Bazı araştırmacılara göre Nehc’ül-Belağa’ın 18. hutbesi, 17. hutbenin bir bölümüdür. Ancak Seyit Razi’nin (r.a.) tedvin ve toplamasında bu ikisi birbirinden ayrılmıştır. Hütbenin içeriği ve muhtevası da bu konuyu teyid eder şekildedir. Zira 17. hutbede cahil ve salih olmayan kadılardan (yargıç) söz edilmektedir. Sözkonusu kadılerin vermiş oldukları yanlış hüküm ve yargıları, halkın mal, can ve namusunun emniyetini tehlikeye atıyor ve birçok toplumsal bozukluklara kaynaklık yapıyor.

18. Hutbede de Hz. Ali’nin (a) sözü, kiyas, istihsan ve şahsi görüş (re'y) gibi gevşek ve temelsiz delillere dayanarak, halk arasında yargıda bulunup yaptıkları yargılarını "Allah'ın hükmü" olarak bildiren kadılarla ilgilidir. Hz. Ali (a) kendi sözlerine şöyle başlıyor:

"Bazen ahkâmlardan bir hükümle ilgili bir dava konu ediliyor, kadı o konuyla ilgili kendi "şahsi görüş"üyle hüküm ediyor. Daha sonra aynı dava, başka bir kadının yanında konu ediliyor, ikinci kadı birinci kadının vermiş olduğu hükmün tam tersine bir hüküm veriyor. Daha sonra, bütün bu kadılar (tek bir konuyla ilgili farklı hükümlerde bulunmasına rağmen) kendilerini kadı olarak tayin eden rehberlerinin yanına gelip toplanıyorlar ve o da hepsinin görüşünü tasdik ve tasvip ediyor. Hepsinin fetvasını gerçekliklerle uyum içinde olduğunu bildiriyor".

Şayet birbiriyle tezat teşkil eden hükümlerin hepsinin de doğru, isabetli ve Allah'ın hükmü olarak kabul edilmesi, birçoğu için çok anormal ve şaşırtıcı olabilir. Lakin bu bir gerçektir ki, Ehlisünnetten bir grup, böyle bir inanca (tasvip anlayışına) sahiptir. Elbette onlar, kendilerini çok sıkıntı ve darlıklara soktukları için, bu anlayışı kabul etmek mecburiyetinde kaldılar. Hz. Ali (a), bu tefekkür ve anlayışı doğru bulmayıp reddetmiş ve şöyle buyurmuştur: "Bütün bu olan ve bitenler Allah, peygamber ve kitaplarının bir olmasına rağmen gerçekleşmiştir".

Kuşkusuz bir Allah'tan tek bir mesele hakkında ancak tek bir hüküm çıkar. Zira Allah bütün hakikatleri ve her şeyi eksiksiz bir şekilde bilir, hata etmez ve mukaddes zatında unutkanlık diye bir şey sözkonusu değildir. O ne pişman olur ne zamanın geçmesiyle mechul kalmış bir şey Kendisi için aşikâr olur. Dolayısıyla var olan bu ihtilaflar O'nun tarafından olamaz. Onların Peygamberleri birdir ve bütün şeyler de (vahyi almakta, vahyi ulaştırmakta ve ...) masumdur, Allahın hükmünü eksiksiz bir şekilde beyan etmiştir, dolaysısıyla bütün bunlar dikkate alınınca var olan ihtilafların, O'nun tarafından olması da düşünülemez. Kur'an da onların kanun ve program kitabıdır. Hiçbir değişikliğe ve tahrife uğramamıştır. Onun muhteva ve içeriğinde tezat diye birşey sözkonusu değildir. Zira o Allah tarafındandır. Dolayısıyla semavi bir Kitap olan Kuran’ın, ihtilaflara kaynaklık ettiği de söylenemez. Öyle ise, bu kadıların ayrılığa düşmeleri, doğru olmayan kendi fikirlerinden kaynaklanılıyor. Asıl itabariyle Hz. Ali (a), bu hutbede "tasvip inancını " (tezat ve çelişki teşkil eden gürüşleri hepsini aynı anda doğru kabul eden görüşü) doğru bulmayarak, tevhit inancından sapıp bir çeşit şirke yöneldiğini açıklıyor.

Hz. Ali hutbenin ikinci kısmında detaylı bir şekilde "tasvib teorisine" değiniyor ve (tasvip teorisinin kaynaklanabileceği) bazı ihtimalleri soru şeklinde ortaya atarak hepsini reddediyor. Şöyle buyuruyor:

“Birinci ihtimal: Allah'u Teâlâ kendilerine ihtilafa düşmelerini emr etmiş olması) bu ihtimal kesinlikle batildir. Zira tek ve bir olan Allah, sürekli vahdete ve birlikteliğe davet ediyor.

İkinci ihtimal: "Bütün noksanlıklardan beri olan Hak Teâlâ, onları ihtilaflara düşmekten sakındırmış, ancak onlar biz itaatsizlik yaptık demeleri? Bu ihtimal de doğru değildir. Zira bütün Kadılar (yargıç ve hakimler) Allah’ın emirlerine itaat ettiklerini iddia ediyorlar".

