مراد از اما‌م‌زاده، فرزند یا فرزند‌زادگان ائمۀ اطهار(ع) است که اولاد با واسطۀ پیامبر اکرم(ص) هستند، ولی در عرف به محل دفن آنها، نیز امام‌زاده گفته می‌شود. (از باب ذکر حالّ و اراده محّل).

در روایات زیادی از پیامبر اکرم(ص) و ائمۀ طاهرین(ع) رسیده است که اولاد و فرزندان پیامبر(ص) را اکرام کنید.[1] پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که اولاد مرا اکرام کند به تحقیق مرا اکرام کرده است.[2]

امام رضا(ع) فرمود: "نظر کردن به فرزندان ما عبادت است. شخصی از آن‌حضرت پرسید: آیا نگاه کردن به آن دسته از فرزندان شما که امام هستند عبادت است؟ حضرت فرمود: بلکه نگاه کردن به تمام فرزندان پیامبر(ص) عبادت است، مادامی که از راه و روش آن‌حضرت جدا نشده باشند و به گناهان آلوده نشده باشند".[3]

احترام به فرزندان پیامبر اکرم(ص) و ذریۀ آن‌حضرت هم شامل احترام در زمان حیات آنها می‌شود و هم احترام بعد از رحلت آن بزرگواران را در بر می‌گیرد. این دستور اسلام است که می‌فرماید: "قبور اموات خود را زیارت کنید و بر آنان سلام بفرستید...".[4]

یکی از راه‌های احترام و اکرام آن دسته از فرزندان پیامبر اکرم(ص) که از دنیا رفته‌اند، احترام به مدفن و مزار آنان است.

بنابراین، تعمیر کردن، تمیز کردن، عطر افشانی و ... چنین مکان‌هایی نوعی احترام به صاحبان این قبرها است؛ زیرا موجب عظمت صاحبان آنها و رغبت بیشتر مردم به رفت و آمد در چنین مکان‌هایی می‌شود.[5]

در این‌جا لازم است به نکته‌ای که در روایات اشاره شده بود، عنایت بیشتری شود و آن این‌که تمام این سفارشات مربوط به فرزندان واقعی آن‌حضرت، یعنی کسانی که بدون واسطه یا با واسطه از صلب پیامبر اکرم(ص) هستند و در طول زندگی خود هیچ‌گاه از راه و روش و سیره آن‌حضرت جدا نشده‌اند.

نکته دیگر این‌که امروزه بعضی از افراد سودجو و فرصت‌طلب به دروغ مکان‌هایی را به عنوان امام‌زاده و بقعۀ متبرکه معرفی می‌کنند که گاهی حتی هیچ قبری در آن‌جا وجود ندارد، یا اگر قبوری وجود دارد، مربوط به اولاد پیامبر(ص) نیست. در این موارد باید دقت شود تا جلوی سوء استفاده چنین افرادی گرفته شود.

با توجه به این دو نکته وظیفۀ ما در رابطه با امام‌زاده‌ها معلوم می‌شود که آیا به تمام امام‌زاده‌ها باید احترام گذاشت، یا نه؟

محدث قمی در این باره می‌گوید: اوّلاً باید نسب امام‌زاده معلوم باشد؛ یعنی در کتب مربوط به این فن نسبت او با یکی از امام‌ها روشن شده باشد. ثانیاً: علاوه بر انتساب به امام، باید جلالت، خوبی و تقرب او به خدا از نظر تاریخ و رجال ثابت باشد. هرجا که این دو موضوع جمع شد؛ مثل حضرت عبدالعظیم(ری)،[6] حضرت معصومه(قم)،[7] حضرت سید محمد(بین راه سامراء)،[8] حضرت شاهچراغ(شیراز)[9]  و ... رعایت احترام آنان لازم و زیارتشان ثواب زیادی دارد. اما اگر این مطلب روشن نبود، انسان تنها می‌تواند به عنوان قبرستان مسلمانان فاتحه و قرآنی بخواند و از خدا برای کسانی که در آن‌جا مدفون‌اند طلب رحمت کند.

اما در هر صورت بی‌احترامی به امام‌زاده‌های معروف کار صحیحی نیست، مگر جایی که ثابت شود اصل و اساس درستی ندارد که در این صورت هم بی‌احترامی صحیح نیست و کافی است به مردم گفته شود که این‌جا امام‌زاده‌ای مدفون نیست.

[1]. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 376، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.

[2]. همان.

[3]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 12، ص 311، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 79، ص 64، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[5]. پرداختن به فواید زیارت مجال دیگری را می‌طلبد، اما برای آگاهی از فوائد گریه و زیارت، نک: نمایۀ: گریۀ زائران بقیع، سؤال 171.

[6]. ر. ک: «برخی از یاران امام حسن عسکری(ع)»، 84965؛ «پیاده‌روی اربعین به سمت حرم عبدالعظیم حسنی»، 109187.

[7]. «ثواب زیارت حضرت فاطمه معصومه(س)»، 102939؛ «منظور از «یَا فَاطِمَةُ اشْفَعِی‏ لِی فِی الْجَنَّةِ» در زیارتنامه حضرت معصومه(س)»، 85108؛ « ماجرای دفن حضرت معصومه(س) در قم»، 69817.

[8]. «امام هادی(ع) و فرزندشان سید محمد»، 24272.

[9]. «شخصیت و محل دفن احمد بن موسی»، 65012.