«لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیم»؛[1]

به‌یقین، پیامبری از جنس خودتان به‌سوی شما آمد که رنج‌هاى شما بر او دشوار آمده و برای هدایت شما از جان و دل تلاش کرده و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است.

از ظاهر آیه می‌توان برداشت نمود که طرف خطاب در ابتدای این آیه، همه مردم هستند و به آنان اعلام می‌شود که پیامبر هم بشری مثل شما است و در راه هدایت شما می‌کوشد؛ زیرا در آیه چیزى نیست که دلیل بر آن باشد که تنها نژاد عرب و یا قبیله‌ی قریش مخاطب این آیه باشند، به‌ویژه این‌که در همان زمان، افرادی از روم و فارس و حبشه نیز در میان مسلمانان حضور داشتند.[2]

از سوی دیگر، مؤمنانی که در انتهای آیه از آنان یاد شده، انصراف به افراد باایمانی دارد که به دین پیامبر اسلام(ص) گرویده‏‌اند. به عبارت دیگر پیامبر(ص)، با آن‌که مخاطبش تمام مردم‌اند؛ اما نگاهی ویژه به مسلمانان دارد و طبیعی است پیروان ادیان دیگر؛ چون در برابر آخرین دین الهی سر تسلیم فرود نیاوردند، مشمول این رأفت و مهربانی خاص نشوند؛ زیرا با آمدن آخرین دین الهی، زمان ادیانی مانند یهود، مسیحیت و ... به سر آمده و همه‌ی مردم از هر دین و آئینی موظف به پذیرش اسلام و ایمان‌آوردن به آخرین پیامبر بودند، و در صورت عدم پذیرش اسلام داخل در مؤمنان نیستند تا مشمول لطف و مهربانی ویژه آن‌حضرت شوند، و معنا ندارد کسانی که آخرین و کامل‌ترین دین الهی را نپذیرفته و رسالت آخرین پیامبر الهی را تصدیق نکردند، مورد لطف و مهربانی ویژه‌ای قرار گیرند.

البته آنچه گفته شد منافات با آیه‌ای ندارد که می‌فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ»؛ چراکه دین پیامبر اسلام(ص) مایه‌ی رحمت برای تمام انسان‌ها است،[3] در صورتی که آن‌را بپذیرند و بر اساس دستورات آن عمل کنند که در آن‌صورت زمین پر از برکت و عدالت خواهد شد؛ اما در آیه‌ی «بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ»، لطف و مهربانی ویژه را نسبت به کسانی که دین حق را پذیرفتند بیان می‌کند.[4]

گفتنی است؛ اگر افرادی وجود داشته باشند که به هر دلیلی آموزه‌های دین اسلام به آنها نرسیده و برایشان تبیین نشده باشد، می‌توان آنها را از قاصران[5] به شمار آورد که اگر روش و منش آنان به گونه‌ای باشد که حق‌‌ستیز نبوده و با عناد و دشمنی در برابر دین حق به مخالفت برنخیزند و در زندگی خود به پیام‌های عقلشان که پیامبری درونی است توجه داشته باشند، ممکن است آنان نیز مشمول لطف و رأفت ویژه پیامبر قرار ‌گیرند؛[6] اما این‌که دایره مؤمنان در این آیه را تا جایی گسترش دهیم که شامل هر مؤمن به باطلی نیز بشود،[7] برداشت درستی از آیه به نظر نمی‌آید.

[1]. توبه 128.

[2]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏9، ص 411، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق. 

[3]. ر. ک: «صفات و ویژگی های پیامبر اسلام(ص) در آیه 128 سوره توبه»، 25122.

[4]. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج 4، ص 124، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1424ق.

[5]. ر. ک: «قاصرین و نجات از جهنم»، 323.

[6]. ر. ک: « عدل الاهی و عدم آشنایی انسان ها با تشیع»، 3574.

[7]. ابن عربی، فتوحات، ج 4، به نقل از تفسیر الکاشف، ج ‏4، ص 124.