Please Wait
9148
- paylaşmak
Akika: Yeni doğan çocuğun doğumunun yedinci günü belalardan korunması için bir koyunun veya kurban etmeye salahiyeti olan bir hayvanın kurban edilmesidir.
Kurban kesmek yerine para bağışlanması akika yerine geçmez. Münasip olan kız çocuğuna dişi, erkek çocuğuna ise erkek koyunun kurban edilmesidir. Eğer mümkün değilse dişi erkek oluşu göz ardı edilebilir. Kurbanın İslami usullere göre başı kesildikten sonra kemiklerinin kırılmaması, eklem yerlerinden birbirinden ayrılması daha doğru olacaktır. Kurbanlığın kemiklerinin gömülmesi gibi bazı yörelerde adet olan eylemlerin İslami dayanağı dini kaynaklarda bulunmamaktadır.
Akika kurbanının dağıtılmasında sünnet olan dörtte birinin yakınlara geriye kalanının ise müminler arasında dağıtılmasıdır. Daha münasip olan ise en azından suda pişirilip içine yeterince tuz atılarak on kişiden az olmaması şartıyla yemek verilmesidir. Anne babanın, geçimi bu babanın boynunda olan herkesin ve çocuğun ailesi sayılanların bu kurbanlıktan yememeleri daha iyidir.
Ayrıca yedinci gün çocuğun saçlarının tıraş edilip bu saçlar ağırlığınca altın veya gümüş sadaka verilmesi sünnettir.
Eğer baba yedinci gün çocuğu için akika kurban edemezse çocuk baliğ oluncaya kadar bu sünnet baba için geçerlidir. Ama baliğ olduktan sonra çocuğun kendisin akika kurban etmesi sünnettir.
Sözlükte: «عقیقه» ’akika’ kelimesinin kökü «عقّ» ’akk’ olup; insan olsun hayvan olsun yeni doğmuş yavrunun doğumda sahip olduğu saça denir. Günümüzde ise doğumun yedinci günü kurban edilmiş hayvana verilen isimdir akika .[1]
Fıkıh ilminde: Bir grup fakih akika’yı doğan çocuğa kesilen koyun tarif etmiştir.[2] Bazı diğer fakihler ise akika’yı kız olsun erkek olsun yeni doğan çocuk için kesilen hayvan olarak tarif etmiştir.[3]
Akika’nın adabı ve şartları: Allah Teala’nın kendisine evlat inayet ettiği insanın çocuğunun doğumunun yedinci gününde akika unvanında bir koyun kurban etmesi fakihler arasında ki meşhur görüşe göre sünnet[4], bazı fakihlere göre ise vaciptir.[5] Bu kurban çocuğun belalardan korunması için olup, etinden ise en az on kişiye yemek vermek sünnettir.[6]
İmam Sadık (a.s)’dan akika kurban etmek yerine değerinde sadaka vermek sorulduğunda şöyle cevap vermiştir: “Akika yerine sadaka olmaz; Allah Teala kurban kesilmesinden ve yemek verilmesinden hoşnut olmaktadır.”[7]
İmam Sadık (a.s)’dan nakledilen bir diğer rivayette ise şöyle geçer: “Yeni doğan her yeni çocuk akikasının ipoteği altındadır.”[8] Yani eğer onun için akika kurban edilmezse ölüm ve çeşitli belalara müptela olma riski altındadır.[9]
Bu öneme binaen eğer çocuk için baliğ olana kadar akika kurban edilmemiş ise artık ömrünün sonuna kadar akika kurban etmek kendisine düşen bir sünnettir.[10]
Ömer ibn. Yezit şöyle naklediyor: İmam Cafer Sadık’a arz ettim babamın benim için akika kurban edip etmediğini bilmiyorum. İmam (a.s) bana yaşlı olmama rağmen akika kurban etmemi destur verdi. Bende öyle yaptım.[11]
Hangi hayvanın akika olarak kurban edilmesi gerektiği; kurban edilecek akikanın doğan çocukla aynı cinsiyette olması veya olmaması hakkında çeşitli rivayetler söz konusudur.
İmam Sadık (a.s)’dan şöyle nakledilmiştir: “Eğer çocuk erkekse onun için erkek hayvan ve eğer kız ise onun için dişi hayvanı akika olarak kurban edin.”[12]
Ama başka bir rivayette ise İmam Cafer Sadık (a.s)’dan kız veya erkek çocuğunun akikası hakkında sorulduğunda İmam (a.s) şöyle cevap vermiştir: “Kız ve erkeğin akikası birdir aralarında fark yoktur.”[13] Bazı fakihler bu hadisten kız ve erkek çocuğu için kurban edilecek akikanın cinsiyet farkının olmadığı çıkarımında bulunmuşlardır. Bu rivayetlere binaen fakihler farklı fetvalar vermişlerdir. Bir güruh fakih erkek çocuk için erkek hayvan ve kız çocuk için ise dişi hayvan kesilmesi gerektiğini bildirmişlerdir.[14] Ayrıca akikanın da başka bir hayvan değil koyun olması gerektiğini açıklamışlardır.[15] Bazı fakihler ise koyun kesilmesini müstahak bilip sırasıyla deve, büyük baş ve kurban edile bilinecek her hayvanın kurban edilmesini yeterli görmüşlerdir.[16] Başka bir güruh fakih ise erkek çocuk için erkek hayvan ve kız çocuk için ise dişi hayvan kesilmesini müstahak bilip bunu akikanın sıhhat şartı olarak görmemişlerdir.[17]
Rivayetleri ve fakihlerin fetvasını özetleyecek olursak: Akika için kurban edilecek hayvanın koyun olması daha evladır. Ama inek ve deve gibi helal hayvanları kurban etmekte yeterli olacaktır. Aynı şekilde erkek ve kız çocuğu için kurban edilecek hayvanın cinsiyetinin aynı olması evla olmakla birlikte buna riayet edilmemesi sorun yaratmaz.
Bazı fakihler[18] akika olarak kurban edilecek hayvanın Kurban bayramında kurban edilecek hayvanın şartlarını taşımasın daha doğru olacağını savunmuşlardır.[19] örneğin: hayvan özürlü olmasın, zayıf olmasın, yaşını doldurmuş olsun[20]… ama bu şartları taşımazsa dahi kurban etmenin yeterli olacağını bildirmişlerdir. Elbette tavuk, horoz ve ördek gibi hayvanlar akika olarak kurban etmek yeterli değildir. Yani bu hayvanlardan akika olmaz. Aynı şekilde at ve eşek gibi etleri mekruh olan hayvanlar akika olarak kurban edilemez.
Bu konuda İmam Sadık (a.s)’dan şöyle rivayet edilmiştir: “Akika kesmekte hedef et ihsan etmektir. Kurban bayramı kurbanı hükmünde değildir. Herhangi bir koyunu kurban etmek yeterli olacaktır. Ama ne kadar semiz olursa daha müstahaktır.”[21]
Akika kurbanının duası:
İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur ne zaman akika kurban etmek isteseniz şu duayı okuyun:
«يٰا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمّٰا تُشْرِكُونَ إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ مٰا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ[22] إِنَّ صَلٰاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيٰايَ وَ مَمٰاتِي لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ لٰا شَرِيكَ لَهُ وَ بِذٰلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ [23] اللَّهُمَّ مِنْكَ وَ لَكَ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ».[24]
Duanın sonunda geçen ’filan bin filan’ yerine çocuğun ismi ve babasının ismi zikredilmelidir.
