جستجوی پیشرفته
بازدید
12914
آخرین بروزرسانی: 1389/02/12
خلاصه پرسش
آیا مسافرت به تنهایی برای تیمم کردن به جای وضو کافی است، نظر شیعه در این باره چیست؟
پرسش
برخی از علمای اهل سنت می گویند: مسافرت به تنهایی برای تیمم کردن به جای وضو کافی است. (المنار، ج 5، ص 120) نظر شیعه در این باره چیست؟
پاسخ اجمالی

شیعه امامیه با استفاده از آیات قرآن و رهنمودهای ائمه (ع) بر این باور است: مسافر در صورت دسترسی به آب باید وضو بگیرد و در صورت عدم دسترسی باید تیمم نماید.

در میان اهل سنت نیز عده ای مانند شیعه معتقدند: مسافر تنها در صورتی که دسترسی به آب نداشته باشد، باید تیمم نماید؛ اما عده ای دیگر مثل رشید رضا، صرفِ مسافرت را مجوز تیمم می دانند. خواه آب در دسترس باشد خواه نباشد.

خداوند منان در قرآن می فرماید: "و اگر بیمار یا در سفر بودید، یا یکى از شما از قضاى حاجت آمد، یا با زنان نزدیکى کرده‏اید و آبى نیافتید پس با خاک پاک تیمّم کنید، و از آن به صورت و دستهای تان بکشید. خدا نمى‏خواهد بر شما تنگ بگیرد، لیکن مى‏خواهد شما را پاک، و نعمتش را بر شما تمام گرداند".

علامه طباطبایی در تفسیر آیه تیمم می گوید: مواردى که آیه با تردید شمرده، در مقابل یک دیگر نیستند و مقابله بین آنها مقابله حقیقى نیست؛ براى این که بیمارى و مسافرت در مقابل غائط موجب حدث نیست، تا وضو یا غسل را بر انسان واجب سازد، بلکه بردن نام آنها به این منظور بوده که آدم بیمار و مسافر یا نمى‏تواند بدن خود را با آب بشوید، یا دسترسى به آب پیدا نمى‏کند، و این گونه افراد اگر به حدث اصغر و یا حدث اکبر محدث شوند، باید وضو و یا غسل و یا تیمم بگیرند، پس دو شق دیگر که مسئله غائط و تماس با زنان باشد، در مقابل دو شق اول نیستند، بلکه دو شق اول هر یک به دو شق دوم تقسیم مى‏شوند، به این معنا که مسافر و بیمار دو حال دارند، یا محدث به حدث اصغرند و یا محدث به حدث اکبر.

از این رو معنای آیه شریفه چنین می شود: اگر مریض بودید در حالی که جنب یا با حالت غیر وضو هستید و آب برای شما ضرر دارد، یا در حالی که مسافر هستید قضای حاجت کردید، یا با زنان آمیزش جنسی داشتید و آب نیافتید بر روی زمین پاک تیمم کنید. روایات شیعه و برخی از روایات اهل سنت نیز (که در بحث تفصیلی به آن اشاره می نماییم) سخن ما را تأیید می نمایند.

پاسخ تفصیلی

از آن جایی که موضوع سؤال یکی از موضوعات فقهی یعنی مسئله تیمم در مسافرت است، نخست دیدگاه های قائلین به تیمم در سفر را بیان کرده آن گاه به بررسی مسئله خواهیم پرداخت.

قرآن می فرماید: وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضى‏ أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ  مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداً طَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدیکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُوًّا غَفُورا،[1] "و اگر بیمارید، یا مسافر، و یا "قضاى حاجت" کرده‏اید، و یا با زنان آمیزش جنسى داشته‏اید، و در این حال، آب نیافتید، با خاک پاکى تیمّم کنید! صورت ها و دستهای تان را با آن مسح نمایید. خداوند، بخشنده و آمرزنده است".

