عزاداری حضرت سید الشهداء امام حسین(ع) همواره مورد تأکید ائمۀ معصومین(ع) و اولیای دین بوده است. این مراسم در طول تاریخ پس از شهادت مظلومانه آن‌حضرت، جریان داشته و باعث زنده نگه‌داشتن فرهنگ عاشورا و آشنایی مردم با اسلام و قرآن بوده است. امام خمینی(ره) در این مورد می‌فرماید: الآن هزار و چهار صد سال است که با این منبرها، با این روضه‌ها و با این مصیبت‌ها و با این سینه زنی‌ها ما را حفظ کرده‌اند.[1]

آنچه مورد تأئید و سفارش اکید اولیای دین بوده، اصل برگزاری این مراسم، مجالس و عزاداری‌ها است، حتی خود ائمه(ع) در راه اقامۀ عزای امام حسین(ع) می‌کوشیدند.[2] اما در بارۀ شکل و شیوۀ برگزاری آن، در روایات ما شکل خاصی سفارش نشده است، بلکه همۀ روش‌ها تا زمانی که با دستورات نورانی شرع انور اسلام مخالف نباشد، و موجب ضرر و زیان غیر قابل جبران به عزاداران نشود، و هم‌چنین موجب وهن اسلام و مذهب تشیع نشود، مورد تأیید اسلام و ائمۀ طاهرین(ع) بوده است. امام جعفر صادق(ع) وقتی از ابوهارون خواست تا برای آن‌حضرت در عزای امام حسین(ع) مرثیه خوانی کند، به او فرمود: همان‌طوری که برای خودتان در کنار قبر امام حسین(ع) مرثیه خوانی می‌کنید این‌جا عزاداری کن و مرثیه بخوان.[3] در زمان‌های بعد دسته‌جات عزاداری به راه افتاد و شیوه‌های عزاداری تا حدودی متحول شد.

شیوه‌های عزاداری امام حسین(ع) با توجه به آداب و رسوم هر قوم و ملت، در سرزمین‌های مختلف و در زمان‌های مختلف متفاوت است و از نظر شرعی استنادی به آیات و روایات ندارد، بلکه یک امر عرفی بوده و صرفاً از روی علاقۀ شیعیان به سید الشهدا(ع) مطابق عرف هر ملت انجام می‌گیرد.

یکی از این شیوه‌ها که در بعضی از شهرستان‌ها و کشورها؛ مانند عراق و پاکستان و هندوستان توسط برخی از عزاداران انجام می‌گیرد، قمه زنی است. (گفته می‌شود پیام و معنای این شیوه عزاداری، اظهار آمادگی برای جانبازی و سر باختن در راه امام حسین(ع) و دین است).

مسئلۀ جواز یا عدم جواز قمه زنی از دیر باز مورد اختلاف علما و مراجع تقلید بوده است و همواره عده‌ای از فقها حکم به جواز آن داده و گروهی دیگر آن‌را جایز ندانسته‌اند.

برای اولین بار حکم این مسئله از مرحوم آیت ا..العظمی نائینی سؤال شد و فتوای ایشان محور فتوای دیگر مراجع معاصر و بعد از ایشان شد.

ایشان بعد از ذکر این نکته که هیچ آیه و روایتی در تأیید یا رد قمه زنی نداریم، به شرط این‌که ترس از ضرر در کار نباشد، به جواز آن فتوا داد. بعد از ایشان ده‌ها تن از مراجع تقلید بدون دادن فتوای جدیدی نظر ایشان را قبول کرده‌اند. در مقابل این گروه - از آن‌جا که قمه زدن و خون از سر جاری کردن در دید برخی از غیر مسلمانان تأثیر سوء داشت و موجب بدبینی و تبلیغات سوء بر علیه تشیع می‌شد -، برخی از علما از جمله آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی به حرمت آن فتوا دادند.[4]

البته فقهایی هم که در گذشته قائل به جواز بوده‌اند، در صورت داشتن ضرر بدنی آن‌را جایز نمی‌دانستند.

