นครมะดีนะฮ์ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของคาบสมุทรอรับ และตั้งอยู่ทางทิศเหนือของนครมักกะฮ์อันทรงเกียรติ โอบล้อมด้วยหินกรวดทางทิศตะวันออกและตะวันตก เมืองนี้มีภูเขาหลายลูก อาทิเช่น ภูเขาอุฮุดทางด้านเหนือ ภูเขาอัยร์ทางใต้ ภูเขาญะมะรอตทางทิศตะวันตก มะดีนะฮ์มีหุบเขาในเมืองสามแห่งด้วยกัน คือ
1. อะกี้ก
2. บัฏฮาต
3. เกาะน้าต[1]
เกี่ยวกับการสถาปนานครมะดีนะฮ์นั้น สามาถวิเคราะห์ได้สองช่วง 1. ก่อนยุคอิสลาม  2. หลังยุคอิสลาม
1. ก่อนยุคอิสลาม
กล่าวกันว่าภายหลังจากเหตุการณ์น้ำท่วมโลกในยุคของท่านนบีนู้ห์ (อ.) มีผู้อยู่อาศัยในนครยัษริบ (ชื่อเดิมของมะดีนะฮ์) สี่กลุ่มด้วยกัน
1.1. ลูกหลานของอะบีล ซึ่งเป็นผู้รอดชีวิตจากสำเภาของท่านนบีนูห์ที่เทียบจอด ณ ภูเขาอารารัต ได้ตั้งถิ่นฐาน ณ เมืองยัษริบ ซึ่งเมืองยัษริบเองก็มาจากชื่อของบรรพชนรุ่นแรกที่ตั้งรกราก นามว่า ยัษริบ บิน อะบีล บิน เอาศ์ บิน อิร็อม บิน สิลม์ บิน นูห์[2]
1.2 บางคนเชื่อว่าผู้ที่ตั้งรกรากเป็นคนแรกก็คือ ยัษริบ บิน กอฟิยะฮ์ บิน มะฮ์ลาบีล บิน อิร็อม บิน อะบีล บิน เอาศ์ บิน อิร็อม ซาม บิน นูห์[3]
1.3 บางคนให้ทัศนะว่า บรรพชนของนครมะดีนะฮ์ที่ตั้งรกรากภายหลังวาตภัยครั้งใหญ่ก็คือ ชนเผ่าเศาะอล์ และ ฟาลิห์ ซึ่งเป็นกลุ่มชนที่ฉ้อฉลและอันธพาล ต่อมาพระองค์ได้ส่งท่านนบีดาวู้ด (อ.) มาเพื่อขัดเกลาพวกเขา[4]
1.4 กลุ่มสุดท้ายเชื่อว่าชนชาติอะมาลิเกาะฮ์ (Giants) ตั้งรกราก ณ แผ่นดินยัษริบและสร้างเมืองนี้ขึ้นมา อย่างไรก็ดี ชาวยิวได้อพยพไปตั้งถิ่นฐาน ณ แผ่นดินดังกล่าวครั้งแล้วครั้งเล่า นักประวัติศาสตร์เล่าว่าคณะผู้อพยพชาวยิวกลุ่มแรกน่าจะเข้าสู่เมืองนี้ตั้งแต่เจ็ดร้อยถึงหนึ่งพันปีก่อน
และเมื่อราวๆ 400 – 500 ปีก่อนยุคอิสลาม สองชนเผ่าจากเยเมนที่มีนามว่า เอาส์ และ ค็อซร็อจ ได้เดินทางเข้าสู่เมืองยัษริบนี้ ซึ่งต่อมาได้กลายเป็นประชากรส่วนใหญ่ในที่สุด สองเผ่าดังกล่าวได้มีโอกาสต้อนรับท่านนบี (ซ.ล.) และบรรดาสาวกในปีที่ 13 ภายหลังจากบิอ์ษะฮ์ (การแต่งตั้งเป็นศาสดา) และได้แสดงบทบาทสำคัญในการปกป้องและเผยแผ่อิสลาม ตลอดจนขยายนครยัษริบให้กว้างขวางกว่าเดิม[5]
2. ยุคอิสลาม
ในเดือนซุลฮิจญะฮ์ ปีที่ 11 ภายหลังบิอ์ษะฮ์ ท่านนบี (ซ.ล.) ได้มีโอกาสสนทนาและนำเสนออิสลามแก่ชาวค็อซร็อจจำนวน 6 คน ทำให้ในปีถัดไป มีชาวยัษริบ 11 คนเดินทางมาให้สัตยาบันกับท่านนบี (ซ.ล.) ที่อะเกาะบะฮ์ในแผ่นดินมินา ในปีที่ 13 ชาวเอาส์และค็อซร็อจจำนวน 73 ซึ่งในจำนวนนี้มีสตรีสองคนร่วมอยู่ด้วย ได้ประกาศรับอิสลามและเชิญชวนท่านให้อพยพไปยังเมืองยัษริบ โดยขอร้องให้ท่านขึ้นเป็นผู้ครองนคร
ในคืนแรกของเดือนรอบีอุลเอาวัล ปีที่ 14 (ภายหลังบิอ์ษะฮ์) ท่านนบีได้รับพระบัญชาจากอัลลอฮ์ให้อพยพสู่เมืองยัษริบ การอพยพจากมักกะฮ์สู่ยัษริบครั้งนี้ได้กลายเป็นจุดเปลี่ยนผ่านที่สำคัญทางประวัติศาสตร์สำหรับอิสลามและโลก นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา เมืองยัษริบจึงได้รับการขนานนามว่า “มะดีนะตุนนบี” (ศาสดานคร) หรือเรียกสั้นๆว่า “มะดีนะฮ์” และได้สถาปนาขึ้นอย่างเป็นระบบตามระบอบอิสลาม
นับตั้งแต่การเผยแผ่อิสลาม ท่านนบีได้ชี้นำชาวยัษริบสู่ทางนำ สันติภาพ และมิตรภาพ อีกทั้งได้เยียวยาความพยาบาทที่ฝังแน่นในประวัติศาสตร์ของสองเผ่า เอาส์ และค็อซร็อจ และได้นำสันติสุขและความร่มเย็นกลับสู่เมืองนี้ด้วยการหล่อหลอมสองเผ่าดังกล่าวให้สมานแน่นภายใต้ชื่อ “อันศ้อร”

---