جستجوی پیشرفته
بازدید
1953
آخرین بروزرسانی: 1402/11/17
خلاصه پرسش
اسم مکان و اسم زمان در ادبیات عرب چگونه ساخته می‌شوند و چه کاربردی دارند؟
پرسش
اسم مکان و اسم زمان در ادبیات عرب چگونه ساخته می‌شوند و چه کاربردی دارند؟
پاسخ اجمالی

از جمله اسم‌های مشتق در زبان عربی، اسم مکان و اسم زمان است که هر کدام جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

  1. «اسم مکان»، به اسمى گفته می‌شود که ناظر به «محل وقوع یک رخ‌داد» است، مانند واژه‌های «مشهد» که بر محل شهادت،‌ «مجلس» که بر مکان نشستن، و «مسجد» که بر جای سجده‌کردن دلالت می‌کند.

البته برخی به این تعریف اشکال کرده‌اند که بعضى از مکان‌ها ممکن است هیچ‌گاه به مبدأ، متلبس نگردد تا این‌که انقضاى مبدأ نسبت به آن تصور شود، و در نتیجه، مشمول بحث مشتق گردد. به عبارت ساده‌تر، امکان دارد مکانى را براى زندانى کردن مجرمان و یا عبادت نمازگزاران بسازند، ولى هیچ‌کس زندانی نشود و یا برای عبادت به مکان ساخته شده نرود، پس چگونه می‌توانیم به آن‌جا «محبس» و «مسجد» بگوییم؟ و چگونه انقضاى مبدأ در این مکان‌ها متصور است؟

جواب این اشکال آن است که، در اسم مکان، تنها آماده نمودن(شأنیت) محل براى عمل خاص کافى است؛ یعنى مسجد مکانى است که براى سجده‌کردن و محبس مکانى است که براى زندانى کردن افراد خلاف‌کار در آن، آماده گردیده است.[1]

حال چه فردی در آن مکان‌ها نماز بگذارد و یا زندانی شود و یا خیر.

  1. «اسم زمان»، اسم مشتق دیگری است که بر زمان وقوع رخ‌دادها دلالت می‌کند، مانند «مطلِع الشمس» که به معنای زمان طلوع خورشید است.

اسم زمان هم مانند اسم فاعل، اسم مفعول، اسم مکان و اسم آلت به عنوان یکی از مشتقات در نظر گرفته می‌شود، اما گفته شده است که اسم زمان با دیگر مشتقات تفاوت دارد. بدین ترتیب که در همه موارد ذکر شده، همواره ذات حتى بعد از انقضاى تلبس، باقى و ثابت است، مثل: ضارب(اسم فاعل)، مضروب(اسم مفعول)، مسجد(اسم مکان) و مفتاح(اسم آلت). به عبارت دیگر، اگر فردی کسی را بکشد، بعد از ده‌ها سال نیز به او «قاتل» گفته می‌شود، ولى در اسم زمان، ذات دارای چنین ثباتى نیست؛ براى مثال، اگر عاشوراى 61 هجرى را «مقتل الحسین» بدانیم، دیگر عاشوراى سال 62 هجرى و سال‌های بعد را نمی‌‏توانیم «مقتل الحسین» بنامیم؛ زیرا هر یک ذات جداگانه و مخصوص به خود را دارد؛ یعنى عاشوراى 62 هجرى، ذاتى مغایر با ذات عاشوراى 61 هجرى دارد.

بنابراین، در اسم زمان، سخن از تلبس و انقضا پیرامون یک ذات ثابت نیست؛ بلکه بحث از تبدیل ذات به ذات دیگر است.[2]

اما در مورد این‌که اسم‌های زمان و مکان چگونه ساخته می‌شوند، باید گفت:

  1. در سه حالت از ثلاثی مجرد، اسم زمان و مکان را بر وزن «مَفْعِل» می‌سازند:

1-1. اگر صیغه مضارع فعل صحیح و مکسور العین باشد، مانند «جَلَسَ - یَجلِسُ» که اسم زمان و مکان آن «مَجلِس» است.

2-1. افعالی که «مثال واوی» و «معتل الفاء»اند، مانند «وَرَدَ - یَرِدُ» که اسم زمان و مکان آن، «مَورِد» است.

3-1. افعالی که «اجوف یائی» و «معتل العین»اند، مانند «بَاتَ - یَبِیتُ» که اسم زمان و مکان آن، «مَبِیت» است.

  1. همچنین در ثلاثی مجرد، غیر از موارد سه‌گانه بالا و در دیگر شرایط مفروض، اسم زمان و مکان را بر وزن «مَفْعَل» می‌سازند:

1-2. اگر مضارع مفتوح العین باشد، مانند «جَمَعَ – یَجمَعُ» که اسم زمان و مکان آن «مَجمَع» است.

2-2. اگر مضارع مضموم العین باشد، مانند «کَتَبَ – یَکتُبُ» که اسم زمان و مکان آن «مَکتَب» است.

3-2. اگر فعل «معتل اللام» و یا «ناقص» باشد، مانند «سعی - یسعی» که اسم زمان و مکان آن «مَسعَی» است.

  1. اما در غیر ثلاثی مجرد، یعنی در «افعال ثلاثی مزید» و یا «افعال رباعی»، اسم مکان و اسم زمان بر ورزن اسم مفعول و یا مصدر میمی همان فعل مزید و یا رباعی ساخته می‌شود، مانند «مُنْصَرَف» و یا «مُدَحْرَج».[3]

در پایان، مناسب است به این نکته‌ها نیز توجه نمود:

الف) گاهی اسم مکان و زمان به همراه تاء می‌آید، مانند مَقبَرة. وجود تاء در انتهای برخی از اسم‌های مکان و زمان، دلالت بر تکثیر دارد؛ مانند مذبحة، مقتلة و مأسدة.

ب) اسم مکان و اسم زمان با این‌که مشتق هستند؛ اما برخلاف اسم فاعل و مفعول، در معمول خود عمل نمی‌کنند.[4]

ج). به صورت شاذ و نادر، ممکن است اسم مکان و زمان‌‌هایی وجود داشته باشد که بر خلاف قاعده‌های یاد شده ساخته شده‌ باشند که در این موارد باید تنها به آنچه از عرب شنیده شده و یا به عبارتی سماعی است بسنده کرد، مواردی مانند: مطلَع ، مغرِب ، مشرِق ، مسجِد ، منسَک ، مجزَر ، منبَت ، مسقَط ، مفرَق ، مرفَق ، مسکَن.


[1]. ر. ک: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى‏، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 192، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى‏، چاپ اول، 1389ش.

[2]. همان، ص 191.

[3]. شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج 3، ص 44، قم، دار العلم، چاپ سوم، 1387ش.

[4]. بابتی، عزیزه فوال، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج 1، ص 110، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1413ق.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    791871 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    755965 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    679154 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    658414 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و تصمیم جدی ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648276 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    599843 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    579970 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    564683 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564016 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • می خواهم دعا کنم همسرم در زندگی مطیع من باشد آیا در این زمینه دعایی از اهل بیت (ع) به ما رسیده است؟
    558560 Practical 1389/02/22
    دعاها، لازم نیست حتماً به زبان عربى خوانده شوند؛ هرچند به عربی بهتر است، حتى دعا در نماز به زبان فارسى جایز است.نکته مهم تر این که انسان باید شرایط دیگر تأثیر گذاری دعا ...