Gelişmiş Arama
Ziyaret
11863
Güncellenme Tarihi: 2012/05/09
Soru Özeti
Kur’an ve hadisler bakımından ihtiyari ölüm nedir?
Soru
Hakkında konuşulan ihtiyari ölüm nedir? Lütfen verilen cevapta kur’an’dan ve mevcut rivayetlerden istifade ediniz.
Kısa Cevap

İslami irfanda “mevt-i ihtiyari” teriminin asıl kaynağı ve mebdei İslam peygamberinin (s.a.a.) buyurmuş olduğu şu sözünün: “mutü kalbe en temutü”[i] ölmeden önce ölünüz” olduğunu söylemek mümkündür. Bu kelamda birinci olarak “ölünüz” denmekle “ölüm”, ihtiyari bir amel olarak ortaya atılmış ve ikinci olarak “ölünüz” denmekle zorunlu olan “ölüm” anlamındadır. Bu da herkes için kesin ve eceli geldiğinde tahakkuk bulacaktır.

Kur’anı kerimde de ihlas ve muhabbet iddiasında olanlar için açık bir unvan şeklinde defalarca ortaya atılmıştır. Ariflerin birçoğu bu ayetleri “ihtiyari ölüme” davet şeklinde yorumlamışlardır. Allah u Teâlâ kendisine âşık iddiasında bulunanları ona davet ettiğini söylerler ve bunu ilahi muhabbetin ölçüsü olduğunu bilmişlerdir. Pratik irfanda “iradi ölüm” için öncüller, mertebeler ve çeşitli dereceler zikredilmiştir. Zikredilen öncüller ve çeşitli dereceler salik olan kimseyi (Allaha doğru yolculuğa koyulmuş kimse) nihayetten kâmil ölüme vardırırlar. Ölüm için olan bu mertebeler şunlardır: “Mevtu’l- abyed”; Aclığı tahammül etmek ve kalpte nuraniyetin ve beyazlığın husul bulmasını ifade eder. “Mevtü’l – ahder”; Sade yaşamak ve fakirlik makamını ifade eder. “Mevtü’l – Ahmer”; Salikin kendi nefsiyle mücadele eder anlamını ifade eder. “Mevtü’l – Asved”; melamet ve malelleri, zorlukları ve dillerden kaynaklanan yaraları sırtında taşımak anlamını ifade eder. Arifler “ihtiyari ölüm” hakkında olan bu dört mertebelerin şerh ve açıklamalarında birçok konu açıklamışlardır. Bu açıklamalar kendilerine has olan yerlerde zikredilmiştir.

İrfansal makamlarından olup “ihtiyari ölüm” ıstılahının bir diğer yönüne işaret eden terimlerden bir başkası “hal’i beden” ıstılahıdır. Bu ıstılah şu anlamdadır ki salik (Allaha doğru yolculuğa koyulmuş kimse) ölümün ötesine gidecek ve cisim kendisi için bir elbisedir. İstediği her anda giyer ve istediği her anda çıkarır. Bu mertebede ruh, nefsin her çeşit arzu ve isteklerinden sıyrılmış özgür olmuş ve tecrit makamına ulaşmış ve nihayet olarak fena makamına varır.

 


[i] ALLAME MECLİSİ, “Biharu’l-Envar”, c. 69, s. 57.

 

Ayrıntılı Cevap

Mukaddime:

Ölüm ve özellikle “mevt-i itiyari” (iradeli ölüm) rivayetlerde, felsefede, irfanda ve muhtelif ilimlerde özel ıstılahlar ve manalar için istifade edilmiştir. Bunların tümü nihayette tek bir hakikate işaret ediyor ise de ama her birisi farklı yönlerden bu konuya değinmiş. Bunun yanı sıra “mevt-i ihtiyari” kendi başına mertebelere sahiptir. Hakeza öncül ve en son gayelere şamil gelir ve bütün bu mertebelere “mevt-i ihtiyari” unvanı ıtlak edilmiştir.

Temel itibariyle ölüm yaratılışta cari ve devam eden irfani bir hakikattir. Ölüm gerçeği (mevt-i ihtiyari) en yüksek irfansal ve fıtri sanat sayılmaktadır. Şu anlamdadır: Zahiri varlığından uzaklaşıp (fani olup) muhtelif mertebelerde daha iyi ve üstün bir hayatla baki kalmaktır. Bu durumun kendisi hayatın daha yüksek mertebelerine ve ilahi kamala doğru hareket eden varlık âlemindeki varlıkların yücelişi, fıtri hareketin ve seyrin temelidir. 

