«فداء» به چیزى می‌گویند که به جاى چیزی دیگر قرار داده می‌شود تا ضرر از چیز اول برطرف شود.[1] واژه «ذبح» در آیه «وَ فَدَیناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»؛[2](ما ذبح عظیمى را فداى او کردیم)،[3] به معناى مذبوح(قربانی شده) است.[4] لذا مقصود این است که ما یک قربانی را به جاى حضرت اسماعیل(ع) قرار دادیم تا باعث فدیه و آزادی او شود.[5]
در مورد این آیه چند مسئله شایان توجه است:
1. درباره حیوانی که به جای اسماعیل(ع) ذبح شد، مفسران احتمالاتی را مطرح کرده‌اند:
1-1. آن قربانی، قوچى بود[6] که از بهشت آورده شد.[7]
1- 2. قربانی، همان قوچى بود که «هابیل» آن‌را به قربان‌گاه آورد و در بهشت نگه‌داری می‌شد.[8]
2. همچنین درباره این‌که چرا به آن قربانی، «ذبح عظیم» و یا «قربانی بزرگ» گفته شده است، نظراتی از سوی مفسران ارائه شده است:
1- 2. چون مورد قبول خداوند واقع شد.[9]
2- 2. چون اندازه آن بزرگ‌تر از قوچ‌هاى دیگر بوده است.[10]
2- 3. چون آن قوچ، چهل پائیز در بهشت چرا کرده است.[11]
2- 4. چون خداوند آن‌را بدون پدر و مادر به وجود آورده بود.[12]
2- 5. چون فدای بنده‌ای بزرگ شد.[13]
مانعى ندارد که تمام این جهات در «ذبح عظیم» جمع، و از دیدگاه‌هاى مختلف داراى عظمت باشد.[14]
3. آنچه گفته شد در ارتباط با تفسیر ظاهر آیه بود که خدا حیوانی را فرستاد تا فدای اسماعیل شود، اما روایات دیگری وجود دارند که با فرض پذیرش باید آنها را تفسیری باطنی آیه قلمداد کرد. این روایات ناظر به آن هستند که اسماعیل زنده ماند تا از نسلش پیامبر آخر الزمان به وجود آید، اما از نسل آن پیامبر، فرزندی به وجود خواهد آمد که او به شهادت خواهد رسید و او همان قربانی بزرگ است، مانند این روایت:
اى ابراهیم گروهی می‌پندارند که از امّت محمدند، اما پس از وى، همان‌گونه که قوچی را سر مى‏برند، فرزندش حسین‏ را از روى ستم و دشمنى مى‏کشند و با این کارشان مرا خشمگین می‌کنند. ابراهیم با شنیدن این سخن، بسیار اندوهگین شده، قلبش به درد آمد و آغاز به گریستن کرد، بعد از آن بود که به او وحى شد که اى ابراهیم! پاداش اندوه تو برای شهادت حسین را برابر با پاداش اندوه تو برای فرزندت اسماعیل قرار می‌دهم، اگر او را قربانی می‌کردی! و با این اندوه تو را به بالاترین پاداش مصیبت‌زدگان مى‏رسانم و این است معناى سخن خداوند که فرمود: «وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ‏ عَظِیم‏‏».[15]
البته پذیرش این روایت، با قربانی کردن یک گوسفند به عنوان یک نماد منافاتی ندارد.