تبیین موضوع

شخص مسافر در صورت دسترسی به آب، آیا باید وضو بگیرد و یا مخیر است به این که وضو بگیرد یا تیمم کند؟

شیعه امامیه با استفاده از آیات قران و رهنمودهای ائمه (ع) معتقداست: مسافر در صورت دسترسی به آب باید وضو بگیرد و در صورت عدم دسترسی باید تیمم نماید.

در میان اهل سنت نیز عده ای مانند شیعه معتقدند؛ مسافر تنها در صورتی که دسترسی به آب نداشته باشد، باید تیمم نماید[2]؛ اما عده ای دیگر مثل رشید رضا، صرف مسافرت را مجوز تیمم می دانند. خواه آب در دسترس باشد خواه نباشد.

از آن جا که فهم و برداشت متفاوت از آیه تیمم، موجب اختلاف در مسئله شده، برای روشن شدن مسئله و رسیدن به نتیجه لازم، بیان آیه شریفه مورد نزاع سپس شرح و تفسیر آیه ضروری به نظر می رسد.

خداوند منان در قرآن می فرماید: "و اگر بیمار یا در سفر بودید، یا یکى از شما از قضاى حاجت آمد، یا با زنان نزدیکى کرده‏اید و آبى نیافتید پس با خاک پاک تیمّم کنید، و از آن به صورت و دستهای تان بکشید. خدا نمى‏خواهد بر شما تنگ بگیرد، لیکن مى‏خواهد شما را پاک، و نعمتش را بر شما تمام گرداند، باشد که سپاس [او] بدارید"[3].

 

نکته ها

نکاتی که در این آیه شریفه وجود دارد از این قرار است.

1.حکم؛ یعنی وجوب تیمم

2.شرط؛ یعنی عدم دسترسی به آب

3.اسباب حکم که عبارت اند از: بیماری، مسافرت، قضاى حاجت و آمیزش جنسى با زنان

4.اوصاف اسباب حکم؛ یعنی  قضاى حاجت و آمیزش جنسى با زنان

با این تقسیم قضاى حاجت و آمیزش جنسى با زنان، هم جزء اسباب مستقل حکم و هم دو اوصاف اسباب اول هستند[4]؛ یعنی بیماری که برای او حدث اصغر (قضای حاجت) یا حدث اکبر (آمیزش جنسى با زنان) پیش آمد و مسافری که برای او حدث اصغر (قضای حاجت) یا حدث اکبر (آمیزش جنسى با زنان) پیش آمد[5] و گرنه اگر بخواهیم همه این چهار مورد را در مقابل هم قرار دهیم معنایش این می شود که هر کدام از اینها مستقلاً (بدون این که صفت باشند) سبب وجوب تیمم می شود و این باطل است؛ زیرا بی گمان، تا زمانی که برای مریض و مسافر حدثی رخ نداده و با طهارت باشد تیمم واجب نیست؛ مثل کسی که با طهارت به سفر رفته و خواست نماز بخواند در این جا هیچ کس قائل به وجوب تیمم برای این مسافر نیست.

علامه طباطبایی در تفسیر آیه تیمم می گوید: مواردى که آیه با تردید شمرده، در مقابل یک دیگر نیستند و مقابله بین آنها مقابله حقیقى نیست؛ براى این که بیمارى و مسافرت در مقابل غائط موجب حدث نیست، تا وضو یا غسل را بر انسان واجب سازد، بلکه بردن نام آنها به این منظور بوده که آدم بیمار و مسافر یا نمى‏تواند بدن خود را با آب بشوید، یا دسترسى به آب پیدا نمى‏کند، و این گونه افراد اگر به حدث اصغر و یا حدث اکبر محدث شوند، باید وضو و یا غسل و یا تیمم بگیرند، پس دو شق آخرى که مسئله غائط و تماس با زنان باشد، در مقابل دو شق اول نیستند، بلکه دو شق اول هر یک به دو شق دوم تقسیم مى‏شوند، به این معنا که مسافر و بیمار دو حال دارند، یا محدث به حدث اصغرند و یا محدث به حدث اکبر.[6]

در مورد شرط "فَلَمْ تَجِدُوا ماءً" (عدم دسترسی به آب) چهار احتمال وجود دارد که بر اساس برهان سبر و تقسیم سه احتمال از دایره بحث خارج شده و تنها یک احتمال باقی می ماند:

چهار احتمال در مورد عدم دسترسی به آب به این قرار است: 1. به هیچ کدام از بیمار و مسافر نمی خورد. 2. فقط به بیمار می خورد. 3. به هر دو می خورد. 4. فقط به مسافر می خورد.

