ابتدا باید گفت که دلیل اسلام آوردن منافقان، مصالح دنیوى و مادی بود، که اگر به آنان از صدقات و بیت المال چیزى داده می‌‏شد خشنود ‌شده و گرنه زبان به شکایت ‏گشوده و گوشه و کنایه می‌زدند، و یا در عمل خشم خود را آشکار می‌کردند. در حالی‌که اگر گرویدن‌شان به پیامبر اسلام(ص) از سر صدق بود، خود را تسلیم خدا و رسولش می‌کردند، و می‌پذیرفتند که صدقات و اموال بیت المال چنان نیست که به میل و اراده کسى در اختیار هر کس قرار گیرد، بلکه این اموال متعلق به افراد ناتوان جامعه بوده؛ مانند فقرا، مساکین، و یا مصالح عامه و... است، و خداوند علیم به نیازهاى واقعى مردم آگاه است.[1]
قرآن کریم در آیه 58 سوره توبه می‌فرماید: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْها رَضُوا وَ إِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها إِذا هُمْ یَسْخَطُونَ»؛ بعضى از ایشان تو را در تقسیم صدقات به بی‌عدالتی متهم می‌کنند، اگر به آنها داده شود، خشنود می‌شوند و اگر داده نشود، خشم می‌گیرند.
در ذیل این آیه در تفاسیر نقل شده است؛ پیامبر اسلام(ص) مشغول تقسیم اموالى - از غنائم، یا صدقات- بود که فردی از طائفه  «بنى تمیم» به نام «ذو الخویصره» - که در واقع بنیان‌گذار خوارج است-  فرا رسید و صدا زد: اى رسول خدا، به عدالت رفتار کن! پیامبر فرمود: واى بر تو اگر من عدالت نکنم، چه کسى عدالت خواهد کرد؟!  «عمر» صدا زد اى رسول خدا به من اجازه بده تا گردنش را بزنم! پیامبر(ص) فرمود: او را به حال خود واگذار! او یارانى دارد که نماز و روزه خود را در برابر نماز و روزه آنها کوچک می‌شمرید، ولى با این‌حال آنها از دین فرار می‌کنند همان‌گونه که تیر از کمان می‌گریزد. در این هنگام آیه فوق نازل شد و به این‌گونه افراد هشدار داد.
کلبى می‌گوید: آیه درباره «الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ» یا همان منافقان نازل شد که از آن جمله مردى بود ملقب به ابو الخواصر، که به پیامبر (ص) گفت: رعایت مساوات نکردى و آیه در تقبیح وى نازل شد.[2]
ابن زید می‌گوید؛ منافقان گفتند محمد این غنائم را جز به هر کس که دوست دارد، به دیگرى نمی‌پردازد و بر طبق دلخواه خود رفتار می‌کند که این آیه نازل شد.[3]
در تفسیر قمى آمده است: هنگامی که زکات‌ها وارد مدینه شد، ثروت‌مندان آمدند و گمان کردند که رسول خدا(ص) میان آنها قسمت خواهد کرد؛ چون در میان فقرا تقسیم شد، شروع به خرده‌‏گیرى کردند.[4]
گفتنی است؛ بعضى منافقان ثروت‌مند، همواره مایل بودند که بخشی از زکات و غنیمت به آنها هم پرداخته شود؛ و هرگاه چیزی به آنان تعلق نمی‌گرفت، می‌گفتند: این چه تقسیمى است؟! البته خرده‌‏گیرى آنها فقط از آن جهت بود که به آنها داده نمی‌‏شد.
از امام صادق(ع) نقل شده است: بیشتر از دو سوم مردم مصداق این آیه هستند؛^[5] یعنى بیشتر مردم چنین هستند، اگر از جانب اسلام، منفعتی مادی به آنان برسد، از این دین راضی بوده و اما اگر چنین منفعتی در اختیارشان قرار نگیرد، فریادشان بلند می‌‏شود.
به هرحال منافقانی که برای منافع مادی خود به اسلام گرویدند، تاب تحمل عدالت را نداشته و در مسائل مالی در برابر پیامبر(ص) موضع گرفته‌اند.
با توجه به شأن نزول آیه که بیان شد، این منافقان بودند که از رسول خدا(ص) در مورد تقسیم صدقات عیب‌ جویى می‌کردند. و از ذیل آیه (وَ إِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها إِذا هُمْ یَسْخَطُونَ) برمی‌آید که آنها هنگامى از پیامبر در امر صدقات عیب‌‏جویى می‌‏کردند که پیامبر یا به دلیل آن‌که آنها استحقاق دریافت آن‌را نداشتتند و یا به جهتى دیگر، چیزى از صدقات به آنها نمی‌‏داد.[6]

---