موضوع قربانی که در آیاتی از قرآن کریم مطرح شده است،[1] از زمان حضرت آدم(ع) شروع شد،[2] و در زمان پیامبران دیگر نیز صورت می‌گرفت.[3] حتی در برخی کتب حدیثی، درباره برخورد فرعون و انکار براهین حضرت موسی(ص) نقل شده است: خداوند فرشتگان عذاب را نازل نمود و به موسی(ع) وحی کرد بنی اسرائیل را جمع کرده و هر چهار خانواده را در یک خانه جای دهد، سپس گوسفندانی را قربانی کنند و خون آنها را به درب خانه‌ها بزنند؛ چراکه فرشتگان عذاب به خانه‌ای که درب آنها خونی [برای قربانی ریخته شده] باشد وارد نمی‌شوند.[4]

اسلام نیز این مسئله را مورد تأیید قرار داده و سفارش می‌کند ‌که در مناسبت‌هایی انجام ‌گیرد؛ مانند حج واجب،[5] کفاره حج، نذر،[6] و قربانی مستحبی.[7]

در زمینه فلسفه قربانی مستحبی باید گفت:

1. آن قربانی ارزشمند است که هدفمند باشد، وگرنه تنها ریختن خون حیوانات، بدون استفاده از گوشت آنها نه تنها ارزشی نداشته، بلکه ضد ارزش به شمار می‌آید. در روایتی می‌خوانیم که پیامبر اسلام(ص) فرمود: هرکس گنجشکی را بدون دلیل بکشد، آن گنجشک در روز قیامت در محضر پروردگار شکایت خواهد کرد که فلانی بدون آن‌که هیچ سودی عایدش شود، بیهوده مرا کشت و زنده‌ام نگذاشت تا از حشرات زمین بخورم. [8]

2. بیش از آن‌که ریختن خون در پیش‌گیری از حوادث منفی تأثیرگذار باشد، گذشتن از مال مطرح است. و به عبارتی صرف نظر کردن از بخشی از مال خود و مصرف آن در راه‌های مفید برای تقرب به خدا و جلوگیری از خسارات مادی و معنوی ارزشمند است.
3. هر نوع صدقه – گرچه با ریختن خون هم نباشد – آثار نسبتاً مشابهی دارد. و در روایات وارد شده است که صدقه هفتاد بلا را دفع می‌کند.[9] از آن‌جا که قشر پایین و متوسط جامعه معمولاً از نظر دریافت مواد پروتئینی مانند گوشت در مضیقه بیشتری هستند، ریختن خون و هدیه گوشت قربانی به آنان می‌تواند از صدقه‌های برتر به شمار آمده و طبیعتاً عامل بازدارندگی بیشتری را می‌توان برای آن در نظر گرفت. لذا امام باقر(ع) فرمودند: «خداوند قربانی کردن و غذا دادن را دوست دارد».[10]
4. هر نوع صدقه، کفاره گناهانی است که باعث نزول بلا و مشکلات می‌شود.[11] امام صادق(ع) در مورد علت قربانی کردن فرمود: «همانا قربانی، گناهان صاحبش را می‌ریزد و باعث آمرزش آنها می‌شود...».[12]

[1]. بقره 173، 183، 196؛ آل‏عمران 183؛ مائده 27، 95، 98 و...

[2]. ر. ک: «علت ستیز بین هابیل و قابیل»، 20596.

[3]. ر. ک: «حکمت جایگزینی گوسفند به جای حضرت اسماعیل»، 10414؛ «نذر قربانی کردن عبد الله توسط عبدالمطلب»، 21282.

[4]. «فَلا یَدخل بَیتاً عَلى بابِه دَم»؛ ر. ک: بحار الأنوار، ج‏13 ، ص 151.

[5]. ر. ک: «فلسفه قربانی کردن در حج»، 6487؛ «احکام و شرایط قربانی»، 31535.

[6]. ر. ک: «نذر و تغییر تقدیرات»، 10592.

[7]. ر. ک: «عقیقه، شرایط و مستحبات»، 23297؛ «قربانی برای خرید ماشین»، 51249.

[8]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 61، ص 4، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق.

[9]. ر. ک: «صدقه و دفع نزول بلا» 25192.

[10]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 51، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[11]. ر. ک: «گناه عامل بیمارى و مشکلات»، 25003؛« بلایای طبیعی (سیل، زلزله، طوفان و...) و عذاب الهی»، 288؛ «گناهان باعث دریده شدن پرده های عصمت، نزول بلا، عدم استجابت دعا و...»، 17443

[12]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 437، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.