صورت اول صحیح نیست؛ چون فاء تفریع آمده، بنابر این جمله مستقلی نیست، پس باید متفرع بر چیزی باشد. همچنین ضمیر واو در "فلم تَجِدُوا" که ضمیر فاعلی است فاعل آن حتماً پیش از این ذکر شده است. تا بتواند مرجع این ضمیر باشد و بدون مرجع لغو و باطل است.

اما صورت دوم نیز ترجیح بلا مرجح، مرجوح و قبیح است؛ زیرا بر اساس قاعده "الأقرب یمنع الأبعد" اگر قرار باشد ضمیر به یکی از دو مرجع برگردد، باید به اولی (مسافر) که نزدیک تر است برگردد، نه به دومی (مریض) که دورتر است. عده ای خواستند بگویند متعلق شرط هر دو (مریض و مسافر) است[7].

از این رو معنای آیه شریفه چنین می شود: اگر مریض بودید در حالی که جنب یا با حالت غیر وضو هستید و آب برای شما ضرر دارد، یا در حالی که مسافر هستید قضای حاجت کردید، یا با زنان آمیزش جنسی داشتید و آب نیافتید بر روی زمین پاک تیمم کنید.[8] ولی از جهت نتیجه بحث فرقی نمی کند، چه صورت سوم صحیح باشد (متعلق شرط (فلم تجدوا ماء) هر دو (مریض و مسافر) باشد) و یا صورت چهارم صحیح باشد (متعلق شرط (فلم تجدوا ماء) فقط مسافر باشد) مطلوب ما که "تیمم مشروط (وجوب تیمم در صورت عدم دسترسی به آب) مسافر است"، ثابت می شود.

روایات اهل سنت

برای روشن تر شدن بحث چند روایت از اهل سنت را بیان می کنیم.

عبد الرزاق از مجاهد پیرامون آیه شریفه "وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضى" می گوید: او مریضی است که جنب شده و از استعمال آب بر خود می ترسد می تواند تیمم کند؛ مثل مسافری که آب پیدا نکرد.

ابن ابی شیبه از سعید بن جبیر و مجاهد نقل می کند که این دو گفتند: مریضی که جنب شده و از استعمال آب بر خود می ترسد، مانند مسافری است که آب پیدا نکرده و تیمم می کند.[9]

در هر صورت این دو روایت نیز تصریح دارند که تیمم برای مسافر، مطلق و بدون قید نیست، بلکه مشروط به نیافتن آب است.

فخر رازی در این باره می گوید: مریض می تواند با وجود دسترسی به آب تیمم کند؛ چون خداوند می فرماید: "وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضى‏ أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ". وی می گوید: کسی نگوید: تیمم در صورتی است که آب در دسترس نباشد؛ چرا که نداشتن آب خود مجوز تیمم است بدون این که مریض باشد و نداشتن آب مربوط به سفر است نه مریض.[10]

اشتباهی که فخر رازی مرتکب شده این است که عدم دسترسی به آب را عدم وجدان حقیقی گرفته و به این مشکل برخورد کرده، اما اگر عدم وجدان شأنی باشد، به این معنا که مریض به علت ضرر وقتی نتواند آب را به بدنش برساند مثل کسی است که آب در دسترس ندارد،[11] پس این نیز حکم عدم دسترسی به آب را دارد و اشکالی پیدا نمی کند.