  1. Kuran ve Hadislerde Mevt-i İhtiyari:

 

İslami irfanda “mevt-i ihtiyari” teriminin asıl kaynağı ve mebdei İslam peygamberinin (s.a.a.) buyurmuş olduğu şu sözünün; “mutü kalbe en temutü[1] ölmeden önce ölünüz” olduğunu söylemek mümkündür. Bu kelamda birinci olarak “ölünüz” denmekle “ölüm”, ihtiyari bir amel olarak ortaya atılmış ve ikinci “ölünüz” denmekle zorunlu olan “ölüm” anlamındadır. Bu da herkes için kesin olan eceli geldiğinde tahakkuk bulacaktır.

Kur’anı kerimde de ihlâs ve muhabbet iddiasında olanlar için açık bir unvan şeklinde defalarca ortaya atılmıştır. “De ki: “Ey Yahudi akidesini benimseyenler! Bütün insanlar değil de, yalnız kendinizin Allah’ın dostları olduğunu iddia ediyorsanız, (bunda da) samimi iseniz haydi ölümü isteyin[2]

Ariflerin birçoğu bu ayetleri “ihtiyari ölüme” davet şeklinde yorumlamış ve Allah u Teâlâ, ben âşık olmuşum iddiasında bulunanları kendisine davet ettiğini söylerler ve bu çağrıya cevap vermeyi de ilahi muhabbetin ölçüsü olduğunu bilmişlerdir.

Başka bir ayeti kerimede bu konu münafık olan kimseler için ortaya atılmış ve şöyle denilmektedir: eğer Allah tarafından kendinizi öldürün şeklinde emir olunsa az bir kısım hariç hiç kimse bunu yapmaz. “Eğer biz onlara, “kendinizi öldürünüz veya yurtlarınızdan çıkın” diye yazmış olsaydık, içlerinden pek azı hariç, bunu yapmazlardı. Eğer kendilerine verilen öğütleri tutsalardı, elbette haklarında hem daha hayırlı, hem de (imanlarını) daha çok pekiştirici olurdu”.[3]

“Misbahu’ş- Şaria” adlı kitapta imam Cafer-i Sadık ölüm için hazır olmayı “sulukun” (Allaha doğru yapılan yolculuğun) birinci şartı olarak belirtmiştir. Hak yolunun salikine (yolcu) hitaben şöyle buyuruyor: “ey mümin bak! Eğer ölümün tahakkuk bulmasına razı bir hale sahip isen Allahın sana karşı olan tevfikine ve onun seni korumasına karşın şükür et. Ama eğer böyle bir hale sahip değilsen katı bir azametle bu durumdan (salik olmaktan) çık

Buna binaen hak yolunun salikinin iddiasını doğrulayan açık bir ölçü var olmaktadır. O da ölüm ile ünsiyet ve alışkanlık kazanmaktır. Ariflerin sultanı olan Hz. Ali (a.s.) bu alanda herkesin önündedir. Şöyle buyuruyor: “Allaha kasem ederim! Ali’nin ölüme olan ilgisi süt emen çocuğun annesinin memelerine olan ilgisinden daha fazladır”.[4]

Gerçeklikte bu kişiler önceden ölmüşlerdir. Artık yokturlar. Hepsi aşkın jiletiyle öldürülmüş. Batini şehitlik makamına varmışlardır; zira dost olan kimsenin eliyle öldürülmek düşmanın eliyle öldürülmekten daha üstündür. Kudsi bir hadisi şerifte şöyle nakledilmiştir: “Beni arayan bulur, beni bulan tanır, beni tanıyan sever ve aşık olur, bana aşık olana bende aşık olurum, aşık olduğum kimseyi öldürürüm, öldürdüğüm kimsenin diyesi benim üzerimdedir, diyeti üzerimde olan kimsenin diyeti ben kendinim”. 

  1. “Mevti iradi” için ariflerce çeşitli öncüller ve çeşitli mertebeler zikredilmiştir. Bu öncül ve mertebeler nihayi olarak saliki (Allaha doğru yolculuğa koyulmuş kimseyi) kâmil olan ölüm makamına yetiştirir. Ölüm için zikredilen bu mertebeler şunlardır.
  1. Mevtü’l- Abyed (beyaz ölüm)”; bu ölüm türü kalbin nuraniliğini ifade eder.
  2. Mevtül-Ahder1(yeşil ölüm”); bu ölüm türü sade yaşamayı, sade giyinmeyi ve ihtiyari fakrı ifade eder ki can ve ruhun yeşilliği ondan kaynaklanıyor.
  3. “Mevtü’l-Ahmer (kırmızı ölüm)”; bu ölüm türü salikin nefsiyle savaşmasını ifade eder ki büyük cihat olarak da nitelendirilmiştir. Cihatta ölmenin gereksinimi kanın dökülmesidir. Bu nedenden dolayı ona mevti ahmer (kırmızı ölüm) denilmiştir.
  4. Mevtü’l-Asved (siyah ölüm)”; bu ölüm türü melamet ve noksanlıkları, zahmetlerin ve dilden kaynaklanan yaraları tahammül etmeyi ifade ediyor.[5]    

