دعای ندبه نجوایی است با خداوند در فراق حضرت ولی عصر(عج) و دولت کریمه‌اش، و به نوعی تاریخنامه رنج شیعه است که جهت مضامین بلند آن، روح‌نواز و جلادهنده روح است.
این دعا دست کم در دو کتاب معتبر و مرتبط با ادعیه نقل شده است:
1. کتاب مزار ابن مشهدی(متوفای 610ق) این دعا را با استناد به کتابی دیگر آورده است: «قالَ مُحَمَّد بن أَبی قُرَّة: نَقَلْتُ مِنْ کِتابِ أَبی جَعْفَر مُحَمَّد بن الحُسَین بن سُفْیان البَزَوْفَریّ - رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ - هذا الدُّعاء، و ذَکَرَ فیه أَنَّهُ الدُّعاءُ لِصاحِبِ الزَّمان - صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْه و عَجَّلَ فَرَجَه و فَرَجَنا بِه - و یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْعَى بِهِ فی الْأَعْیاد الْأَرْبَعَة»؛[1] محمد بن ابی قُره از کتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفری این دعا را نقل کرده و گفته که دعایی است برای امام زمان(عج) و مستحب است در اعیاد چهارگانه؛ غدیر خم، فطر، قربان و روز جمعه خوانده شود.
هم محمد بن جعفر ابن مشهدی و هم کتاب مزارش در نگاهی کلی مورد اعتمادند.[2] البته ایشان این دعا را از محمد بن علی ابی قُره نقل می‌کند بدون آن‌که سند خویش به ایشان را ذکر کند.
به هر حال، نجاشی درباره «محمد بن علی ابی قُره» می‌گوید: «محمد بن علی بن یعقوب اسحاق بن ابی قرة ابوالفرج القنائی، که ملقب به "کاتب" است، شخص ثقه و مورد اعتمادی می‌باشد که شنیده‌ها و نوشته‌های زیادی از او به جای مانده است، وی شخصی بود که کتاب‌ها را ورق به ورق برای اصحاب امامیه می‌خواند و همواره در مجالس، با ما بود. از جمله کتاب‌های او؛ کتاب اعمال روز جمعه، کتاب اعمال ماه‌ها و کتاب تهجد است».[3]
همان‌طور که در ذکر کتاب‌های وی دیده می‌شود، معلوم است که وی از کسانی بوده که در جمع آوری ادعیه و اعمال ایام و ماه‌ها خُبره بوده است و تقریباً تمام چیزی که جمع آوری و تألیف کرده مربوط به این مسائل است، مضافاً بر این‌که نجاشی وی را شخص مورد اعتماد و ثقه دانسته است.
محمد بن علی این دعا را از کتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفری نقل می‌کند که از شاگردان احمد بن ادریس بوده و از او روایت نقل کرده است. از آن‌جا که شیخ مفید، از محمد بن حسین بن سفیان بزوفری، روایت نقل کرده، می‌توان گفت که ایشان از مشایخ شیخ مفید نیز بوده است.[4]
اما درباره وثاقت وی باید گفت: هر چند پیرامون «محمد بن حسین بزوفری» در کتب رجالی، توثیق خاصی وارد نشده است، ولی از آن‌جا که این فرد از جمله کسانی بوده که شیخ مفید از وی روایت بسیار نقل کرده می‌توان بدون تردید گفت: قواعد توثیق عام، شامل حال وی می‌گردد؛ زیرا طبق قواعد دانش رجال اگر شخصی از مشاهیر بوده و روایات فراوانی را هم نقل کرده و از طرفی هم؛ قدح و تضعیفی درباره او بیان نشده باشد، همین نشانه حُسن ظاهر و علامتی برای توثیق او می‌باشد؛ چون با شهرتی که از او به جای مانده، اگر ارباب رجال، عیب و مذمتی از وی سراغ داشتند، بیان می‌کردند.
2. سید بن طاووس در کتاب «مصباح الزائر» چنین آورده است:
«ذکر بعض اصحابنا قال: قال محمد بن علی بن ابی قرة، نقلت من کتاب محمد بن الحسین بن سفیان البزوفری - رضی الله عنه - دعاء الندبه ...»؛ بعضی از اصحاب ما چنین گفته‌اند که محمد بن علی بن ابی قُرة از کتاب محمد بن حسین بن سفیان بن بزوفری – که خدایش از او راضی باد - دعای ندبه را نقل کرده و گفته است که این دعا، دعایی است...».[5]
همان‌طور که ملاحظه می‌شود، ایشان در ابتدای سند، «بعض اصحابنا» دارد، اما بقیه سند، مشابه آن چیزی است که ابن مشهدی نقل کرده و بعید نیست که منظور ایشان از «بعض اصحابنا»؛ همان ابن مشهدی باشد، اما آنچه در نقل ابن طاووس به چشم می‌آید، طلب رحمت و غفرانی است که ایشان بعد از ذکر نام محمد بن حسین بزوفری آورده است که دلیل دیگری بر شأن و وثاقت او در بین علمای امامیه است.
دعای ندبه از کدام امام معصوم(ع) صادر شده است؟
با توجه به این‌که خواندن این دعا در چهار عید سفارش شده است؛ و سفارش به خواندن در ایام خاص به صورت معمول تنها از جانب معصومان صادر می‌شده، می‌توان نتیجه گرفت که به احتمال قوی این دعا از دعاهای مأثور و کلام معصوم(ع) می‌باشد، اما این‌که این دعا سخن کدام امام است، از متن عبارات نقل شده، به زحمت می‌توان نتیجه گرفت که خود امام زمان(عج) این دعا را انشا فرموده باشند و عبارت «أنه الدعاء لصاحب الزمان» در اول دعا نیز معنایش آن است که این دعا در ارتباط با حضرتشان است و نه انشاء ایشان.
اما مرحوم مجلسی در کتاب «زاد المعاد» این دعا را به امام جعفر صادق(ع) نسبت داده و بدون آن‌که متن سند خویش را اعلام کند، اما اعلام کرده که سند معتبری در این زمینه وجود دارد.[6]
تأیید مجلسی نیز می‌تواند یکی از دلایل مستند بودن دعای ندبه به امام معصوم باشد.
به هر حال؛ مضامین مناجاتی این دعا قابل پذیرش بوده و مضامین تاریخی آن نیز در منابع دیگر وجود دارد و بر این اساس، می‌توان با استفاده از این دعا با امام زمان(عج) ارتباط برقرار کرد.

---