روایات شیعه

امام صادق (ع) در مسئله تیمم مى‏فرماید: اگر آب وضو پیدا نکردى و خواستى تیمم کنى، تیمم خود را تا آخرین فرصت به تأخیر انداز، اگر تا آخرین فرصت به آب وضو دست نیافتى، خاک تیمم را از دست نخواهى داد.[12]

کلینی (ره) می گوید: راوی از امام (ع) می پرسد: شخصی در سفر بود آب به همراه داشت، ولی فراموش نمود و تیمم کرد و نماز گزارد و قبل از این که وقت نماز بگذرد یادش آمد تکلیفش چیست؟ امام (ع) فرمود: باید وضو بگیرد و نماز بگزارد.[13]

از آیه شریفه و روایات در باره تیمم چنین استنباط می شود که تیمم مربوط به مواردی است که آب در دسترس نباشد، اما در صورت دسترسی به آب، تیمم صحیح نیست و در صورت شک در صحت تیمم در سفر (با دسترس داشتن آب) اگر با تیمم نماز خوانده شود بریء الذمه شدن محل اشکال است؛ زیرا که اصل در وضو است و تیمم بدل و اضطرار است و طبق قاعده معروف فقهی اشتغال یقینی برائت یقینی می طلبد.[14]



[1]نساء، 43.

[2]سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏2، ص 166، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى‏، قم، 1404 ق‏؛ رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏11، ص 309، دار احیاء التراث العربى‏، بیروت‏،‏چاپ سوم 1420 ق‏.

[3]سوره مائده، آیه 6؛ "وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضى‏ أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ َ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداً طَیِّبا"..

[4]صاحب مجمع البیان در این مورد می فرماید: برخى گفته‏اند: «أو» به معنى «واو» است؛ مثل: «وَ أَرْسَلْناهُ إِلى‏ مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ» (سوره صافات 147 (یعنى او را به سوى یک صد هزار نفر و بیشتر فرستادیم) زیرا قضاى حاجت از جنس مرض و سفر نیست تا عطفش بر آنها صحیح باشد چون مرض و سفر، سبب مى‏شوند که تیمم مباح گردد و قضاى حاجت سبب واجب شدن تیمم مى‏گردد، طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجمان، ج ‏5، ص 162، انتشارات فراهانى‏، تهران‏، چاپ اول، 1360 ش‏.

[5]این دو مورد از باب مثال و تغلیب مطرح شدند؛ زیرا مسلماً حدث اصغر و اکبر از این دو مورد فراتر هستند.

[6]طباطبایی، محمدحسین، ترجمه المیزان، ج‏ 5، ص 366، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، سال 1374 هـ ش، چاپ پنجم.

[7] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج ‏5، ص 367، "و بنابراین مسئله نبودن آب کنایه است از این که انسان نتواند آب را استعمال کند، حال یا به خاطر این که آب ندارد، و یا آب برایش ضرر دارد، و یا وقت براى غسل و وضو ندارد، و اگر از همه این موارد تعبیر کرد به این که آب نیابد، براى این بود که غالب مواردى که انسان قدرت بر وضو و غسل ندارد موردى است که آب پیدا نمى‏کند، و لازمه این سخن آن است که یافت نشدن آب قید باشد براى امور چهارگانه، و حتى براى بیمار".

[8] راوندى، قطب الدین سعید بن عبداللَّه بن حسین، فقه القرآن فى شرح آیات الأحکام‏، ج ‏1، ص 35، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى‏، قم‏، چاپ دوم، 1405 ق‏‏.‏

[9] سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏2، ص 166.

[10]رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏11، ص 309.

[11]قطب راوندی، فقه‏القرآن، ج 1،ص 75، بیمار گاهی وقت ها به خاطر ضعف و ناتوانی نمی تواند به آب دسترسی پیدا کند و گاهی نیز با دسترسی به آب به خاطر بیماری یا جراحت و ... نمی تواند آی را استنمال نماید در هر دو صورت باید تیمم نماید.

[12] کلینی، کافی، ج 3، ص 63، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1365 هـ ش.

[13] همان، ص 65.

[14] وحید بهبهانى، محمد باقر بن محمد اکمل‏، الفوائد الحائریة، ص 79؛ مجمع الفکر الإسلامی، قم- ایران، چاپ اول.، 1415 هـ ق‏، الاشتغال الیقینی یستدعی الفراغ الیقینی.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها