عدالت خداوند را می‌توان با موضوعاتی مانند خلقت و آفرینش، کیفر و پاداش و ... مرتبط دانست بدین ترتیب که به عنوان نمونه، در آفرینش انسان -با توجه به هدف آفرینش او که تکامل و جانشینی خدا در روی زمین است- عدالت خداوند اقتضا دارد که انسان در بهترین شکلی خلق شود.

قرآن کریم در این باره می‌فرماید:

«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ أَحْسَنِ تَقْویم»؛^[1] ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم.

عدالت خداوند در پاداش و کیفر نیز به این معنا است که پاداش و کیفرهای خداوند در دنیا و آخرت بر اساس اعمال و رفتار انسان است و خداوند در حق هیچ‌کس ظلم نمی‌کند.

البته گفتنی است که خدای متعال در کیفر و پاداش، برتر از عدالت و بر اساس تفضل عمل می‌کند و از کیفر بسیاری از گناهان چشم‌پوشی ‌کرده و یا تخفیف می‌دهد و در پاداش نیز برتر از استحقاق، عطا و بخشش می‌کند.

آیاتی که در قرآن به مسئله عدالت خداوند اشاره دارد، فراوان است که برخی از آنها به دلالت مطابقی، تعدادی نیز به دلالت التزامی و برخی دیگر هم به دلالت تضمّنی بر عدل الهی دلالت می‌کنند.[2]

اما برقراری و گسترش عدالت در روی زمین وظیفه‌ای است که خداوند آن را بر عهده انسان‌ها گذاشته است؛ یعنی همان خدایی که جهان هستی را بر اساس عدالت آفرید، اجرای آن در روی زمین را بر عهده انسان - به عنوان جانشین خود - گذاشته است. و او است که باید برقراری عدالت در همه ابعادش را در زمین تحقق بخشد و زمین را پر از عدل و داد کند.

در این راستا، اولین کسانی که موظف به برقراری عدالت هستند، پیامبران الهی‌اند. خدای متعال در قرآن کریم در این زمینه به پیامبر(ص) خطاب می‌کند:

«...وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُم...»؛^[3]

بگو: من به هر کتابى که خدا فرستاده ایمان آورده‌‏ام و فرمان یافته‌‏ام تا در میان شما عدالت را برقرار کنم.

«یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ...»؛[4]

اى داوود! ما تو را جانشین خود در زمین قرار دادیم، پس بین مردم به حق داورى کن.

بعد از آنکه پیامبران، راه راست و مطابق با فطرت انسانی را به مردم نشان دادند، خود مردم عادی هم مأمور به اجرای عدالت‌ خواهند بود:

«لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...»؛[5]

ما پیامبران خود را را با دلیل‌هاى روشن فرستادیم و با آنها کتاب و ترازو فرستادیم، تا مردم به عدالت عمل کنند.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامینَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏...»؛[6]

هان اى مردمى که ایمان آوردید، براى خدا قیام کنید و به عدالت شهادت دهید، و دشمنى با گروهى شما را وادار به ترک عدالت نکند. عدالت پیشه کنید که به پرهیزکارى نزدیک‌تر است.

«وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبى...»؛[7]

و هر گاه سخن می‌گویید عادلانه سخن بگویید، هر چند سخنتان به زیان نزدیکانتان باشد!

بر اساس این‌گونه آیات و نیز ده‌ها روایتی که در متون دینی ما آمده، برقراری عدالت در روی زمین بر عهده انسان گذاشته شده است.

[1]. تین، 4.

[2]. ر. ک: «برخی آیات مربوط به عدالت خداوند».

[3]. شوری، 15.

[4]. صاد، 26.

[5]. حدید، 25.

[6]. مائده، 8.

[7]. انعام، 152.