اصل سخن که انسان باید قبل از پرداختن و مشغول شدن به مستحبات، فکر انجام واجبات و ترک محرمات الهی باشد که نتیجه‌اش نیز از بین رفتن ظلم، فساد، رشوه‌خواری و...، می‌شود، سخن درست و مطابق با حدیث قرب فرایض است. پروردگار متعال می‌‌فرماید:

«ما یتقرّب إلىّ عبدى بشی‏ء أحبّ إلىّ ممّا افترضته علیه و ما زال یتقرّب إلىّ عبدى بالفرائض حتّى إذا ما احبّه و إذا أحببته کان سمعی الّذی أسمع به، و بصری الّذی أبصر به، و یدی الّذی أبطش بها»؛[1] بنده با انجام فرایض و واجبات، محبوب من واقع می‌‌شود، و آن‌قدر به من نزدیک می‌‌شود که با گوش من می‌‌شنود، با چشم من می‌‌بیند و با دست من اشیا را می‌‌گیرد.

بنابر این، کسی که گوش و چشم و دست و پایش مال خدا شود، دیگر گناه نمی‌‌کند، مال مردم را غصب نمی‌کند، قتل، خون‌ریزی، غارت و حرام خواری نمی‌‌کند؛ اما با این استدلال که واجبات دارای اهمیت بیشتر و نتیجه بالاتری هستند، نمی‌‌توان دست از مستحبات کشید و یا آن‌را کم‌رنگ نمود و فقط در متن کتاب‌‌ها و احادیث نوشت؛ بلکه باید در انجام مستحبات نیز کوشا بود که دارای آثاری بسیار بزرگ در خودسازی و رسیدن انسان به تعالی دارد، چنان‌که خداوند سبحان در حدیث معروف قرب نوافل می‌‌فرماید:

«إن العبد یتقرب إلى بالنوافل حتى أحبه فإذا أحببته کنت سمعه و بصره و لسانه و یده و رجله فبی یسمع و بی یبصر، و بی ینطق، و بی یبطش، و بی یمشی»[2]؛ بنده من با انجام نوافل و مستحبات، به من نزدیک شده و محبوب من می‌‌شود تا جایی‌ که خودم گوش، چشم، زبان، دست و پایش می‌‌شوم که با نظارت من می‌‌بیند، می‌‌شنود و کارها را با دست من انجام می‌‌دهد و راه می‌‌رود.

با عنایت به حدیث قرب فرایض و قرب نوافل، می‌‌توان تفاوت بین انجام واجبات و رسیدن به قرب فرایض با انجام مستحبات و رسیدن به قرب نوافل، چنین بیان کرد که در قرب فرایض، متکلم و شنونده و...، خود پروردگار است، البته با زبان و چشم و گوش و...، بنده‌‌اش، ولی در قرب نوافل، متکلم و شنونده و...، خود بنده است منتها به عنایت و نظارت حضرت حق تعالی.

بنابر این، نتیجه انجام مستحبات، رسیدن به مقام فنای در صفات پروردگار است؛ اما نتیجه انجام فرایض و واجبات، رسیدن و نایل شدن به مقام فنای در ذات پروردگار است.[3]

بر این اساس، در درجه اول، انجام واجبات و ترک محرمات الهی باید سرلوحه زندگی ما باشد، ولی در پرتو انجام واجبات و ترک محرمات، از مستحبات؛ مانند زیارت امام حسین(ع)، نمازهای نافله به ویژه نماز شب و...، نیز نباید غافل شد.

[1]. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، مترجم، حسن زاده آملی، حسن، کمره‌اى، محمد باقر، محقق، مصحح، میانجى، ابراهیم، ج 19، ص 322، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400ق.

[2]. مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوى کرمانى، حسین، اشتهاردى، على پناه، ج 12، ص 209، قم، کوشانبور، چاپ دوم، 1406ق؛ منهاج البراعة، ج ‏19، ص 322.

[3]. منهاج البراعة، ج ‏13، ص 221.