Akika’yı kurban ettikten sonra okunması gereken dua:
İmam Cafer Sadık (a.s)’dan akika kurban edildikten sonra şu duanın okunması rivayet edilmiştir:
«وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ مٰا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ إِنَّ صَلٰاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيٰايَ وَ مَمٰاتِي لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ لٰا شَرِيكَ لَهُ اللَّهُمَّ مِنْكَ وَ لَكَ اللَّهُمَّ هَذَا عَنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ»[25]
Ayrıca şu duanın da akika kurban edildikten sonra okunmasını İmam Sadık (a.s) tavsiye etmiştir:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِيقَةٌ عَنْ فُلَانٍ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ ص»[26]
Akika kurban edildikten sonra İmam Muhammet Bakır(a.s)’dan okunması tavsiye edilen bir başka duada şu:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ إِيمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ الْعِصْمَةَ لِأَمْرِهِ وَ الشُّكْرَ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةَ بِفَضْلِهِ عَلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنْ كَانَ ذَكَراً فَقُلِ- اللَّهُمَّ إِنَّكَ وَهَبْتَ لَنَا ذَكَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْكَ مَا أَعْطَيْتَ وَ كُلُّ مَا صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَى سُنَّتِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ وَ رَسُولِكَ ص وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّيْطَانَ الرَّجِيمَ لَكَ سُفِكَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِيكَ لَكَ وَ الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ»[27]
Akika kurbanı nasıl taksim edilir:
Akika kurban edildikten sonra kurbanın kemiklerinin kırılmaması eklemlerden birbirinden ayrılması sünnettir.[28] Ama kurbanlığın kemiklerinin gömülmesi gibi bazı yörelerde adet olan eylemlerin dini kaynaklarda İslami dayanağı bulunmamaktadır.[29] Dağıtımında sünnet olan üçte birinin[30] yada bir but ’unun[31] veya dörtte birinin[32] ebeye verilmesidir. Elbette çocuğun ebesi babaannesi veya babanın bakmakla yükümlü olduğu fertlerden biriyse bu ebeye kurbandan verilmez.[33] Çocuk ebesiz doğum yapmış ise anne bu payı istediğine verebilir.[34] Geriye kalan kısım ihtiyaç sahibi müminler arasında paylaşılmalıdır. Müstahak olan ise en azından suda pişirilip içine yeterince tuz atarak en az on kişiye yemek ikram edilmesidir. Elbette bu yemeğe ne kadar mümin katılırsa fazileti o kadar daha fazla olur.[35]
Elbette sünnet olan çocuğun anne babasının, babanın bakmakla yükümlü olduğu aile ferlerinin ve birinci dereceden yakınların akika kurbanının etinden yememeleridir. Hatta o et kullanılarak pişirilen diğer yemeklerde bu bireyler tarafından yenmezse münasip olur. Annenin akika kurbanı etinden yemesinin keraheti daha çoktur ancak yerse de bir sakınca söz konusu değildir. Ayrıca annenin fakir komşulara bu etten vermesi münasiptir.[36]
Ayrıca yedinci günde akika kesimiyle birlikte yeni doğan çocuğun sacının tıraş edilip ağırlığınca altın veya gümüş sadaka verilmesi yerinde olacaktır.[37] Ama önce saçın tıraş edilip sonra akika kurban edilmesi sünnette daha uygundur.[38]
[1] Tarihi, Fahreddin, Mecme’ul-bahreyn, 5.c, 215.s, kitapfuruşi murtezevi, tahran, 1375.ş.
[2] Şeyh Tusi, el-Mebsut fi fıkh’il-İmamiye,1.c, 394.s, mektebe’tul-mertezeviye li’ihya’İl-asar’ul-Caferiye, tahran, 3.bk, 1387.h.
[3] Şerif Murtaza, Ali bin. Hüseyin Musevi, El-İntisar fi infiradat’ul-İmamiye, 406.s, defter intişarat islami, kum 1.bk, 1415.h.
[4] Hilli, Allame, Hüseyin bin Yusuf bin Mutahhar esedi, muhtelif’uş-Şia fi ahkam eş-Şeria, 7.c, 303.s, defter intişarat İslami, Kum, 2.bk, 1413.h.
[5] El-intisar fi infiradat’ul-İmamiye, 406.s.
[6] Kuleyni, El-Kafi, 6.c, 28-29.s, dar’ul kitab’ul-İslamiye, tahran, 4.bk, 1407.h.