Üçüncü ihtimal: "Allahın dini eksik ve onu kâmilleştirmek için kendilerinden yardım talep edilmiş olması. Bu ihtimal de doğru değildir. Zira müslüman olan her kes, Allahın dininin kâmil olduğunu kabul ediyor".

Dördüncü ihtimal: "Acaba bunlar, Allah’ın ortakları unvanıyla kanun koyucular olarak telakki edilebilir mi? Bu ihtimal de kabul görümemektedir. Zira hiçbir müslüman Allaha ortak olan bir ortağı kabul etmiyor".

Beşinci ihtimal: "Allah'u Teâlâ dini kâmil bir şekilde inzal etmesine rağmen acaba Peygamber (s.a.a) onu tebliğ ve kendi görevini yerine getirmek noktasında kusur yapmış olması? Bu ihtimal de geçersizdir ve hiçbir müslüman Nebiyi Ekrem (s.a.a) hakkında böyle bir şeyi tasavvur edemez.

Sonuç itibariyle Hz. Ali (a) olabilecek bu beş ihtimali açıklayarak "tasvibe” giden yolu kapatıyor ve onun batıl olduğunu ilan ediyor. Hutbenin devamında Hz. Ali, Kuran’ı Kerim ve onun nurani ayetlerine muracaat etmeyi, hakikata giden yol olarak tanımlıyor. Zira bu Kitapta her şey beyan edilmiştir. Peygamber (s.a.) ve Masum İmamların rivayetlerinden yararlanarak Kuran’dan hükümlerin istinbat edilmesi gerekiyor.

Hz. Ali (a) hutbenin sonunda Kuran’ı Kerimi överek şöyle buyuruyor: "Kuran’ı Kerimin zahiri güzel ve düzenlidir, batını derin ve kapsamlıdır. İnsanları hayrette bırakacak ve onları şaşırtacak nükteleri bitecek değil, kendisinde saklı olan sır ve hikmetler de sona erecek değildir. Karanlıklar ve sapıklıkların bertaraf olunması, ancak onun aydınlatmasıyla mümkün olacaktır".

Hz. Ali’nin (a), bu hutbede Müslümanları "tasvip teorisi"ne inanmaktan nehyetmesinin sebebi budur. Onları Kuran’a müracaat edip, ahkâmları ondan istinbat (çıkarma) etmeye taşvik ediyor. Asıl itibariyle bu hutbe Müslümanları, Şia fakihleri arasında müstalah ve yaygın olan ictihada teşvik etme yönündedir.[1]

Zikre şayandir ki, fakihlerin kitap ve sünnet hakkındaki görüşleri iki çeşittir: a). Bir grup kitap ve sünneti yeterli görmeyip, dini meselelerin cevabını bulmak için başka kaynaklara yönelmişler ve sözkonusu kaynaklar noktasında ihtilafa düşmülerdir. Kimisi kiyası,[2] kimisi "mesalih-i mürsele"yi[3] kabul görmüş, kimsi de daha farklı şeylere yönelmiştir. b) Diğer bir grup da Kuran ve sünneti, dinin asıl kaynakları olarak kabul ederek bu metinleri[4] anlamak için çaba gösterirler. Elbette bu metinlerin anlaşılması, bütün insanlar için aynı derecede mümkün olmadığı için farklı görüşlerin ortaya çıkması da gayet doğaldır.[5]

Emir’ül Mümininin yukarıda söz konusu yaptığı kınama ve yermeleri doğal ve tabii bir bir ilmi çalışmaya yönelik olmadığı kesindir ve O'nun kınama sebeplerinden bir kaçını şöyle sıralamak mümkündür:

a)                   Nassa karşı kendi şahsi görüşüyle (re'y) amel edilmesi.

b)                   Kadının (yargıç), hükmü dakik bir şekilde anlamak için yeterli çabayı göstermemesi ve hükmün delillerini gerektiği gibi incelenmemesi.

c)                   Allah'ın kelamını anlamak için, gerekli metot ve kuralların kullanılmaması.

d)                   Dinin gerçek müfesirleri olan Ehli Beyt (s.a.) İmamlarının varlığına rağmen, başka kimselere müracat ederek, kendilerini Ehli Beyt İmamlarının ilim ve beyanlarından mahrum bırakmaları.

e)                   Allah'ın kitabına ve Peygamberin sünetine müracat etmeyi bırakıp kiyas, istihsan ve... gibi yöntemlerden yararlanılması.

Dikkat edilmesi gereken şudur ki, Şia fakihlerinin ahkâmdaki ihtilafları ise yukarıda sayılan nedenlerden dolayı değildir.

Sonuç itibariyle: Fakihlerin şer'i hükümler bağlamındaki farklılıkları çok azdır; zira islamın zaruriyatlarından (gereklilik) sayılan namaz, oruç, haç vb. gibi öğretilerin aslında ihtilaf bulunmamaktadır. Zaruriyatlar dışında kalan öğretilerde ise, her ne kadar fetva ve görüşlerde ihtilafların varlığı mümkün ise de, ama bu ihtilaflar doğal ve tabii olması yüzünde yerilecek bir şey de değildir.[6]