İddet adet kökünden türemiş olup grup, saymak, kadının kocasının ölümüne tutuğu yas süresi ve hayız günleri veya kadının temizlenmesi manasına gelmektedir. Fakihlerin ıstılahında ise şerî bekleme halidir; kadının boşandıktan ve nikâhın zail olmasından sonra veya vefatın ardından zorunlu olarak bir süre beklemesi ve sonra başka biriyle evlenebilmesi durumudur.[1] İddete neden olan hususlar şunlardır: Vefat, boşanmanın değişik kısımları, kusurlar nedeniyle akdin geçersiz kılınması, dinden çıkma veya süt verme nedeniyle akdin geçersiz kılınması, yanlışlıkla cinsel ilişki kurulması ve geçici evlilikte sürenin bitmesi veya bağışlanması. İlkinin dışında bunların hepsinde cinsel ilişkinin gerçekleşmesi şarttır.[2] Dolayısıyla iddetin türleri şunlardır:

1. Boşanma iddeti

2. Vefat iddeti

3. Kayıp iddeti

4. Yanlışlıkla kurulan cinsel ilişki iddeti

Şimdi belirtilen türleri açıklamaya koyuluyoruz:

Boşanma İddeti

Tüm merciler: Eğer kadın aylık adet görüyorsa ve temizlendikten sonra boşanmışsa, iki adet görecek kadar bekleyip temizlenen kadar bir süre beklemelidir. Üçüncü adeti gördükten sonra onun iddeti tamamlanır. Eğer adet görmüyorsa ve adet gören kadınların yaşındaysa, boşanmadan sonra üç ay iddet beklemelidir.[3] 

Eğer erkek hamile eşini boşarsa, onun iddeti ne kadardır?

Tüm merciler: Hamile kadının iddeti çocuğun dünyaya gelmesine veya hamileliğin bitmesine kadardır.[4]

Geçici evliliğin iddeti hakkında (Ayetullah Fazıl dışında) mercilerin görüşü şudur: Geçici evliliğin iddeti –sürenin bitmesi veya erkek tarafından sürenin bağışlanmasından sonra- eğer kadın adet görüyorsa, iki tam adet miktarıncadır ve eğer adet görmüyorsa, kırk beş gündür.[5]

Ayetullah Fazıl: Geçici evliliğin iddeti –sürenin bitmesi veya erkek tarafından sürenin bağışlanmasından sonra- eğer kadın adet görüyorsa, zorunlu ihtiyat gereği iki tam adet miktarıncadır, eğer adet görmüyorsa kırk beş gündür ve eğer hamile kalırsa hamilelik durumu veya ceninin düşmesiyle iddeti tamamlanır.[6]

Vefat İddeti

Tüm merciler: İster daimi evlilik olsun ve ister geçici evlilik olsun, kocası onunla yakınlık kurmuş olsun veya kurmamış olsun dört ay on gün iddet beklemelidir. Hatta ya’ise (kısır) ve küçük kadın bile vefat iddetine riayet etmelidir. Eğer hamileyse, hamilelik durumuna kadar iddet tutmalıdır. Eğer dört ay on gün geçmeden önce çocuğu dünyaya gelirse, kocasının ölümünden dört ay on gün geçinceye kadar iddetine devam etmelidir.[7] 

Birkaç Nokta:

1. İddetin hesap ölçüsü kameri aydır.[8] 

2. Vefat iddetinin başlangıcı, kadının kocasının ölümünden haberdar olduğu zamandır. Elbette bu hüküm erkeğin kayıp olmasına özgü değildir, onun ortada olmasını da kapsamaktadır. O halde eğer erkeğin ölümü herhangi bir nedenden ötürü kadına gizli kalırsa, haberdar olduktan sonra iddet tutmalıdır.[9]

3. Vefat iddetinde olan kadının renkli elbiseler giymesi ve sürme çekmesi ve de ziynet sayılacak diğer işleri yapması haramdır.[10] 

Kayıp İddeti

Eğer bir erkek kaybolursa ve kaybolması kendisinden bir haber ve iz olmayacak ve de ölü veya diri olduğu anlaşılmayacak şekilde olursa ve kendisinden eşinin masraflarını karşılayacak bir mal kalırsa veya eşinin masraflarını üstlenebilecek bir veli ve bakıcısı olursa veyahut harcamaları bedava olarak üstlenecek biri bulunursa, kadının sabretmesi ve beklemesi farz olur. Eşinin öldüğünü veya kendini boşadığını kesin bir bilgiyle öğrenene kadar evlenmesi asla caiz olmaz. Ama kocasından bir mal kalmamışsa veya harcamalarını karşılayacak bir bakıcısı yoksa ve de harcamalarını karşılıksız karşılayacak biri de bulunmazsa, yine bekleyebilir ve eğer beklemezse ve evlenmek isterse şerî hâkimin yanına gitmelidir. Şerî hâkim müracaat tarihinden itibaren kadına dört yıl süre verir ve kadın bu sürede kocasını arar. Kocasının ölü veya diri olduğu belli olmazsa ve erkeğin bir vekili varsa, hakim kadını boşaması için ona emir verir. Eğer girişimde bulunmazsa onu mecbur eder ve eğer bir velisi yoksa veya girişimde bulunmazsa veyahut mecbur etme imkanı da yoksa, bizzat hâkim onu boşar. Sonra kadın dört ay on gün vefat iddeti tutar ve ardından evlenebilir.[11] Eğer araştırdıktan ve (dört yıl) müddetin tamamlanmasından sonra erkek ortaya çıkıp gelirse, eğer boşanmadan önce gelirse kadın onun eşi sayılır ve eğer kadının bir başkasıyla evlenmesinden sonra gelirse, artık kendisinin (ilk erkek) o kadında bir hakkı kalmaz. Eğer iddet tuttuğu esnada gelirse, erkek kadına müracaat edebilir veya iddeti bitip kendinden ayrılması için onu kendi haline bırakabilir. Ama iddetin tamam olmasından sonra ve evlenmeden önce kendisine müracaat edemez.[12] Ama üçüncü boşama olmaması şartıyla yeniden onunla nikâh kıyabilir.