Bu dört ölüm şekillerinin daha doğru beyanı şöyledir: Salik (Allaha doğru yolculuğa koyulmuş kimse) canından vazgeçmediği (mevt-i evvel) sürece canana varamaz. Ebedileşemez. Ekmekten geçmediği sürece (ikinci ölüm) doyma ve kanat makamına varamaz ve lezzeti tadamaz. İsminden, haysiyetinden ve sosyal konumundan geçemediği sürece (siyah ölüm) zati kimliğine ve vücudun anlamına varamaz. Aziz ve sevdiklerinden geçmediği sürece (beyaz ölüm) kalp ehli olamaz.[6]

Arifler gerçekte dünya ve dünyada var olanlardan kâmil bir şekilde arınmanın yolu olan ölüm hakkında zikredilen bu dört mertebeyi geniş bir şekilde açıklamışlar.

  1. Hal’i beden (bedeni çıkarmak):

İrfansal makamlarından olup “ihtiyari ölüm” ıstılahının bir diğer yönüne işaret eden terimlerden bir başkası “hal’i beden” (bedeni çıkarma) ıstılahıdır. Bu ıstılah şu anlamdadır ki salik (Allaha doğru yolculuğa koyulmuş kimse) ölümün ötesine gidecek ve cisim kendisi için bir elbise konumuna gelir. İstediği her an giyer ve istediği her an kenara atar. Arif bu makamda temel itibarıyla kendi cisminin ötesindedir.

Herkes den daha fazla bu terimi kullanan Şeyh-i İşrak şöyle diyor: “Bedeni kendisi için bir gömlek gibi bazen çıkaracak ve bazen de giyecek haline gelmeyen ve sonra kendi isteğiyle her an nura doğru yücelemeyen hiçbir insan “hekimi ilahi”lerden sayılamaz”. [7]

Başka yerde şöyle nakledilmiştir: “İrfansal meleklerin en büyüğü ölüm meleğidir. Öyle ki müdebbir nuru (ruh) kâmil bir şekilde bedene taalluk olduğu halde karanlıklardan (zulümatlardan) ayrılıyor. Böyle olduğu halde nur âlemine varır ve kahir olan nurlara asılır. Bütün nurani hicapları görür.[8]

Bu ibarelere benzer ibareler “şabaniye” duasında da gelmiştir: “İlahi! Sena yönelik olan teveccühümü kamil kılarak bana (kemalel inkita’ı) ikram et…öyle ki kalbi görmeler nurani hicapları yırtıp büyüklüğün azametine ulaşsın ve bizim ruhlarımız senin kudsi izzetine asılsın”.[9] Burada zikretmeye şayandır ki yeni irfanların çoğunda ve ruhi ilimlerde ruhun beden den ayrılması bir hedef olarak gözetlenmektedir. Bu ilimler ıstılahında “birun efkeni ruhi” veya “seferi ruhi” (ruhsal yolculuk) denilmektedir. Felsefe ve irfana göre ve İslami ilimlerde bu fenomen, asıl itibariyle “misali bedenin maddi cisimden” ayrılmasıdır.

Ruhun çıkmasında ruhu taşıyan misali beden kişinin kendi iradesiyle uykuya benzer bir halette veya onun iradesi olmaksızın ve başka bir kimsenin telkin etmesiyle maddi beden ayrılıyor. Ama bu fenomenin tersine “hal’i beden” meselesi İslami irfanda ruhun ihtiyari olarak bedene olan ihtiyacı ortandan kalkacağına işaret etmektedir.[10] Bu ihtiyaçsızlık bazen saniyeliktir, bazen tekrarlanır ve bazen de daimi bir şekilde gerçekleşir. Seyru sülük’ten olan bu mertebe nefsin tezkiyesinde açılan merhaleler eserinde (müteakiben) tahakkuk bulur. Kendi kendine veya başka kimselerin yapmacık ilkalarıyla kendinde bazı gaybi konuları icat etmek ise İslami irfanın söyleyişi haricindedir.[11]

Yapılan açıklamalara göre “mevti ihtiyari” ve nihayetinde “hal’i beden” gibi konular İslami irfanda ruhun kamil bir şekilde nefsani arzulardan kurtulması ve nefsin kamil bir şekilde tecrit bulmasıdır ki nihayi olarak “fena” makamına varacak olmasıdır.

