حضور در مساجد باید همراه با آثار فرهنگی و معنوی باشد، به نحوی که انسان در صورت نرفتن به مسجد، به نوعی احساس کمبود کند. بنابر این، شایسته است که زمینه را برای حضور هرچه بهتر کسانی که خواهان حضور در مساجد باشند، فراهم نمود تا آنان آرامش بیشتری داشته باشند.

بعد از این مقدمه باید گفت؛ سیستم مساجد در صدر اسلام بسیار ساده بود و برخی از آنها حتی سقف هم نداشتند. بر این اساس، تفکیک جایگاه آقایان و بانوان در تمام مساجد - به نحوی که امروزه انجام می‌شود - چندان متصور نبود؛ و از همین‌رو در برخی مساجد، مانند منطقه‌ی طواف در مسجد الحرام بیقین چنین تفکیکی وجود نداشت و آیه و روایتی هم وجود ندارد که به لزوم چنین تفکیکی توصیه کند؛ با این وجود اما گزارش‌های تاریخی حاکی از آن است که در همان صدر اسلام نیز هنگام اقامه‌ی نماز جماعت، بانوان پشت سر آقایان قرار گرفته و به صورت مختلط اقامه‌ی جماعت نمی‌کردند:

1. ابن عباس در مورد شأن نزول آیه 24 سوره حجر[1] گفت: «کسانى بودند که براى رسیدن به فضیلت نماز جماعت، در صف جلو مى‏ایستادند؛ اما کسانى بودند که براى نگاه کردن به زنان در صف عقب مى‏ایستادند».[2] این امر نشان از آن دارد که امکان دیدن زن‌ها تنها در صف آخر نماز امکان‌پذیر بود؛ از این‌رو برخی افراد چشم‌چران در آن صف حضور می‌یافتند!
2. فاطمه بنت قیس گفت: «... زمانی که صدای منادی نماز جمعه را شنیدم، همراه دیگر مردمان روانه‌ی مسجد شدم و در صف اول زنان که به دنبال صفوف مردان بود ایستادم».[3]
3. برخی گزارش‌ها نیز نشان‌دهنده‌ی آن است که در مساجدی که ازدحام در آنها بیشتر بود - و جهت آرامش بیشتر نمازگزاران و یا جلوگیری از فسادهای احتمالی - سعی می‌شد تا نوعی تفکیک میان زنان و مردان در نظر گرفته شود.

به عنوان نمونه، یکی از درهاى شرقى مسجد النبی(ص) «باب النساء» نام دارد که بعدها به دلیل رویارویى آن با خانه‌ی «ریطه دختر ابو العباس سفّاح» به آن «باب ریطه» نیز گفته مى‏شد. در بیان علت نام‌گذارى‌اش گفته شد که پیامبر(ص)  توصیه فرمود تا این در را به صورت ویژه براى رفت و آمد زن‌ها در نظر بگیرند.[4]

4. در زمان خلیفه‌ی دوم، زنان به امامت «سلیمان بن ابی حثمه» در حیاط و صحن مسجد النبی(ص) نماز جماعت می‌خواندند و مردان به امامت «ابی بن کعب» و «تمیم دارى‏» در مقام پیامبر(ص) و داخل مسجد نماز جماعت خود را برگزار می‌کردند.[5]

از گزارش‌ها و روایاتی که نشانگر حضور برخی بانوان در پشت پرده می‌باشد،[6] لزوما تفکیک جایگاه آقایان و بانوان برداشت نمی‌شود؛ چون در آن زمان، گاه برخی مردان نیز در داخل مسجد پرده‌ای زده و محدوده‌ای برای خود ایجاد کرده و در داخل آن به عبادت می‌پرداختند.

به هر حال، امروزه که به سادگی می‌توان این تفکیک را ایجاد کرد، اگرچه این تفکیک واجب و لازم نیست، اما هم برای آقایان و هم برای بانوان باایمان آسان‌تر خواهد بود.[7]

[1]. «وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمینَ مِنْکُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرینَ».

[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 6، ص 514، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[3]. مقریزی، تقی الدین‏، امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، تحقیق، نمیسی، محمد عبد الحمید، ج 9، ص 63، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.

[4]. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 5، ص 459، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق؛ نورالدین على بن أحمد السمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى‏، ج 2، ص 216، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 2006م.

[5]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق، عطا، محمد عبد القادر، ج 5، ص 19، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410ق.

[6]. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق، مصحح، خرسان، محمد باقر، ج 1، ص 98، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ق.

[7]. «حضور زنان در مساجد برای امور معنوی»، 38698؛ «حضور زنان در مسجد»، 8710.