[7] Aynısı: 25.s
[8] Aynısı: 25.s
[9] Meclisi, Muhammed Bakır, Hilye’tul-muttakin, 115.s, intişarat armağan tuba, Kum, 1.bk, 1380.ş.
[10] Şeyh Tusi, el-Mebsut fi fıkh’il-İmamiye,1.c, 395.s.
[11] Kuleyni, El-Kafi, 6.c, 25.s
[12] İbni babavey, Muhammed bin. Ali, Men la yehzur’ul-Fakih, 3.c, 485.s, defter intişarat İslami, Kum, 2.bk, 1413.h.
[13] Kuleyni, El-Kafi, 6.c, 26.s
[14] Tusi, Muhammed bin. Ali bin. Hamza, El-vesile’tu ila neyl’ul-Fezile, 316.s, intişarat kitabhane Ayetullah Maraşi Necefi, Kum, 1.bk, 1408.h; El-Mebsut, 1.c, 395.s.
[15] El-Mebsut, 1.c, 316.s.
[16] El-vesile’tu ila neyl’ul-Fezile, 316.s
[17] Amuli, Şehit sani, zeyniddin bin. Ali, Er-Rovza’tul-behiyye, fi şerh’il-lume’tu-demeşgiyye, 5.c, 448.s, kitapfuruşi daveri, Kum, 1.bk, 1410.h.
[18] Anynısı, 447.s.
[19] Kurban edilecek hayvanın şartları: a): Eğer hayvan deve ise beş yaşını doldurmuş altı yaşına girmiş olması gerekir. Sığır ise vacip ihtiyat gereği iki yaşını doldurmuş üç yaşına girmiş olması gerekir. Bu hüküm keçi içinde geçerlidir. Koyun ise vacip olan ihtiyat gereği bir yaşını doldurmuş iki yaşına girmiş olması gerekir.
b): Hayvan sağlam ve sağlıklı olmalıdır. c): Çok yaşlı olmamalıdır. d): Hayvanda bir noksanlık ve kusur olmamalıdır. e): Çok zayıf olmamalı. f): Kısırlaştırılmamış olmalıdır. g): Er bezleri burkulmuş olmamalı. h): Doğuştan kuyruksuz olmamalı. (İmam Humeyni, Menasik hac, 258-259.s)
Elbette bu şartlar Hacda vacip olan kurban için geçerli şartlardır.
[20] Yaş şartları: deve ise beş yaşını doldurmuş altı yaşına girmiş olması gerekir. Sığır ise vacip ihtiyat gereği iki yaşını doldurmuş üç yaşına girmiş olması gerekir. Bu hüküm keçi içinde geçerlidir. Koyun ise vacip olan ihtiyat gereği bir yaşını doldurmuş iki yaşına girmiş olması gerekir. (İmam Humeyni, Menasik hac, 258.s)
[21] Kuleyni, El-Kafi, 6.c, 30.s.
[22] Enam, 78-79.
[23] Enam, 162-163.
[24] Kuleyni, El-Kafi, 6.c, 31.s.
[25] Aynısı.
[26] Aynısı, 30.s.
[27] Aynısı, 30-31.s.
[28] Aynısı, 27.s.
[29] Fazıl lenkerani, Muhammed, cami’ul-mesail, 2.c, 389, intişarat emir kalem, Kum, 11.bk.
[30] Kuleyni, El-Kafi, 6.c, 28-29.s.
[31] Aynısı, 32.s.
[32] Aynısı, 27-29.s.
[33] Aynısı, 32.s.
[34] Aynısı, 29.s.
[35] İmam Rıza (a.s)’a mensup olan ‘el-fıkh fıkh’ur-Rıza, 239.s, muesse’tu Alul’beyt, meşhet, 1.bk, 1406.h.
[36] Kuleyni, El-Kafi, 6.c, 32.s.
[37] Aynısı, 33.s.
[38] Behçet, Muhammet taki, cami’ul-mesail, 4.c, 98.s, 2.bk, 1426.h.