«مقولات‏ عشر» عبارت‌اند از: جوهر، كمّ، كيف، أين، متى، وضع، ملک، اضافه، فعل، انفعال.

اين تقسيم‌‏بندى در حقيقت تقسيم‌‏بندى كليه‌ی ماهيات ممكن است، و هر ماهيتى از قبيل انسان، يا آهن، يا برادرى و فرزندى، و حتى ماهيّات معدوم از قبيل سيمرغ و كيميا در ذيل يكى از اين مقولات واقع است. به عبارت ديگر، بیشتر ماهياتى كه عقول و اذهان می‌توانند به آنها احاطه یابند، در تحت اين اجناس محصور است. البته گذشته از بعضى امور معقول؛ مانند وجود، وجوب و امكان، يا چيزهایى كه مبادى و نهايات بعضى انواع هستند(مانند وحدت كه مبدأ عدد، و نقطه كه نهايت خط است)، چيزى ديگر از اعيان موجودات از اين مقولات خارج نيست.

هريک از اجناس عاليه‌ی ده‌گانه، مقوله‌ی مستقلّى است كه در تحت جنس عالى ديگر در نمی‌‏آيد؛ يعنى هيچ جنس عالى قابل تحويل به جنس ديگر نيست؛ بنابراين به نظر مشّائيان تعداد اجناس عاليه را نمی‌‏توان كمتر كرد. اما به نظر شيخ اشراق غير از كم و كيف، ساير اعراض را می‌‏توان به اضافه، يعنى نسبت بازگرداند. بر اساس این نظر، تعداد اجناس عاليه پنج تا خواهد بود: يک مقوله‌ی جوهر و چهار مقوله‌ی عرض: كم، كيف، نسبت، و حركت.