در میان موجودات زنده، این تنها انسان است که دائماً در حال پیش‌رفت است و توانایی انسان - مانند حیوانات - تنها منحصر به توانایی‌های غریزی او نیست؛ بلکه همواره با آموزش و یادگیری‌، توان خود را افزایش می‌دهد، و این‌گونه است که خدای متعال می‌فرماید: «الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»*«عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یعْلَمْ»؛[1] همان کسى که به وسیله قلم تعلیم نمود؛ و به انسان آموخت آنچه را نمی‌دانست.

بنابر این، انسان با استفاده از این نیروی خدادادی حتی می‌تواند برخی حیوانات را آموزش داده و در جهت‌های مختلف از جمله شکار حیوانات به خدمت گیرد.[2]

به عبارت دیگر، اگر آموزش انسان نبود، حیواناتی مانند سگ‌ها نمی‌توانستند در برخی از انواع خاص شکار، جست‌وجوی مواد مخدر و مواد منفجره و ... کارکردی داشته باشند.

در همین راستا خدای متعال خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: از تو سؤال می‌کنند چه چیزها براى آنها حلال شده است: «یسْئَلُونَک ما ذا أُحِلَّ لَهُمْ». بگو آنچه پاکیزه است براى شما حلال گردیده و (نیز صید) حیوانات شکارى که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده‌‏اید(براى شما حلال است) پس از آنچه این حیوانات براى شما(صید می‌کنند و) نگاه می‌دارند بخورید: «قُلْ أُحِلَّ لَکمُ الطَّیباتُ وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ مُکلِّبِینَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکمُ اللَّهُ ...».[3]

واژه «جوارح» در این آیه از ریشه «جرح» به معناى کسب،[4] و گاهى به معناى زخم است.[5] به همین دلیل به حیوانات شکارچی اعم از پرندگان و غیر پرندگان «جارحه» می‌گویند که جمع آن «جوارح» است؛[6] یعنى حیوانى که به صید خود زخم وارد می‌کند، و یا حیوانى که براى صاحب خود کسب می‌نماید.[7]

با توجه به این معنا، فراز‏ «وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ‏» در آیه، شامل تمام حیواناتى می‌شود که براى شکار تربیت شده‌اند،[8] اما با توجه به قید «مُکلِّبِینَ» که از ریشه «کلب» و به معناى سگ‌ است،[9] مفسران و فقها حکم موجود در آیه ‌را به سگ‌هاى شکارى اختصاص داده[10] و آن‌را شامل شکار با استفاده از دیگر حیوانات مانند بازهاى شکارى نمی‌دانند.[11]

در نتیجه، این آیه ناظر به سگ‌هایی می‌باشد که برای شکار تعلیم داده شده و به جای آن‌که به صورت غریزی به شکار پرداخته و آن‌را بخورند، یاد گرفته‌اند که شکار خود را نزد صاحبشان بازگردانند و تنها حیوانى که می‌توان با آن شکار کرد و حیوان شکار شده توسط آن‌را - حتی قبل از این‌که زنده به دست صاحبش رسیده و به صورت معمول ذبح شود - حلال دانست، سگى است که تعلیم شده باشد. و شکار سگ‌های ولگرد و یا دیگر حیوانات، حلال نیست.[12]

البته اگر حیوان حلال‌گوشتی هدف شکار هر حیوانی قرار گرفته و قبل از آن‌که جان‌ دهد، توسط انسانی ذبح شرعی شود، خوردن آن حلال خواهد بود.

[1]. علق 4 و 5.

[2]. «نجاست سگ و شکار با سگ شکاری»، 28889؛ «شکار کردن به قصد تفریح»، 46361؛ «شکار با اسلحه»، 64667.

[3]. مائده 4.

[4]. محمد بن حسن ابن درید، جمهرة اللغة، ج 1، ص 437، بیروت، دار العلم للملایین‏، چاپ اول، 1987م.‏

[5]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، ص 191، بیروت، دار القلم‏، چاپ اول، 1412ق.

[6]. همان.

[7]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 274، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[8]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 1، ص 722، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.

[9]. همان.

[10]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 3، ص 248، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[11]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 202، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[12]. امام خمینی، نجاة العباد، ص 328، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول، 1422ق.