عقد ازدواج یک نوع معامله طرفینی به شمار می‌رود؛ از این‌رو احکام عقد ازدواج در بسیاری از موارد، مانند دیگر عقود است که امکان قرار دادن شرط از سوی یکی از دو طرف و یا هر دوی آنها وجود دارد و تفاوت نمی‌کند که کدامشان ایجاب و کدامشان قبول را بخوانند.

 در عقد ازدواج نیز دو طرف این امکان را دارند که شروطی برای عقد خود تعیین کنند، و طرف مقابل می‌تواند تمام یا برخی از آنها را بپذیرد، با این تفاوت که در دیگر عقود می‌توان بر اثر عملی‌ نشدن شرط تعیین شده، عقد را فسخ کرد؛ اما در عقد ازدواج -مانند آنچه در وقف وجود دارد- امکان فسخ در صورت تخلف از شرط وجود ندارد، مگر این‌که شرط ذکر شده، ناظر به یکی از ویژگی‌های طرف مقابل باشد. مثلا زوج شرط کند که زوجه باکره باشد، و یا زن شرط کند که همسرش مؤمن و دین‌دار باشد. در این صورت امکان فسخ عقد ازدواج وجود دارد.

به داشتن اختیار فسخ عقد که به موجب تخلف از شرط امکان‌پذیر است، در اصطلاح «خیار شرط»[1] گفته می‌شود.[2]

گفتنی است؛ هرچند که در ازدواج‌ها معمولا تقاضا از سوی مرد انجام می‌شود؛ اما این بدین معنا نیست که مرد هیچ حقی ندارد و یا اخلاقا برای او شایسته نیست که برای عقد ازدواج، شرطی را تعیین کند؛ زیرا اقدام مرد به خواستگاری به معنای علاقه‌مندی اولیه او برای ازدواج با طرف مقابل است؛ اما ممکن است به دلایلی؛ مانند فقدان شناخت کامل از گذشته همسرش و یا عدم شناخت از ایده‌آل‌های او برای زندگی آینده‌، مرد نیز می‌تواند از همان ابتدا و برای استحکام بنیاد خانواده، شرط، یا شروطی را مطرح کند و آن‌را با طرف مقابل در میان بگذارد و به نوعی اعتمادسازی انجام ‌دهد.

بعد از طی این مرحله، اگر زن با در نظر گرفتن آن شروط، همچنان علاقه‌مند به ازدواج باشد، با پذیرفتن آنها و نیز مطرح کردن شرایط خودش و پذیرش آنها توسط مرد، اقدام به خواندن صیغه ایجاب خواهد کرد.

نتیجه آن‌که آغاز فرایند عقد شرعی ازدواج توسط زن، ارتباطی با موضوع «شرط‌های ازدواج» ندارد؛ بلکه احتمال دارد که خواندن صیغه ایجاب توسط زن، برای احترام به او، و تأکید بر عدم اجبار وی در ازدواج و ... باشد.

[1]. خیار شرط عبارت است از این‌که، یکى از دو طرف معامله، در ضمن عقد بیع، ملتزم به عملى شود که اگر انجام ندهد طرف دیگر حق فسخ عقد را داشته باشد. ر. ک: «خیار غبن و شرط». 

[2]. ر. ک: فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة (نکاح)، ص 458، قم، مرکز فقه الائمة الاطهار(ع)، 1421ق؛ طباطبائی، محمد بن علی، المناهل، ص 336، قم، مؤسسه آل ‌البیت، 1242ق.