در مورد ذکر رکوع باید گفت؛ انسان هر ذکری در رکوع بگوید کافی است و احتیاطاً[1] آن ذکر به اندازه‌ی سه مرتبه «سبحان الله»، یا یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» باشد.[2]

در مورد اذکاری که می‌توان در رکوع گفت، روایاتی به ما رسیده است؛ مانند:

1. از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: من از قرائت در رکوع و سجود نهی شده‌ام، پس در رکوع خداوند را بزرگ بدارید و در سجده زیاد دعا کنید که سزاوار است مستجاب شود.[3]
2. امام صادق‌(ع) از پدر بزرگوارشان و او از امام علی(ع) نقل کرده است: «قرائتی در رکوع و سجود نیست. در رکوع و سجود تنها مدح خدای عزوجل است و بعد از آن درخواست و دعا، پس قبل از دعا با مدح و ثنای خدای عزوجل شروع کنید سپس دعا کنید».[4]

بنابراین، از دعا کردن در رکوع نهی نشده است و می‌توان گفت هر دعایی در رکوع مطلوب است. علامه مجلسی ذیل این حدیث فرمود: این حدیث دلالت بر استحباب ذکر و دعا در رکوع دارد.[5] و گفتن ذکر صلوات نیز در رکوع مستحب است بعد از ذکر یا قبل از آن[6] و این هم خود نوعی دعا است.

همچنین در حدیثی از امام باقر(ع) خواندن این دعا نیز آمده است: «إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَرْکَعَ فَقُلْ وَ أَنْتَ مُنْتَصِبٌ اللَّهُ أَکْبَرُ ثُمَّ ارْکَعْ وَ قُلِ اللَّهُمَّ لَکَ رَکَعْتُ وَ لَکَ أَسْلَمْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ أَنْتَ رَبِّی خَشَعَ لَکَ قَلْبِی وَ سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ مُخِّی وَ عِظَامِی وَ عَصَبِی وَ مَا أَقَلَّتْهُ قَدَمَایَ غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ وَ لَا مُسْتَحْسِرٍ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ‏...».[7]

گفتنی است؛ اگر می‌دانیم عارف یا عالمی در نماز خود عملی را با استناد به روایات صحیح انجام می‌دهد و رعایت کرده است که از نظر فتوای مراجع تقلید در رساله‌های عملیه منعی نداشته باشد اشکالی ندارد، و گرنه نمی‌توان به آن استناد و بر طبق آن عمل کرد.

در هر حال پاسخ حضرت آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته) نسبت به قسمت اول سؤال، به شرح زیر است:

خواندن قرآن یا ذکر یا دعا در هر جای نماز جایز است. لینک به سایت استفتائات

[1]. این احتیاط از دیدگاه امام خمینی(ره) احتیاط واجب است.

[2]. توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 562.

[3]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 6، ص 309، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. «وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عُبَیْدٍ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ بِأَسَانِیدَ مُتَّصِلَةٍ إِلَى النَّبِیِّ ص قَالَ إِنِّی قَدْ نَهَیْتُ عَنِ الْقِرَاءَةِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فَأَمَّا الرُّکُوعُ فَعَظِّمُوا اللَّهَ فِیهِ وَ أَمَّا السُّجُودُ فَأَکْثِرُوا فِیهِ الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ قَمِنٌ أَنْ یُسْتَجَابَ لَکُمْ أَیْ جَدِیرٌ وَ حَرِیٌّ أَنْ یُسْتَجَابَ لَکُمْ».

[4]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 142، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1413ق؛ وسائل‏الشیعة، ج 6، ص 309، ح 8046. «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع کَانَ یَقُولُ لَا قِرَاءَةَ فِی رُکُوعٍ وَ لَا سُجُودٍ إِنَّمَا فِیهِمَا الْمِدْحَةُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ الْمَسْأَلَةُ فَابْتَدِءُوا قَبْلَ الْمَسْأَلَةِ بِالْمِدْحَةِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ اسْأَلُوا بَعْدَهُ».

[5]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 82، ص 104 – 105، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[6]. طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، ج 1، ص 672، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1409ق.

[7]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 319، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.