 


[1] ALLAME MECLİSİ, “Biharu’l-Envar”, c. 69, s. 57.

[2] Cuma, 6.

[3] Nisa, 66.

[4] Vellahi li ibni Ebi Talip anesun bil mevt mine’t-tıfli bi suda ummihi”, (ALLAME TABATABAİ, “Biharu’l-Envar”, c. 71, s. 5.)

[5] HASAN ZADE AMULİ, “Şerh-i Uyun-i Mesaili’n-Nefs”, s. 154. (Alıntı yapılmış).

[6] HANCANİ,  Ali Ekber, حکمت نوری (اشراق) fasl-i mergi sefid (kıyamet-i dıl”, s. 41.

[7]Şerh-i hikmet-i işrak”, Tahkik: Abdullah NURANİ-Mehdi MUHAKKIK, Tahran: Encümen Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 1383, s. 4. 

[8] A.g.e., s. 531.

[9]Biharu’l-Envar”, c. 91, s. 97.

[10] Buna binaen “birun efkeniyi ruhi” (ruhun bedenden ayrılması) ruhi bir fenomen olarak kendiliğinden ve “nefsi tezkiye” bağlamında yapılması gereken merhaleler yaşanmadan manevi tekamülde hiçbir etkisi olamaz. –her ne kadar bu iş birçok salikler için gerçekleşiyor ise de-. “Hal’i beden” ve “ihtiyari ölüm” kelimenin gerçek anlamıyla “birun efkeni ruhi” meselesinin ötesinde olan bir şeydir. Zira bu (“Hal’i beden” ve “ihtiyari ölüm”) arifte vücutsal kemal bağlamında hasıla gelen değişiklik ve tebdilliktir ki onu külli bir şekilde cismin ötesine götürüyor. Bu nedenle maddi olan beden nurani bir bedenin tecelli bulmasıyla rakik (ince) bir perde hükmündedir. Her an onu terk edebilir. İşte bu durum irfani olan büyük bir menzilettir ki şeyhi işrak onu “hal’i beden” olarak adlandırmış ve hekimlerden çok az bir kısım bu makama sahip olduğuna inanıyor. 

[11] Korku ve azapla beraberlik yapması mümkün olan ruh ile cisim arasında gerçekleşen ikilem dolayısıyla bu haletin meydana gelmesi ve pratik olarak hastalığa tebdil olan şey irfani makamların haricinde sayılan bir durumdur.

 

Diğer Dillerde Soru Tercümesi
Yorumlar
yorum Sayısı 0
Lütfen soruyu doğru giriniz
örnek : Yourname@YourDomain.com
Lütfen soruyu doğru giriniz
Lütfen soruyu doğru giriniz

