گزارش‌های تاریخی نشانگر آن است که حضرت محمد(ص) قبل از پیامبری، از تلاش برای کسب معاش متوسط دریغ نمی‌فرمودند،‌ اما این‌که زندگی حضرتشان بعد از نبوت چگونه تأمین می‌شد، باید گفت که معاش زندگی ایشان در دوران پیامبری با چند روش اداره می‌شد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. اموال حضرت خدیجه(س)
حضرت خدیجه(س) که در آغاز بعثت، به رسول خدا(ص) ایمان آورد، با اموال و ثروت خویش ایشان را در امر تبلیغ رسالت نیز یاری داد. پیامبر(ص) در این زمینه می‌فرماید: «هیچ مالی هرگز مانند مال خدیجه به من سود نرساند».[1] اموال حضرت خدیجه(س) تا سال هجرت (ماه ربیع الاول سال سیزدهم بعثت) باقی بود.[2] این کمک مالی در زمان‌های خاصی، مانند دوران محاصره شعب ابی‌طالب بسیار برای حضرتشان مفید بود.[3]
2. هدایای مردمی
یکی از درآمدهای پیامبر اکرم(ص) هدایایی بود که مردم به آن‌حضرت می‌دادند. به عنوان نمونه؛ یکى از عالمان یهودى به نام مُخَیریق که دارای اموال زیادی بود، وصیت کرد اموال ایشان به پیامبر(ص) اختصاص دارد و هر گونه می‌خواهد در آن مصرف کند. هنگام ورود پیامبر(ص) به مدینه، هفت باغ خود را به ایشان بخشید. این اموال در اختیار پیامبر قرار گرفت که اکثر صدقات پیامبر(ص) در مدینه از این اموال بود.[4]
3. انفال، فیء، غنائم جنگی و خمس
در روایات، برخی از اموال را مختص به پیامبر اکرم(ص) می‌دانند.
انفال،[5] اموالى است که از دار الحرب بدون جنگ گرفته می‌شود. همچنین‏ سرزمینى که اهلش آن‌را ترک کرده و از آن هجرت می‌کنند، «فى‏ء» نامیده می‌شود، و میراث کسى که وارثى نداشته باشد، سرزمین و اموالى که پادشاهان به این و آن می‌بخشیدند- در صورتى که صاحب آن شناخته نشود-، بیشه‌زارها و جنگل‌ها و درّه‌ها و سرزمین‌هاى موات که همه اینها از آنِ خدا و پیامبر(ص) و بعد از او براى کسى است که قائم مقام او است، و او آن‌را در هر راه که مصلحت خویش و مصلحت مردمى که تحت تکفل او هستند ببیند، مصرف خواهد کرد.[6]
در روایت دیگر وارد شده است که «غنائم بدر مخصوص پیامبر (ص) بود»،[7] اما با وجود این‌که این اموال مختص به آن‌حضرت بود، از روی تفضّل آن‌را در میان جنگ‌جویان تقسیم می‌کردند.
همچنین طبق آیه «هر گونه غنیمتى - غنائم جنگى و غیر آن- به شما رسد، خمس آن براى خدا و براى پیامبر و براى ذى القربى و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه است»،[8] پیامبر(ص) می‌توانست مقداری از درآمد زندگی خویش را از این راه تأمین کند.
4. مزارعه
از امام صادق(ع) درباره مزارعه سؤال شد، و امام(ع) فرمود: «...هنگامى که اهل خیبر نزد پیامبر(ص) آمدند، آن‌حضرت سرزمین خیبر را به آنان تحویل داد تا آن‌را آباد کنند و نصف محصول آن متعلق به آنها باشد [و نصف دیگر برای پیامبر]».[9]
البته مشخص است که پیامبر(ص) تمام سود حاصله را در راستای مصارف شخصی خود هزینه نمی‌کردند، اما با این وجود، طبیعی بود که حضرتشان به اندازه یکی از مسلمانان عادی از آن بهره جویند.
5. بازرگانی
با توجه به تجربه‌ای که آن‌حضرت در زمان شرکت در کاروان تجاری حضرت خدیجه(س) به دست آورده بود، گاهی به این کار نیز مبادرت می‌ورزید. در روایتی می‌خوانیم:
روزی رسول خدا(ص) از منزل عائشه بیرون آمد و با مردى اعرابى روبرو گشت که ماده شترى همراه داشت و گفت: اى محمّد! این شتر را از من می‌خرى؟ حضرت فرمود: «آرى، به چند می‌فروشى؟» گفت: به دویست درهم، …[10]
6. چوپانی
امام صادق(ع) فرمود: «خداوند متعال پیغمبرى را مبعوث نفرمودند؛ مگر آن‌که او را به شغل چوپانى -در اوائل عمر- واداشته است‏».[11] پیامبر  اسلام(ص) قبل از بعثت، به صورت مستقیم به این فعالیت اقتصادی مشغول بودند، اما بعد از رسیدن به مقام رسالت با واسطه این شغل را ادامه دادند؛ واقدى در این‌باره می‌نویسد: «عیینه بن حصن به همراه چهل سوار بر شتران رسول الله(ص) شبیخون زده و آنها را به غنیمت گرفته است».[12] این روایت نشان می‌دهد که پیامبر(ص) شترانی داشت و به چوپان‌ها می‌دادند تا به چراگاه ببرند.
7. کشاورزی
پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، مردم آن‌جا زمین‌هایى را در اختیار رسول خدا(ص) قرار دادند و حضرت در آن زمین‏‌ها کشاورزى و باغبانى می‌‌کردند. در این‌باره روایاتى در دست است که به برخی از عملکردهای پیامبر(ص) در مزارع و باغ‌ها اشاره می‌کند.[13]
در حدیثی آمده است: «چیزى براى خدا محبوب‌تر از کشاورزى نیست و خداوند جز ادریس که خیاط بود، همه پیامبران را کشاورز مبعوث ساخته است».[14] با توجه به این حدیث؛ همه پیامبران کشاورزى کرده و از حاصل دسترنج خویش امرار معاش می‌کردند.[15]
8. کارهای منزل
یکی از فعالیت‌های مهم اقتصادی برای تنظیم معاش، آن است که انسان برخی از کارهای خانه را به جای آن‌که به دیگران سپرده و دستمزدی به آنان پرداخت کند، خود متکفل آن شده و از این راه در هزینه‌ها صرفه‌جویی کند. در همین راستا پیامبر(ص) نیز در کنار کارهای مهم رسالت و نیز برخی فعالیت‌های اقتصادی، جامه‏ خود را خودشان می‌دوختند، کفششان را وصله می‌کرد، به‌گونه‌ای که بیشتر کار آن‌حضرت در خانه خیاطی بود[16] و ... .

---