فضیلت نماز جمعه

نماز جمعه عبادتى است، مانند نمازهاى دیگر که در ظهر روز جمعه با شرایطى خاصّ انجام می‌شود. در فضیلت این نماز همین بس که سوره‌‏اى در قرآن به این نام آمده و در آن‌جا به صراحت مؤمنان به حضور در نماز جمعه دعوت شده‌اند. در آن آیه آمده است:

«اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید، هنگامى که در روز جمعه براى نماز جمعه اذان داده می‌شود به سوى ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را رها کنید، اگر بفهمید این براى شما بهتر است».[1]

مراد از ذکر در آیه، به اتفاق مفسران نماز جمعه است. همچنین در روایت آمده است:

نماز جمعه باعث حرام شدن آتش جهنم بر بدن است، و موجب تخفیف ترس و هراس‌های قیامت و کشیده شدن قلم عفو بر جرائم اعمال گذشته خواهد بود.[2] و ثواب شرکت در نماز جمعه براى غیر مستطیع، معادل با حج است.[3]

در روایت دیگر ترک کننده‌ی آن سخت مورد نکوهش قرار گرفته تا آن‌جا که می‌فرماید: کسى که سه هفته آن‌را ترک کند منافق است.[4]

در زمان غیبت امام مهدی(عج)، نماز جمعه، واجب تخییرى و برتر از نماز ظهر است. کسى که نماز جمعه را به جا آورده واجب نیست نماز ظهر را هم بخواند، ولى احتیاط مستحب آن است که آن‌را نیز به جا آورد.

چگونگی خواندن نماز جمعه

نماز جمعه دارای دو خطبه و دو رکعت نماز است. در خطبه‌ی اوّل حمد الهى واجب است، و به هر لفظى که حمد الهى محسوب شود جایز است، ولى احتیاط مستحب آن است که به لفظ جلاله‌ی «اللَّه» باشد، و احتیاط واجب آن است که امام جمعه پس از آن به ثناى الهى بپردازد و سپس به پیامبر اسلام(ص) درود فرستد. و واجب است مردم را به تقوا سفارش کند و یک سوره‌ی کوچک از قرآن را بخواند.

در خطبه‌ی دوم نیز حمد و ثناى الهى به صورتى که ذکر شد و درود بر پیامبر اسلام واجب است. و احتیاط واجب آن است که در این خطبه نیز امام جمعه به تقوا سفارش کند و سوره‌ای کوچک از قرآن را تلاوت نماید. و احتیاط مستحب و مؤکد آن است که در خطبه‌ی دوم پس از درود بر پیامبر(ص) به ائمه‌ی معصومین(ع) نیز درود بفرستد و براى مؤمنان استغفار کند. و بهتر است از خطبه‏‌هاى منسوب به امام علی(ع) یا آنچه از ائمه معصومین(ع) وارد شده انتخاب کند.

بعد از تمام شدن خطبه، نماز جمعه خوانده می‌شود. نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است، ولى با نماز صبح چند فرق دارد:

1. احتیاط آن است که قرائت حمد و سوره در نماز جمعه به جهر، یعنى بلند خوانده شود.
2. مستحبّ است در رکعت اوّل بعد از سوره‌ی حمد سوره‌ی جمعه و در رکعت دوّم بعد از سوره‌ی حمد سوره‌ی منافقین خوانده شود.
3. در نماز جمعه دو قنوت مستحبّ است: یکى در رکعت اوّل پیش از رکوع، و دیگری در رکعت دوّم بعد از رکوع، و در هر قنوت دعاهایى که در قنوت نمازها خوانده می‌‏شود را می‌‏توان خواند. البته بهتر و افضل در دو قنوت نماز جمعه، بلکه در قنوت نمازهاى دیگر خواندن کلمات فرج است.

از امام صادق‌(ع) روایت شده است: در قنوت رکعت اوّل نماز جمعه بعد از قرائت می‌‏گویى: «لا اله الا اللَّه الحلیم الکریم ...».[5]

شرایط نماز جمعه

1. شرط اوّل آن است که به جماعت باشد و فرادى‏ صحیح نیست.‏
2. شرط دوّم عدد است، به این معنا که حداقلّ نمازگزاران که امام هم یکى از آنها است، باید پنج نفر باشند و به کمتر از آن منعقد نمی‌‏شود.
3. آن‌که مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد.

شرایط امام جمعه

تمامى صفات معتبر در امام جماعت؛ از جمله عدالت، حلال‌زادگى و مرد بودن، در امام جمعه نیز شرط است. البته مرد بودن در امام جمعه به طور مطلق شرط است؛ یعنی زن، حتى براى زنان هم نمی‌تواند امام جمعه باشد. ضمن این‌که مستحب است امام جمعه از صفات بلاغت، شجاعت، مواظبت بر اوقات نماز برخوردار بوده و عامل به سخنان خود باشد.[6]

وقت نماز جمعه‏

اوّل وقت نماز جمعه زوال آفتاب است.

مستحبّات نماز جمعه‏

براى امام جمعه چند چیز مستحبّ است:

1. در حال خطبه خواندن امام رو به مردم بایستد.
2. بلیغ و توانا در سخن گفتن و موقع‌شناس باشد.
3. مواظب بر نمازهاى خود در وقتشان باشد.
4. بر انجام اوامر الهى حتّى مستحبّات حریص باشد.
5. نواهى الهى حتّى مکروهات را ترک کند.
6. از شبهات اجتناب نماید.
7. از سخنان بیهوده خوددارى کند تا مواعظ او در نفوس افراد تأثیر بیشترى داشته باشد.
8. در حال نماز در زمستان و تابستان عمّامه بگذارد.
9. در حال نماز رداء بر دوش داشته باشد، چه عبا باشد، چه بُرد یمانى یا غیر اینها.
10. هنگام ایراد خطبه تکیه بر عصا یا شمشیر یا غیر آن بنماید.
11. هنگام روبرو شدن با مأمومین سلام کند.
12. قبل از خواندن خطبه‌‏ها مادامى که مؤذّن مشغول اذان است، امام بنشیند.

مکروهات نماز جمعه‏

آنچه بر امام و مأمومین(نمازگزاران) هنگام ایراد خطبه کراهت دارد:

1. آن‌که امام جمعه در حال خطبه به غیر از خطبه سخن دیگری بگوید، و أحوط ترک آن است.
2. آن‌که مأمومین هنگام ایراد خطبه‌‏ها حرف بزنند، بنابر احتیاط آنها نیز حرف نزنند و أحوط بر مأمومین آن است که خطبه‌‏ها را به دقّت گوش کنند و توجّه به سخنان امام جمعه بنمایند.[7]

[1]. جمعه، 9.

[2]. شیخ صدوق، الامالی، ص 366 – 367، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق.

[3]. راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، النوادر، محقق، مصحح، صادقی اردستانی، احمد، ص 277، قم، دار الکتاب، چاپ اول، بی تا.

[4]. الامالی، ص 485.

[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 426، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[6]. جمعى از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‌1، ص 649، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، چاپ اول، 1426ق.

[7]. برای آگاهی از دیدگاه مراجع در این موضوع، ر. ک: امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 842 – 880، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.