Konusal Sınıflandırma

Rastgele Sorular

  • Eğer din aklın teyit ettiği bir şey ise neden insanlardan akıl sahibi olan bazı kimseler dindar olmamış ve hiçbir dine girmemişlerdir?
    7294 عقل، علم، حکمت 2012/09/15
    “Akıl” kelimesi farklı metin ve ortamlarda farklı anlamlarda tefsir edilmiş. Bazen akıl örfi bir tarife sahiptir. Akıllı insan ve akıllı kişiler anlamında kullanılmış. Bazen de aklın manası filozofların felsefi konularda söylemiş olduğu şey anlamında almışladır. Şöyle tabir etmişlerdir ki felsefi konular akli konulardır. Akıl hakkında başka bir ...
  • Vaktin başında namaz kılmak mı iyidir yoksa iki doğuş arasında yatmamak mı?
    4844 Hukuk ve Şer’I Hükümler 2011/04/11
    Her şeyden önce bir noktaya dikkat etmeniz lazımdır:Kerahete neden olan uyku ister sabah namazından sonra olsun, ister ondan önce olsun iki doğuş arasındaki uykudur. Bu yüzden sorunuza göre siz iki doğuş arasında uyuduğunuzdan dolayı her iki durumda da kerahete mürtekip olmuş bulunmaktasınız. ...
  • Hıristiyanlar Hz. Hızır’ın varlığını kabul ediyor mu?
    11006 تاريخ بزرگان 2012/01/18
    İncil’de Hz. Hızır’ın (a.s) ismi geçmemektedir ve Hıristiyanlığın diğer kitaplarının da onun hakkında bir bilgi içereceği uzak bir ihtimaldir. Elbette Kur’an’da da “Hızır” adı geçmemektedir ve ondan sadece kendisinin ubudiyet makamını ve özel ilim ve bilgisini yansıtan kullardan bir kul sıfatıyla söz edilmiştir.
  • Tanrıyı inkâr etmenin nedeni O’nu ispat eden delillerin yetersizliğinden mi kaynaklanır?
    6010 İslam Felsefesi 2012/03/12
    İlahi peygamberlerin tüm hikmet ve kesin burhanlara rağmen yine de kendi zamanlarındaki kâfirlerin inkârına maruz kalması, inkârcıların inadının göstergesidir; çünkü onlar hakkı tasdik etmek istememektedir. Yeterli delillerin sunulmaması veya inkârcıların delillerin tümüyle reddedilmemesi diye bir şey söz konusu değildir. ...
  • Hergün tövbe edebilir miyiz?
    3262 انسان و خدا 2019/09/24
    Tövbe İslam dininde ve semavi dinlerde önemli, temel konulardan olup teveccüh edilen bir öğretidir. Arifler ve Evliyanın nazarında da özel bir yeri bulunmaktadır.Her fırsatta tövbe faydalı olmakla birlikte belkide gereklidirde. Zira insan zahiren günah işlememiş olsa bile her an şeytani vesveseler ve insanı Allah’ı ...
  • Müslümanlar İran’ı fethettiklerinde neden İranlılara dinlerini özgürce seçme hakkını tanımadılar?
    11100 Yeni Kelam İlmi 2011/03/03
    Dinde zorlama mümkün değildir ve İslamın İran’da yayılışı, İranlıların zorla Müslüman oldukları iddiasını teyit etmemektedir. Aslında böyle bir şey özgürlükçü İranlıların yapılarına da uygun değildi ve olmayacaktırda. Örneğin Moğollar İran’a saldırdıklarında -İran’a yapılan belkide en mehametsiz ve en kanlı saldırı idi ve İslami İran’ın kültür mirasının büyük bir ...
  • Araf suresinin Genel anlamı ve okumasının fazileti nedir?
    39599 Tefsir 2012/04/07
    Araf suresi Mekkede nazil olan surelerden ve iki yüz altı ayete sahiptir.[1] Bu surenin muhtevası ve fazileti hakkında tefsir ve hadis kaynaklarında bazı konular zikreilmiştir. Bizde sorduğunuz soruyu dikkate alarak bu konuyu iki kısımda sunmaya çalışacağız: Araf suresinin fazileti
  • Guslün felsefesi nedir?
    6464 Hukuk ve Şer’I Hükümler Felsefesi 2012/04/16
    Cenabet guslünün felsefesi, nefsin cenabetten temizlenmesi ve arındırılması ve de bedenden pislik ve kiri gidermektir; zira cenabet tüm bedenden çıkar. Bu yüzden insanın tüm bedeni temizlemesi farz olur. Bilginlerin araştırmalarına göre, insan bedeninde tüm beden faaliyetlerini kontrol eden iki bitkisel sinir sistemi mevcuttur. Bazen bedende bu dengeyi ...
  • Sokak dilencilerine karşı görevimiz nedir?
    12225 Pratik Ahlak 2011/03/03
    Yardım isteyen herkese, hatta fakir olmayanlara bile yardım yapmak güzel bir şeydir. Ancak maddi imkanlar sınırlı olduğundan öncelikli olanlara yardım etmek gerekir. Günümüzde gerçek fakirleri araştırıp bulan müesseseler vardır; onlara yardım etmek fakir oldukları belli olmayan hatta fakir olmadıkları bilinen kimselere yardım etmekten daha iyidir. Ama fakirlere hakaret ...
  • Eğer mümkünse Şia’nın temel fırkalarının sayısını beyan eder misiniz?
    10599 Eski Kelam İlmi 2010/05/18
    Şia kavramı, sözlükte “takipçi”, “yaver” ve bir tarz yol ve dine sahip olma anlamına gelir. Müslümanlar arasındaki literatürde ise Hz. Ali’nin (a.s) takipçilerine özgü bir bağlamda kullanılmıştır.  Hz. Ali’nin takipçileri hakkında da Hz. Ali’nin dostu ve seveni veya Hz. Ali’yi Osman’dan yahut diğer ilk iki halife ve ...

En Çok Okunanlar