftial şəklində olub, həzər sözünün yəni, hazır olmaq mənasındandır. Bəziləri deyirlər, insanın son anında ölüm mələklərinin hazır olmasına görə bu hala, ehtizar deyilir.[1] Belə bir hala düşən insana isə möhtəzər (can verən) deyilir.[2] Ehtizar yəni, can verən vaxt ...
  • Nə üçün bəzi müsəlmanların əməlləri onların din və məzhəb əqidələriylə üst- üstə düşməyib əksinə olur?
    6454 Əməli əxlaq 2011/05/15
    İnsan bir neçə təbəqədən təşkil olmuş bir varlıqdır; ruhi və İlahi, maddi və mənəvi, ictmai və atifi və... təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr həmişə bir- biriylə mübarizədədirlər ki, bu da insanı əqidəsiylə əməlləri arasında müxalifətə doğru yol açır. İlahi dinlər, xüsusiylədə İslam dini insanları nəfsin istəkləri tələsindən qurtarıb onu ...
  • Мәләкләр мүҹәррәддиләр, ја мадди?
    6743 İslam fəlsəfəsi 2010/06/12
    Ола билсин ајә вә рәвајәтләрдә мәләкләрин сырф мүҹәррәд олмасы ајдын шәкилдә бәјан едилмәјиб. Амма, онларын һаггында әлдә олан мәлуматлар, о ҹүмләдән, онларын рәфтарлары вә вәсфләри мүҹәррәд олмаларына дәлилдир. Чүнки, ајә вә Мәсумларын (әләјһимуссалам) рәвајәтләриндә мәләкләр һаггында бизә чатан һәдис вә кәлмәләрин мәзмуну онларын ...
  • İmam Riza (əleyhis-salam)-ın “Zamini-ahu” (Ahunun zamini) adlandırılmasının səbəbi nədir?
    10576 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/19
    İmam Riza (əleyhis-salam)-ın məşhur ləqəblərindən biri də “Zamini-ahu”dur (ahunun zamini). Şiə mənbələrində bu hadisə camaat arasında məşhur olan şəkildə mövcud deyildir. Amma camaat arasında deyilən nəqlə oxşar rəvayət vardır. Peyğəmbərə, İmam Səccada və İmam Sadiq (əleyhimus-salam)-a mənsub edilən möcüzələrdə də gözə dəyir. Mərhum Şeyx Səduq “Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-salam)” kitabında bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164675 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163733 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113679 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110524 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94037 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54839 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54123 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46130 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45746 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...