لطفا صبرکنید
15532
- اشتراک گذاری
جهاد و مجاهده در قرآن به طور عام به معنای جد، جهد، تلاش و تحمل مشقت و سختی‌ها است که البته برترین درجات آن جانبازی و طلب شهادت در راه خدا است. در قرآن کریم و روایات مرزی بین جهاد به معنای نبرد با طاغوت و کفر در عالم خارج، و نبرد با نفس و خواهش‌های دل و وادار کردن نفس به انجام وظایف فردی و اجتماعی و... وجود ندارد؛ چرا که این دو در عمل لازم و ملزوم هم بوده و از هم جدایی ناپذیرند.
جهاد و مجاهده در قرآن کریم به طور عام به معنای جد، جهد، تلاش و تحمل مشقت و سختی‌ها است که البته برترین درجات آن جانبازی و طلب شهادت در راه خدا است. برخی جهاد در قرآن را به چهار مرتبه تقسیم کرده‌اند:[1]
1. مطلق جهاد و مجاهده: چنان‌که می‌فرماید: «خداوند مجاهدان (تلاشگران) را بر نشستگان برتری داده است».[2]
2. جهاد و مجاهده در راه خدا: «آنان‌که ایمان آوردند و هجرت کردند و در راه خدا جهاد کردند، آنان امید به رحمت خدا دارند و خداوند مهربان و آمرزنده است».[3]
3. جهاد در خدا: «آنان‌که در راه ما جهاد کردند آنان را به راه‌هایمان هدایت می‌کنیم».[4]
4. جهاد برتر در خدا: «در راه خدا جهاد کنید حق جهادش را».[5]
همچنین در عرفان عملی مجاهده به معنای وادار کردن خود به تحمل سختی‌ها و مشقت‌ها است که عامل تأثیر در مزاج و ایجاد خستگی جسمانی می‌شود، همان‌گونه که ریاضت به تحمل سختی‌های نفسانی تعبیر شده است.[6]
جهاد و مجاهده اقسام وموارد مختلفی را شامل می‌شود؛ در زیر به برخی از موارد کلی آن اشاره می‌شود:
الف. جهاد با نفس در راه اطاعت از اوامر خدا: رسول خدا (ص) می‌فرماید: مجاهد کسی است که در راه اطاعت از خدا با نفس خود جهاد کند.[7]
ب. تلاش مرد برای تأمین معاش: تلاش برای تأمین معاش از مهم‌ترین تکالیف و مجاهدات است، چنان‌که در روایت می‌خوانیم: «کسی که برای تأمین معاش خانواده خود تلاش می‌کند، مانند مجاهد در راه خدا است».[8]
ج. نبرد با کفر و طاغوت: در آیه 123 سورۀ بقره می‌خوانیم: «با کفار قتال کنید به‌گونه‌ای که درشتی و سختی را در شما مشاهده کنند».
لازم به ذکر است که در قرآن و روایات مرزی بین جهاد به معنای نبرد با طاغوت و کفر در عالم خارج، و نبرد با نفس و خواهش‌های دل و وادار کردن نفس به انجام وظایف فردی و اجتماعی و... وجود ندارد؛ چرا که این دو در عمل لازم و ملزوم هم بوده و از هم جدایی ناپذیرند. و «قاعدین» یا راحت طلبان که از جهاد در راه خدا سرپیچی می‌کنند، علتش مغلوب شدنشان در برابر هوای نفسشان است.
نکته دیگر این‌که حتی با موفقیت در امتحان جهاد با کفر و ظلم، هنوز جهاد با نفس در مراتب بالاتری ادامه خواهد داشت. همچنان‌که در روایات زیادی به این مطلب پرداخته شده است.[9]
از طرفی شاهدیم که موفقیت در جهاد با نفس ثمره‌اش عزت فردی و اجتماعی و اقدام به جهاد با ظالمان است، و در غیر این صورت ممکن است ضعف و زبونی و خودداری از جهاد بیرونی لباس زهد و جهاد با نفس برتن کند و این یکی از آسیب‌هایی است که در طول تاریخ در بین برخی مدعیان تصوف شاهدش بوده‌ایم.
[1] «و اعلم أیدک الله أن المجاهدین هم أهل الجهد و المشقة و المکابدة و هم أربعة أصناف مجاهدون من غیر تقیید بأمر و هو قوله تعالى وَ فَضَّلَ الله الْمُجاهِدِینَ عَلَى الْقاعِدِینَ و الصنف الثانی مجاهدون بتقیید فی سبیل الله و هو قوله وَ الْمُجاهِدُونَ فی سَبِیلِ الله و الصنف الثالث المجاهدون فیه و هو قوله وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا أی نبین لهم حتى یعلموا فیمن جاهدوا فیجاهدون عند ذلک أو لا یجاهدون و الصنف الرابع المجاهدون فی الله حَقَّ جِهادِهِ فمیزهم عن المجاهدین من غیر هذا التقیید کالذین یتقون الله حَقَّ تُقاتِهِ و یتلون الکتاب حَقَّ تِلاوَتِهِ فهی مرتبة رابعة فی الجهاد» ابن عربی، فتوحات(4-ج) ج2، ص 145، دار صادر، بیروت.
[2] نساء، 95.
[3] «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ»، بقره، 218.
[4] عنکبوت، 69.
[5] حج، 78.
[6] ابن عربی، الفتوحات المکیة(4-ج) ج2، ص 132، دار صادر، بیروت.
[7] نهج الفصاحه، ص 778، نشر دنیای دانش.
[8] صدر الدین شیرازی، شرح اصول کافی، ج 1، ص 433.
[9] «وَ قَالَ ع رَجَعْنَا مِنَ الْجِهَادِ الْأَصْغَرِ إِلَى الْجِهَادِ الْأَکْبَر»، شعیری، جامع الاخبار، ص 100، حیدریه، نجف.
