لطفا صبرکنید
54037
- اشتراک گذاری
اگر فعالیت های مذهبی – غیر از فعالیت های قرآنی از قبیل آموزش روخوانی و حفظ قرآن- در امور واجب باشد؛ مانند یاد دادن واجبات نماز، دریافت پول و مُزد در مقابل این فعالیت جایز نیست، ولی اگر فعالیت های مذهبی در امور مستحبی باشد، دریافت پول و مُزد اشکال ندارد. امّا اگر فعالیت های قرآنی در محدوده آموزش قرآن باشد - بدون در نظر داشتن آموزش حمد و سوره در نماز-، دریافت پول و مُزد در برابر آن اشکال ندارد، ولی مکروه است، مگر این که به عنوان هدیه به او بدهند.
گرفتن مُزد در برابر انجام واجبات از جمله واجب کفایی [1] ؛ مانند غسل دادن میّت و یا یاد دادن آن مانند یاد دادن واجبات نماز، جایز نیست. [2] ولى گرفتن اجرت براى مقدماتى که اصل آموزش احکام متوقف بر آنها نیست و شرعاً هم بر انسان واجب نیستند؛ مانند حضور در مکان خاص، اشکال ندارد. [3]
امّا بنابر نظریه مشهور فقها، پول و مزد گرفتن در برابر یاد دادن مستحبات نماز [4] و نیز یاد دادن علوم مستحبّی [5] اشکال ندارد.
پس از ذکر دیدگاه فقها، پاسخ به پرسش مطرح شده در چند بخش زیر تنظیم می شود:
یکم. اگر فعالیت های مذهبی – به جز فعالیت های قرآنی از قبیل آموزش روخوانی و حفظ قرآن- در امور واجب باشد؛ مانند یاد دادن واجبات نماز، دریافت پول و مُزد در مقابل این کار جایز نیست، ولی اگر فعالیت های مذهبی در امور مستحبی باشد، دریافت پول و مُزد اشکال ندارد.
دو. اگر فعالیت های قرآنی؛ مانند یاد دادن حمد و سوره در نماز باشد، دریافت پول و مزد در مقابل آن جایز نیست.
سه. امّا اگر فعالیت های قرآنی در محدوده آموزش قرآن باشد - بدون در نظر داشتن آموزش حمد و سوره در نماز-، درباره دریافت پول و مُزد در برابر آن، فتوای فقها عبارت است از:
1. گرفتن اجرت در برابر تعلیم قرآن، اشکال ندارد، [6] هر چند برخی از فقها فتوا به کراهت داده اند. [7] منتها، قبول هدیه و اجرت گرفتن براى مقدمات - در صورتى که مقدمات، مالیت عرفى داشته باشند- مانعى ندارد. [8]
چهار. روایاتی – مانند آنچه در پرسش آمده - را که دریافت پول در مقابل آموزش قرآن را مورد نکوهش و مذمّت قرار داده اند، بیشتر فقها بر کراهت حمل نموده اند؛ یعنی، اگر پول نگیرند بهتر است، ولی اگر انسان قرآن را آموزش دهد و شرط پول ننماید و به او هدیه بدهند، گرفتن آن اشکال و مانعی ندارد. البته همان طور که بیان شد نباید برای آموزش حمد و سوره که در نماز تلاوت می شود، پولی دریافت شود؛ مگر این که آن هم از باب هدیه باشد.
پنج. در زیر نمونه ای از روایات آورده می شود که در دسته ای از آنها، دریافت پول و مُزد در برابر یاد دادن قرآن مورد نکوهش قرار داده شده است و در دسته ای دیگر، گرفتن مُزد مانعی ندارد؛ با این حال، بیشتر فقها به دلیل روایات و دلایل دیگری که از آن جواز دریافتِ مُزد فهمیده می شود، آن را حمل بر کراهت نموده اند:
1. امام علی (ع) می فرماید: «هر کس بابت آموزش قرآن اُجرَت بخواهد نصیبش در روز رستاخیز همان مبلغى است که دریافت کرده است». [9]
بنابر این با در نظر گرفتن دلالت روایت و ضعف سند آن، [10] دریافت اجرت در برابر آموزش قرآن مکروه است؛ [11] زیرا در آن، حکم به حرمت گرفتن مُزد نشده، بلکه فرموده: «اجر او در قیامت همان مبلغی است که دریافت کرده است» و آن کنایه از این است که، او ثوابی نمی برد. [12] پس تعلیل در روایت، با حکم به کراهت مناسب است. [13]
2. موضوع برخی از روایات همانند روایت مطرح شده در پرسش (من یقرء القرآن لیطلب به الدنیا) [14] درباره «قرائت و تلاوت قرآن» بوده نه تعلیم آن؛ و در مورد تلاوت قرآن اصل بر آن بوده که عبادت است، و اصل در عبادت نیز این است که عبادت کننده در مقابل عبادت خود دستمزدى را دریافت ننماید، و باید به خاطر خدا و در جهت جلب رضاى خداوند -عزّ و جل- به عبادت بپردازد.
3. از برخی دیگر از روایات فهمیده می شود که گرفتن پول و مُزد در مقابل یاد دادن قرآن مانعی ندارد؛ مانند: پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «رواترین مُزدى که مى توان گرفت، مزد [تعلیم] کتاب خدا است». [15] (بر اساس این روایت، مکروه هم نیست). همچنین بنابر روایتی، رسول خدا (ص) اجازه دادهاند که مهریه یک زن مسلمان تعلیم قرآن باشد. [16]
نتیجه این که: شایسته است که آموزش قرائت قرآن، ترویج معارف آن و دیگر فعالیت ها مذهبی را به قصد قربت انجام داد؛ و بیشتر پاداش اخروی و معنوی را در نظر داشته باشیم . در این صورت، آنچه در برابر این کار داده مىشود بلامانع بوده و حکم هدیه را دارد.
