برای دست‌یابی به پاسخ مناسب، توجه به چند نکته ضروری است:

1. عبادت به معنای بندگی خداوند و انجام دستورات او است،[1] و منحصر در نماز و دعا خواندن نیست، هر چند نماز از بالاترین عبادات است؛ پس هر کس دستورات خداوند را انجام دهد او در حال عبادت خداوند است.
2. کسب روزی حلال یعنی هرگونه تلاش با رعایت مسائل شرعی برای تهیه‌ی معاش. پس اختصاص به بیل و کلنگ زدن ندارد، بلکه اگر کسی با کار فکری مثل ارائه طرح مهندسی و یا پزشکی با رعایت شرایط قانونی و شرعی امرار معاش کند، در حال کسب روزی حلال است.
3. اگر در این نکته مبالغه نکرده‌اید که از 4:30 صبح تا 12 شب، یعنی تقریبا 20 ساعت در شبانه روز، مشغول کار هستید، نه تنها از انجام عبادت واجب خود، غافل مانده‌اید، بلکه به خیلی از کارهای ضروری زندگی دنیایی؛ مثل استراحت، تفریحات سالم و تربیت بچه‌ها و حل مشکلات روحی خانواده، هم نمی‌توانید بپردازید و این عدم تعادل می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را بر شما و خانواده و بچه‌هایتان وارد سازد.

به نظر می‌رسد لازم باشد که شما با کم کردن خواسته‌ها و در پیش گرفتن قناعت از طریق اشتغال معمولی (8 تا 10 ساعت کار)، زمان بیشتری را برای برآورده نمودن نیازهای دیگر ضروری زندگی صرف نمایید. چنان‌که ائمه(ع) فرمودند: "زندگی خود را به سه قسمت تقسیم کنید. یک بخش برای تحصیل معاش؛ و بخش دوم، برای تحصیل معاد و توشه برای زندگی اخروی؛ و بخش سوم، برای تفریحات سالم و حلال".[2]

اما اگر برای تأمین نیازهای اولیه زندگی مجبور به این‌گونه کار کردن هستید، در این صورت اگر قصد قربت و قصد انجام تکلیف الهی که همان تحصیل معاش باشد را داشته باشید و تکالیف واجب شرعی خود را انجام دهید، ان‌شاء الله خداوند همه‌ی ثواب‌های وعده داده شده برای عبادات را برای شما منظور خواهد فرمود.

4. وظیفه‌ی اصلی علمای اسلام تحصیل علوم و معارف در شبانه‌روز است. هرچند با برنامه‌ریزی دقیقی که دارند از تمام لحظات عمر خود به بهترین صورت استفاده می‌کنند و به عبادات مستحب مخصوصا شب زنده‌داری نیز می‌پردازند.

شاید شما بدانید که تحصیل علم یکی از مشاغل مشکل محسوب می‌شود و به همین جهت درصد بسیار کمی از افراد جامعه می‌توانند رنج تحصیل علم را تحمل نمایند، و تعداد علما و دانشمندان نسبت به افراد جامعه اندک است. شاید به همین دلیل است که در اسلام هیچ عملی به اندازه‌ی تحصیل علم ثواب ندارد،[3] و ارزش کار علما از کار شهدا نیز برتر شمرده شده است.[4]

[1]. سروی مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی (الاصول و الروضة)، محقق، مصحح، شعرانی، ابو الحسن، ‌ج 1، ص 193، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382ق.

[2]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، ص 545، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.

[3]. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: "أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ إِدْمَانُ التَّفَکُّرِ فِی اللَّهِ وَ فِی قُدْرَتِهِ". "أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (ع) یَقُولُ: لَیْسَ الْعِبَادَةُ کَثْرَةَ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ إِنَّمَا الْعِبَادَةُ التَّفَکُّرُ فِی أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل". کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 55، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[4]. نک: شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 399، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.