کسانی که در دنیا هر نوع ظلم و ستمى نسبت به دیگران روا داشتتند، مانند این‌که، شخصیت و آبرویشان را در معرض خطر انداخته و یا ضررهای مالی به آنان وارد کرده باشند، اگر در دنیا در صدد جبران و حلالیت برنیایند، فردای قیامت و هنگام حساب‌رسی پرونده‌ها، کارهای نیکشان از پرونده اعمالشان محو شده و به حساب افرادی نگاشته می‌شود که مورد ظلم و ستم آنان قرار گرفته بودند. اینان اگر کار نیکی در پرونده‌ خود نداشته باشند، گناهان افراد مظلوم را از پروند‌ه‌شان محو کرده و در پرونده ظالمان می‌نگارند و آنان را روانه دوزخ می‌کنند.

از این‌رو، پیشوایان دین بارها توصیه فرموده‌اند که اگر انسان چه از روی عمد و چه از روی خطا و اشتباه مرتکب ظلم و ستمی شده، در همین دنیا در صدد جبران و حلالیت برآید و کار را به حسابرسی قیامت نکشاند.

در این‌جا به چند نمونه از این روایات اشاره می‌کنیم:

1. «قَوْلُهُ ص: مَنْ کَانَتْ لِأَخِیهِ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ فِی عِرْضٍ أَوْ مَالٍ فَلْیَسْتَحْلِلْهَا مِنْهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لَیْسَ هُنَاکَ دِینَارٌ وَ لَا دِرْهَمٌ یُؤْخَذُ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ حَسَنَاتٌ‏ أُخِذَ مِنْ سَیِّئَاتِ صَاحِبِهِ فَیَزِیدُ عَلَى سَیِّئَاتِه»؛‏[1]

رسول خدا(ص) فرمود: کسی که نسبت به برادر(دینی) خود در آبرو و مال و سرمایه، ظلمی مرتکب شده، قبل از آن‌که روزی برسد که در آن‌روز دیگر درهم و دیناری در اختیار نخواهد داشت، از او درخواست حلالیت کند و در غیر این صورت، نیکی‌های او را (به عنوان رد مظالم) به مظلوم می‌دهند، و اگر کار نیکی در پرونده خود نداشت، گناهان فرد مظلوم را پاک کرده و به گناهان او می‌افزایند.

2. «وَ قَالَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ ظَلَمَ امْرَأَةً مَهْرَهَا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ زَانٍ وَ یُؤْخَذُ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَیُدْفَعُ إِلَیْهَا بِقَدْرِ حَقِّهَا، فَإِذَا لَمْ تَبْقَ لَهُ حَسَنَةٌ أُمِرَ بِهِ إِلَى النَّار»؛[2]

کسی که در پرداخت مهریه نسبت به همسر خود ظلم کند، نزد خداوند مانند شخصی است که مرتکب زنا شده است. و از حسناتش -به اندازه حقی که از همسرش ضایع کرده- به او می‌دهند، و به دنبال آن اگر عمل نیکی برای خودش باقی نمانده باشد، او را روانه دوزخ می‌کنند.

3. «وَ رُوِیَ: یُؤْتَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِصَاحِبِ الدَّیْنِ یَشْکُو الْوَحْشَةَ، فَإِنْ کَانَ لَهُ حَسَنَاتٌ أُخِذَ مِنْهُ لِصَاحِبِ الدَّیْنِ، وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ حَسَنَاتٌ أُلْقِیَ عَلَیْهِ مِنْ سَیِّئَاتِ صَاحِبِ الدِّینِ»؛[3]

روایت شده است: روز قیامت، بدهکار را می‌آورند در حالى وحشت‌زده است، و در صورتى‏ که اعمال نیک داشته باشد، آنها را در پرونده طلب‌کارش قرار می‌دهند، و اگر عمل نیکی نداشته باشد، گناهان طلب‌کار را به حساب او می‌نویسند.

گفتنی است؛ آنچه در روایات به آن اشاره شده، برداشتن از حسنات و کارهای فردی است که به دیگران از هر جهت ظلم کرده است، و طبیعی است که مقدار و اندازه این جابجایی‌ها وابسته به مقدار بزرگی آن ظلم و ستم است؛ یعنی هرچه ظلم شدیدتری باشد، ثواب بیشتری از او می‌گیرند و به شخص مظلوم می‌دهند.

[1]. شهید ثانی، زین الدین بن علی، کشف الریبة، ص 72- 73، بی‌جا، دار المرتضوی للنشر، چاپ سوم، 1390ق.

[2]. شیخ حرّ عاملی، هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة (ع)، ج 7، ص 287، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412ق.

[3]. همان، ج 6، ص 213.