برای آگاهی از فلسفه احکام نمایه های زیر را مطالعه کنید:
«اسرار و فلسفه نماز در مذهب شیعه»، سؤال 13873 (سایت: 14186) .
«فلسفه و حکمت احکام فقهی»، سؤال 8593 (سایت: 9135) .
[1] . «واجب کفائى، واجبى است که در ابتدا بر همه مکلّفین واجب است، ولی اگر بعضى از آنها، آن را انجام دهند، وجوب از دیگر مکلّفین ساقط مىشود»؛ مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 92، اسماعیلیان، قم، بی تا؛ تبریزی، غلامحسین، الاصول المهذبة، ص 32، چاپ طوس، بی نا و بی تا؛ بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، ج 2، ص 166، مؤسسه عروج، تهران، چاپ سوم، 1401ق.
[2] . کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج 4، ص 35، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ دوم، 1414ق؛ قواعد فقهیه، ج 2، ص 168؛ جمعی از پژوهشگران، زیر نظر شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)، ج1، ص 145 و ج2، ص 344، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، قم، چاپ اول، 1426ق؛ امام خمینی، توضیح المسائل، محقق و مصحح، قلی پور، مسلم، ص 219، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، قم، چاپ اول، 1426ق؛ اراکی، محمد علی، المسائل الواضحة، ج 1، ص 177، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1414ق؛ شبیری زنجانی، سید موسی، المسائل الشرعیة، ص 228، مؤسسه نشر الفقاهة، قم، چاپ اول، 1428ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، ص 164، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، قم، چاپ دوم، 1424ق؛ سبحانی، جعفر، رساله توضیح المسائل، ص 248، م 841، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، چاپ سوم، 1429ق؛ وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، ص 198، م 1008، مدرسه امام باقر (ع)، قم، چاپ نهم، 1428ق.
[3] . اجوبة الاستفتاءات، ص 245، س 1111.
[4] . توضیح المسائل (محشّی ( ، ج 1، ص 551 و 552، م 999؛ حسینی عاملی، سید جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، ج 12، ص 309، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1419ق؛ یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی (محشّی)، محقق و مصحح، محسنی سبزواری، احمد، ج 2، ص 515، م 35، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1419ق؛ خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، مقرر، توحیدی، محمد علی، ج 1، ص 476، بی نا و بی تا.
[5] . فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)، ج 1، ص 145.
[6] . بهجت، محمد تقی، استفتاءات، ج 1، ص 411، س 1447، نشر دفتر حضرت آیت الله بهجت، قم، چاپ اول، 1428ق؛ فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ج 1، ص 591، س 2211، امیر قلم، قم، چاپ یازدهم، بی تا؛ «البته، برخی از فقها اجرت گرفتن براى تعلیم قرآن را اشکال می گیرند»؛ تبریزی، جواد، استفتاءات جدید، ج 1، ص 179، س 868 و ص 440، س 1921، قم، چاپ اول، بی نا و بی تا.
[7] . مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، محقق و مصحح، علیان نژادی، ابوالقاسم، ج 1، ص 521، س 1713، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، قم، چاپ دوم، 1427ق.
[8] . تبریزی، جواد، استفتاءات جدید، ج 1، ص 179، س 868 و ص 440، س 1921، قم، چاپ اول، بی نا و بی تا.
[9] . «مَنْ أَخَذَ عَلَى تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ أَجْراً کَانَ حَظَّهُ یوْمَ الْقِیامَةِ »؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 178، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق.
[10] . انوار الفقاهة – کتاب التجارة، ص 433؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 8، ص 18.
[11] . حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج 12، ص 136، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، بی تا؛ اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، محقق و مصحح، عراقی، مجتبی و اشتهاردی، علی پناه و یزدی اصفهانی، حسین، ج 8، ص 18، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1403ق؛ مجلسی، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین و اشتهاردی، علی پناه و طباطبائی، سید فضل الله، ج 6، ص 511 و 512، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، قم، چاپ دوم، 1406ق؛ بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، محقق و مصحح، ایروانی، محمد تقی و مقرم، سید عبد الرزاق، ج 18، ص 214، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1405ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة – کتاب التجارة، ص 433، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، قم، چاپ اول، 1426.
[12] . روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج 6، ص 512.
[13] . تبریزی، جواد، إرشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، ج 1، ص 301، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ سوم، 1416ق.
[14] . امام صادق (ع) فرمود: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یقْرَأُ الْقُرْآنَ لِیطْلُبَ بِهِ الدُّنْیا وَ لَا خَیرَ فِی ذَلِک»: «برخى قرآن می خوانند براى (سودجوئى) و به دست آوردن دنیا و خیرى در اینها نیست»؛ شیخ کلینی، الکافی، ج 2، ص 607، نشر اسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1362ش.
[15] . «إِنَّ أَحَقَ مَا أَخَذْتُمْ عَلَیهِ أَجْراً کِتَابُ اللَّه»؛ ابن ابی جمهور احسایی، محمد بن علی، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج 1، ص 176، دار سید الشهداء للنشر، قم، چاپ اول، 1405ق.
[16] . همان، ج 2، ص 263.