۱. کثرت: «کثرت» و «وحدت» از مفاهیم بدیهی هستند که نیاز به تعریف منطقی ندارند؛ به همین جهت تعریفی که از آن‌دو می‌شود شرح اسم و تعریف لفظی است؛ مانند این‌که در تعریف کثرت گفته می‌شود: «کثرت حیثیت انقسام است»؛ یعنی چیزی که دارای انقسام باشد - از آن جهت که منقسم است- به آن کثیر گفته می‌شود.[1]
۲. کثرت خارجی و نفسی: مسئله‌ی کثرت خارجی و نفسی بر اساس دو دیدگاه(فلسفه و عرفان) قابل بررسی است.
الف. حکیمان در توضیح کثرت خارجی و نفسی می‌گویند ما در موجودات خارجی دو نوع کثرت مشاهده می‌کنیم: یکى کثرت از جهت اعراض خارجی است؛ مانند این‌که مشاهده می‌کنیم این اسب است و آن انسان است و آن دیگر درخت و... .
کثرت دیگر مربوط به خود وجود است؛ مانند این‌که این موجود بالفعل است و آن دیگر بالقوّه است، یا این واحد است و آن کثیر، یا این حادث است، آن قدیم و این ممکن است و آن واجب و غیره.
کثرت از جهت اول را از این جهت که مقوم وجود نیست، بلکه به لحاظ عروض ماهیت بر وجود است،[2] کثرت خارجی می‌گویند. اما کثرت از جهت دوم، که از طریق انقسامات نفس وجود عارض آن مى‏شود؛ مانند تقسیم آن به واجب و ممکن، یا به واحد و کثیر، یا به بالفعل و بالقوّه و...؛ این نوع کثرت از مقومات وجود و در ذات آن است و خارج از آن یا جزء آن نیست؛ این نوع کثرت را می‌توان کثرت نفسی نامید.[3]
ب. اما تعبیر کثرت خارجی و نفسی در عرفان ظاهراً به این جهت است که اهل عرفان گاهی کثرت را به لحاظ مرحله ذات خدا و به تعبیر اهل عرفان در مرتبه «صقع ذات» مطرح می‌کنند، و گاهی به لحاظ خارج از ذات خداوند. کثرت به لحاظ مرحله‌ی ذات را می‌توان کثرت نفسی نامید، و کثرت به لحاظ دوم را می‌توان کثرت خارجی دانست.[4] 

---