رابطه اسم با مسمّا به طور کلی یکی از مباحث ظریف در معرفت شناسی دینی است که شواهد بسیاری هم براین بحث، در روایات معصومان (ع) یافت می شود.

این رابطه کلی بین اسم و مسما، در مورد اسامی معصومان چشمگیرتر بوده، به ویژه در مورد برخی از معصومان غیر قابل انکار است. تا حدی که این اسامی نه تنها با مسمّای خود در رابطه ای تنگاتنگ هستند، بلکه در زبان های مختلف هم همان معنا با واژه ای مشابه ذکر شده که همگی این نام گذاری ها ریشه وحیانی و الاهی دارند.

بحث کیفیت نام گذاری انبیا و امامان (ع) و سیر تطور این اسامی در تاریخ تمدن بشری مستلزم دقّت های زبان شناسانه و هرمنوتیکی جامعی است و در جای خود یکی از زیر بنایی ترین مباحث این علوم است، ولی در این مجال اصل این موضوع را در این حد، مسلم فرض کرده و با شیوه ای نقلی و با تکیه به روایات به برخی شواهد در این زمینه اکتفا می کنیم:

یکی از شگفت آورترین مباحث در این زمینه در مورد اسامی پنج تن آل عبا است. بنابر عقیده اسلامی، به ویژه شیعی، این اسامی حتی قبل از تولد این پنج تن نیز به عنوان اسامی انسان های برگزیده مطرح بوده و پیش گویی شده است، بلکه طبق نظر برخی، این ذوات نه تنها به عنوان یک نام، بلکه به عنوان یک نور از گذشته بوده اند و بسیاری از انبیا به حرمت این اسامی از خداود طلب استمداد و رحمت نموده اند.[1] سپس این ذوات مقدس پا به عرصه دنیا گذاشته و طبق نام گذاری الاهی به این اسامی نامیده شده اند.

رابطه بین لفظ و معنا در این اسامی نشان می دهد که این اسامی دقیقاً بازگو کننده مقام و منزلت خاص مسمّای خود در عالم وجود هستند، و طبق برخی روایات این اسامی از نام های مقدس خدا مشتق و جدا شده اند، همچنان که خود این ذوات هم از نور خدا مشتق شده اند. روایات مشهوری در این باره وجود دارد که تصریح در این مدعا دارد؛ از جمله:

«عن أبی عبد الله (ع) قال إن الله تبارک و تعالى کان و لا شی‏ء فخلق خمسة من نور جلاله و [جعل‏] لکل واحد منهم اسما من أسمائه المنزلة فهو الحمید و سمى [النبی‏] محمدا ص و هو الأعلى و سمى أمیر المؤمنین علیا و له الأسماء الحسنى فاشتق منها حسنا و حسینا و هو فاطر فاشتق لفاطمة من أسمائه اسما»؛[2] از امام صادق (ع) نقل شده است که خدا بود و هیچ چیز جز خدا نبود، آن گاه پنج تن را از نور جلال خود آفرید و برای هرکدام از آنها اسمی از اسمای خود گذاشت: پس خدا حمید بود و نام پیامبر را محمد گذاشت، اعلی بود و نام امیر المومنین را علی گذاشت. دارای اسمای حسنا بود، پس اسم حسن و حسین را از آن مشتق کرد. فاطر بود، پس اسمی از اسمای خود را برای فاطمه مشتق کرد.

این بحث در مورد اسامی پنج تن آل عبا جای تردیدی ندارد، همچنین در مورد وحیانی بودن تسمیه برخی انبیا از جمله یحیی و عیسی نیز می توان به مباحث مشابهی اشاره کرد که نشانگر ارتباط بین اسم و مسمّا در مورد این نام های نیکو و وجود های شریف است.