Yanlışlıkla Cinsel İlişki Kurma İddeti

Eğer yabancı bir erkek kendi eşi olduğunu sanarak bir kadın ile cinsel ilişkiye girerse ve kadın onun kendi kocası olmadığını bilirse veya kocası olduğunu sanırsa, iddet tutmalıdır.[13] Yanlışlıkla cinsel ilişki kurma iddeti, detaylıca belirtilen boşanma iddeti gibidir.[14],[15]

İddete riayet etme hakkında ve bilimsel ilerlemelere, kesin olarak kadının hamile olmasını önleyen ilaçlardan(hap ve iğne)  yararlanma veya tıbbi önleyici araçlar kullanma imkânına rağmen iddet tutmak gerekli midir sorusuna büyük taklit mercilerinin yanıtı şudur:

Tüm merciler: Evet, iddet tutmak gereklidir.[16]  

İddetin gerçek nedeni evrende bulunan birçok sır gibi bize saklıdır. Spermanın korunması, evliliğin muhafaza edilmesi, kadın şahsiyetinin korunması, erkeğin yakınlarının duygularına saygı duymak gibi söylenenler ise onun hikmetlerinden sayılmaktadır. Bu yüzden erkek yıllar boyunca bile kadından ayrı yaşasa veya yolculukta olsa, kadın iddete riayet etmelidir. Ama iddet tutmanın delil ve hikmetlerini açıklama hakkında şunları söylemek gerekir:

1. Bunun hikmetlerinden biri, kadın rahminde spermaların karışmasını önlemek ve bir çocuk doğması durumunda kesin olarak kimin olduğunun anlaşılması içindir. Neticede bu çocuğun mahremlerinin bilinmesi ve büyüdüğünde kimler ile evlenemeyeceğini bilmesi ve de kimden miras alabileceğinin malum olması gayesiyledir. Hamileliği önleyici haplardan ve spermanın rahme girmesini önleyici bugünkü araçlardan istifade etmiş ve eden birçok kadının hamile kaldığını hatırlatmak gerekir.

2. Kadının iddet tutmasının hikmetlerinden biri de kocasının ölümünün ardından kadının hemen evlenmesi durumunda bu hususun eski eşe sevgi duymak ve dostluk beslemek ve de ona saygı duymakla uyuşmamasıdır. Artı, vefat eden şahsın yakınlarının duygularının yaralanmasına de neden olacaktır. Hatta eşin ölmesinden sonra bile evlilik yaşamının saygınlığını korumak fıtrî bir mevzudur. Dolayısıyla her zaman değişik toplumlarda bu gayeyle değişik adap ve gelenekler gözetilmiştir. Elbette bu gelenekte bazen kadınları pratikte çıkmaza sokacak derecede aşırılığa kaçılmaktaydı. Bakara suresi 234. ayet tüm hurafe ve zalimliklerin üzerini çizmiş ve dul kadınlara iddet tuttuktan ve eski evlilik yaşamının saygınlığını koruduktan sonra evliliğe girişmelerine izin vermiştir.[17] 

4. Bu mevzunun diğer bir hikmeti de toplumda kadının şan, konum ve karakterini gözetmektir. İslam, kadının makamı için özel bir değer ve saygı gözetmesi nedeniyle başörtüsü, iddet tutmak ve benzer hükümler ile kötü istifadede bulunmanın ve başkalarının kadının saygınlığına bir zarar vermesini önlemiştir.

5. Bunlara ek olarak bize saklı başka nedenler de olabilir. Çünkü hükümlerin gerçek felsefesi ve de bu sürenin neden dört ay on gün olduğunun ve neden bir iki gün az veya çok olmadığının sırrı belli değildir. Eğer biz Allah’ın hekim olduğuna, O’nun yaptığı işlerin ve kulları için belirttiği hükümlerin tümüyle hikmetten kaynaklandığına ve selim akla dayandığına inanıyorsak, hükümler hakkında neden ve niçin soruları sormamalı ve İlahi hikmet, ilim ve kudreti göz önünde bulundurarak birçok ilahi hükmü mutlak itaat (taabbudi olarak) ile kabul etmeliyiz. Çünkü evvela kulluk ve ubudiyetin hakikati, yüce Allah’a, O’nun rububi sıfatlarına, dinin ve onun hükümlerinin hakkaniyetine inandıktan sonra niçin ve nedensiz salt teslim olma ve itaat etmeye bağlıdır. İkinci olarak dinin bu şekildeki hükümleri, en kâmil hükümlerdir.[18]