بر اساس آموزه‌های دینی، هر انسان باید با بصیرت، تعقل، تفکر و با چشمانی باز در شناخت دین تلاش کند تا حقیقت و انتخاب مسیر برای او ممکن شود.

از سوی دیگر، افراد پیرامون نیز باید در شناخت راه درست به وی کمک کنند؛ اما در زمینه‌ی آگاه‌سازی دیگران نباید راه افراط و یا تفریط را پیمود؛ از این‌رو در روایات سفارش شده است تا در این زمینه راه معتدل را در پیش گیرند:

فضیل بن یسار به امام صادق‌(ع)گفت: آیا مردم را به مذهب تشیع دعوت کنیم؟ امام(ع) فرمود: خیر! اى فضیل، بدان چون خدا خیر بنده‏ای را خواهد به فرشته‌ای دستور می‌دهد که گردنش را بگیرد و او را خواه یا ناخواه در مذهب تشیع درآورد».[1]

این روایت از نظر سند مجهول است.[2] البته وظیفه‌ی مبلغان بیش از بیان حقیقت نبوده و اساسا اجبار دیگران به این‌که در اندرون خود به دینی معتقد شوند امکان‌پذیر نیست.

بر این اساس می‌توان این روایت پذیرفت و آن‌را چنین تفسیر کرد که نهی از دعوت، یا به جهت تقیه است و یا به جهت دوری از مبالغه در دعوت به سمت تشیع.[3]

به عبارت دیگر، باید گفت؛ در شرایط اختناق، لازم نیست بیش از اندازه خود را به خطر انداخت و برای تبلیغ مکتب کوشید؛ زیرا گاه بدون آن‌که تبلیغی صورت گیرد، خداوند به افرادی عنایت کرده و در آنان شوق تحقیق را برمی‌انگیزاند و از همین راه آنان را به مکتب حقه شیعه وارد کرده و موجب تقویت آن می‌شود.

البته این بدان معنا نیست که هیچ تبلیغی صورت نپذیرد؛ زیرا ارشاد و تبلیغ همراه با ملاطفت و بیان حقیقت با زبانی نرم از سفارش‌های قرآن است:

«فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى‏»؛[4] و با کمال آرامى و نرمى با وى سخن بگویید شاید او پند گیرد یا بترسد.

سیره‌ی ائمه(ع) و اصحاب خاص آنان نیز این‌گونه نبود که هیچ‌گاه در مقام دفاع از تشیع و تبلیغ آٔن برنیایند.[5]

[1]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج 1، ص 202، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 167، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. «نَدْعُو النَّاسَ إِلَى هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ لَا یَا فُضَیْلُ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً أَمَرَ مَلَکاً فَأَخَذَ بِعُنُقِهِ فَأَدْخَلَهُ فِی هَذَا الْأَمْر».

[2]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ع)، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج‏2، ص 255، تهران، ‌دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.

[3]. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ع)، ج‏2، ص 255.

[4]. طه، 44.

[5]. «شیوه پیامبر اسلام(ص) در تبلیغ دین»، 69904؛ «تبلیغ دین»، 5899؛ «نهی پیامبر(ص) از به مشقت افتادن در راه تبلیغ اسلام»، 79583.