«وَ جِی‏ءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّکْرى‏»؛[1]

و در آن‌روز جهنم را حاضر می‌کنند! (آرى) در آن‌روز انسان متذکّر خواهد شد، اما چه فایده؟!

همان‌گونه که در پرسش آمده، چینش این آیه به گونه‌ای است که واژه‌ی «یَوْمَئِذٍ» دو بار در آن تکرار شده است. در تعیین وضعیت ادبی این دو واژه در کتب تفسیری احتمالاتی ارائه شده است:

1. «یَوْمَئِذٍ» دوم، بدل از کلمه‌ی «یَوْمَئِذٍ» اول باشد که در این صورت بیان ظرف فعل مضارع استمرارى است؛ لذا معنای آیه این می‌شود: دوزخ‌ در آن‌روز آورده مى‏شود، در آن‌روز، انسان متذکر می‌گردد.[2] از این‌رو جواب شرط «إِذا دُکَّتِ الْأَرْضُ» در آیه‌ی قبل را باید از مفاهیم آیات دریافت نمود.
2. «یَوْمَئِذٍ» اول متعلق به ««جِی‏ءَ » است، و «یَوْمَئِذٍ» دوم بدل از کلمه‌ی «إِذا» در آیه‌ی قبل[3] و ظرف برای «یَتَذَکَّرُ»[4] و جمله‌ی «یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ» جواب شرط «إِذا» است.[5]
3. در نهایت می‌توان گفت؛ این آیه، دارای دو جمله‌ی مستقل «جِی‏ءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ» و «یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ» است که هر کدام معنای جداگانه خود را دارند. یکی مرتبط با «ظاهر شدن دوزخ در برابر دیده‌ها» و دیگری مرتبط با «متذکّر شدن انسان‌ها» است. و کنار هم آمدن آن دو با بهره‌گیری از یک واژه‌ی مشابه، نوعی زیبایی در کلام و آرایه‌سازی در جمله ایجاد می‌کند، و علاوه بر آن نوعی تأکید در مورد قطعی ‌بودن روز قیامت است.

[1]. فجر، 23.

[2]. طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج 4، ص 76، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، 1362ش.

[3]. درویش، محیی الدین،اعراب القرآن و بیانه،ج 10، ص 476، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، 1415ق.

[4]. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج 4، ص 489، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1377ش.

[5]. اعراب القرآن و بیانه،ج 10، ص 476.