لطفا صبرکنید
15908
اخلاق پسندیده، مجموعهاى از فضایل انسانى است که انسان را زینت بخشیده، به رستگارى میرساند. این فضایل اخلاقی را میتوان به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد:
الف) فضایلى که در ارتباط با خدا مطرح است؛ مانند اهمیت دادن به نماز، دعا، ذکر، پرهیز از ریا، خوف و رجا.
ب) فضایلى که در ارتباط با خود انسان مطرح است؛ مانند نظم و انضباط در کارها، غنیمت شمردن فرصتها، پرهیز از بیهودهگویی.
ج) فضایلى که در ارتباط با دیگران مطرح است؛ مانند تواضع، راستى و راستگویى، برادرى و اتحاد، مردمدارى، امانتدارى، رعایت حقوق پدر و مادر.[1]
هرکدام از سه دستهی اخلاق پسندیده و فضایل اخلاقی، آثار و فواید مثبت و ارزندهاى در سعادت دنیوى و اخروى انسان دارند که در منابع اخلاق اسلامی به طور مفصّل به آنها پرداخته شده است.
در اینجا به به طور خلاصه و فهرستوار به برخی از آثار مثبت و نیک فضایل اخلاقی در آدمی از نگاه آیات و روایات پرداخته میشود:
یک. قرآن کریم تهذیب نفس و کسب ملکات اخلاقى را با اهمیت شمرده است، بهگونهاى که اگر کسى در قیامت، از فضایل اخلاقى برخوردار نباشد، روى سعادت را نخواهد دید: «یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ الَّا مَنْ اتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ»؛[2] روزى که هیچ مال و فرزندى سود نمیدهد، مگر کسى که دلى پاک به سوى خدا بیاورد.
دو. قرآن کریم اخلاق حسنه و تهذیب نفس را مایهی رستگارى آدمى و رذایل و گناهان را موجب خُسران و زیان انسان میشمارد: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها»؛[3] که هر کس خود را تزکیه کرد، رستگار گشت، و هر کس خود را با گناه آلوده ساخت، زیانکار شد.
یکی از نمونههای دستهی سوم فضایل اخلاقی، «گشادهرویی و اخلاق نیک» است که مانند بسیارى از فضایل اخلاقى دیگر، علاوه بر داشتن حُسن ذاتى در نظر دین، فرد و فطرت آدمى، از پیامدهاى نیکویى نیز برخوردار است؛ از جمله به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
- زدودن کینهها: در معاشرتها و داد و ستدهاى کارى و اجرایى، ممکن است برخى کدورتها در میان افراد بروز کند که چندان خوشایند نباشد، بهترین ابزار مبارزه با اینگونه کدورتها، گشادهرویى است. رسول اکرم(ص) در اینباره مىفرماید: «حُسْنُ الْبِشْرِ یَذْهَبُ بِالسَّخیمَةِ»؛[4] خوشرویى، کینه را میزداید.
- جلب محبت خدا و مردم: هر انسانی، به اکسیر گرانبهاى محبت از جانب خدا و بندگان مؤمن او نیازمند است. این پدیده ارزشمند در سایه گشادهرویى به دست میآید. حضرت امام باقر(ع) میفرماید: «صَنِیعُ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنُ الْبِشْرِ یُکْسِبَانِ الْمَحَبَّةَ وَ یُقَرِّبَانِ مِنَ اللَّهِ وَ یُدْخِلَانِ الْجَنَّة»؛[5] نیکوکارى و خوشرویى، محبّتآفریناند، انسان را به خدا نزدیک و داخل بهشت میکنند.
- زدودن لغزشها: امام صادق(ع) فرمود: «انَّ الْخُلْقَ الْحَسَنَ یَمیثُ الْخَطیئَةَ کَما تَمیثُ الشَّمْسُ الْجَلیدَ»؛[6] همانا خوشخُلقى گناه را ذوب میکند، چنانکه خورشید یخ را ذوب میکند.
- آسانى حساب: امام علی(ع) فرمود: «... وَ حَسِّنْ خُلُقَکَ یُخَفِّفِ اللَّهُ حِسَابَک»؛[7] خلق خود را نیکو گردان تا خداوند حساب تو را [در قیامت] آسان گیرد.
- امام صادق(ع) فرموده است: «الْخُلُقُ الْحَسَنُ جَمَالٌ فِی الدُّنْیَا وَ نُزْهَةٌ فِی الْآخِرَةِ وَ بِهِ کَمَالُ الدِّینِ وَ الْقُرْبَةُ إِلَى اللَّهِ تَعالی»؛[8] اخلاق نیک و پسندیده؛ جمال و زیبایی در دنیا و گشایش و خوشى در آخرت است، و با آن آیین و دین هر کسى کامل میگردد، و موجب کمال انسان و قرب او به پروردگار متعال است».
خلاصه: فضایل و کمالات اخلاقی، آثار ارزندهاى در سعادت دنیوی و اخروی انسان دارد. هر کس مىخواهد، به سعادت ابدى، دست یابد، لازم است که صفحه دلش را از رذایل اخلاقى و اخلاق ناپسند پاک کرده، فضایل اخلاقى را جایگزین آن نماید.
[1]. یوسفیان، نعمت الله، اخلاق اسلامى، ج 1، ص 39، قم، اداره آموزشهاى عقیدتى سیاسى نمایندگى ولى فقیه در سپاه، چاپ اول، 1376ش.
[4]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 45، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
[5]. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 344، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 100، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[7]. شیخ صدوق، أمالی، ص 210، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
[8]. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 8، ص 449.