اما امروزه، این شیوه عزاداری جدا از این‌که نصی دربارۀ شعائر بودن آن وجود ندارد، و حتی نمی‌توان حکم به استحباب آن داد،[5] موجب سوء استفاده‌های تبلیغاتی دشمنان اسلام نیز شده است. به طوری که با پوشش خبری گسترده‌ای این مراسم را پخش کرده و نتایج اسف‌باری می‌گیرند که موجب وهن اسلام و مذهب در نگاه بینندگان می‌شود.

به همین جهت امام خمینی در پاسخ به استفتایی در این زمینه می‌گوید: در وضع موجود قمه نزنند..".[6]

هم‌چنین با توجه به همین تبلیغات منحرف کننده غرب از این مراسم است که مراجع معظم تقلید، حضرات آیات عظام خامنه‌ای، فاضل، مکارم، نوری همدانی و تبریزی در استفتائاتی که از آنان شده است، انجام این مراسم را در زمان حاضر، جایز ندانستند.[7]

البته بعضی از مراجع معظم تقلید امروزه نیز حکم به جواز آن داده‌اند، و این به دلیل آن است که چنین اعمال و شیوه‌هایی را موجب وهن و بدنام شدن مذهب نمی‌دانند.

اما در مورد حجامت باید گفت؛ حجامت یک مستحب شرعی[8] و دارای آداب و شرایط خاص خود است،[9] اگر هم واقعاً ثابت شود از نظر پزشکی قمه زدن خاصیت حجامت سر را دارد، نمی‌توان قائل به جواز قمه زدن شد؛ چرا که وهن مذهب و سوء استفاده دشمنان با این توجیه از بین نمی‌رود.

[1]. محدّثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص 339، قم، نشر معروف‏، چاپ دوم، 1417ق.

[2]. مقرّم، عبد الرزاق‏، مقتل الحسین(ع)، ص 367 – 369، بیروت، مؤسسة الخرسان للمطبوعات‏، بیروت، 1426ق؛ ر. ک: «آغاز عزاداری امام حسین (ع)، 3914؛ «پیامبر اسلام(ص) و گریه بر امام حسین(ع)»، 30418؛ «روایت «بکائون خمسه»، 105553.

[3]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق، مصحح، امینی، عبد الحسین، ص 105، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش.

[4]. فرهنگ عاشورا، ص 198.

[5]. فضل الله، سید محمد حسین، نگاهی اسلامی به عاشورا، ص 44.

[6]. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 2، ص 1026، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.

[7]. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج 4، ص 201- 202؛ توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏2، ص 1026؛ استفتاء از مقام معظم رهبری، س 1460: آیا قمه زدن بطور مخفى حلال است یا این‌که فتواى شریف حضرت‌عالى عمومیت دارد؟

ج: قمه زنى علاوه بر این‌که از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‌شود و سابقه‌‏اى در عصر ائمه «علیهم السلام» و زمانهاى بعد از آن ندارد و تأییدى هم به شکل خاص یا عام از معصوم «علیه السلام» در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مى‏شود. بنابر این در هیچ حالتى جایز نیست. پرسشها و پاسخها، شماره 13، ص 330؛ فرهنگ عاشورا، ص 198؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج 8، ص 378. نظر امام راجع به قمه زنی و شبیه خوانی و روضه خوانی و عزاداری چیست؟ ج: در وضع موجود قمه نزنند و شبیه خوانی اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد مانع ندارد، اگر چه روضه خوانی بهتر است و عزاداری برای سید مظلومان از افضل قربات است.

[8]. مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، محقق، مصحح، علیان‌نژادی‌، ابوالقاسم، ج 1، ص 536، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ دوم، 1427ق.

[9]. اصفهانی (مجلسی اول)، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، ج 2، ص 107، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.