جستجوی پیشرفته
بازدید
1085
آخرین بروزرسانی: 1403/02/04
خلاصه پرسش
چرا قرآن در ارتباط با واژه «البینات» گاهی از فعل مذکر و گاهی از فعل مؤنث بهره می‌گیرد؟
پرسش
سلام؛ علت حذف تاء تأنیث در آیه 105 آل عمران از عبارت «جاءهم البینات» چیست؟ در حالی که در آیات 213 و 253 بقره «جاءتهم البینات» آمده است؟
پاسخ اجمالی

اگرچه اسم‌ها در زبان عربی به دو نوع مذکر و مؤنث تقسیم می‌شوند؛ اما باید دانست که هرکدام از این‌ دو نیز یا حقیقی‌اند و یا مجازی![1]

مذکر و مؤنث حقیقی در مواردی هستند که جنسیت در آنها معنا و مفهومی واقعی داشته باشد؛ اما در موارد دیگری که به صورت واقعی جنسیت‌پذیر نیستند، مذکر بودن و مؤنث بودن مجازی است.

با توجه به نکته بالا در صورتی که فاعل یک فعل، اسم مذکر -چه حقیقی و چه مجازی- باشد، آن فعل لزوما به صورت مذکر خواهد آمد؛ اما اگر فاعل یک فعل، مؤنث باشد، متناسب با این‌که فاعلش مؤنث حقیقی یا مؤنث مجازی باشد، جنسیت ‌فعل آن دارای قوانین متفاوتی خواهد بود. این قانون‌ها به شرح ذیل است:

الف) وجوب تأنیث: در جایی که فاعل، مؤ‌نث حقیقی باشد، مانند: «قامت هندٌ» و نیز در جایی که فاعل، ضمیر متصلی باشد که به مؤنث مجازی یا حقیقی برمی‌گردد، حتما باید فعل به صورت مؤنث آورده شود.

ب) جایز الوجهین: مواردی نیز وجود دارد که برای فاعل مؤنث، می‌توان فعل را هم به صورت مذکر و هم به صورت مؤنث آورد:

  1. در صورتی که فاعل، «اسم مؤنث مجازی» باشد یعنی واقعا جنسیتی در او وجود ندارد که در این موارد هم می‌توان گفت: «طلعت الشمس» و هم: «طلع الشمس»؛ زیرا خورشید اگرچه از دیدگاه ادبیات عرب، اسم مؤنث به شمار می‌آید؛ اما در واقع دارای جنسیت نیست..
  2. در صورتی که فاعل «اسم مؤنث حقیقی» باشد؛ اما بین فاعل و فعل، فاصله‌ای ایجاد شده باشد، باز هم مختاریم که از افعال مذکر و مؤنث استفاده کنیم، البته به شرط آن‌که این فاصله به واسطه حرف «الّا» ایجاد نشده باشد. مانند «قامت الیوم هند» و «قام الیوم هند». و مانند «إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ».[2]
  3. در افعال «نِعمَ» و «بِئسَ»، در صورتی که حتی فاعل آن «مؤنث حقیقی» باشد، می‌توان فعل را به صورت مذکر آورد. مانند «نعم المرأة هند» و «بئس المرأة هند».
  4. هنگامی که فاعل، به صورت «جمع مکسر»،«اسم جمع» و یا «اسم جنس» باشد، فعل را می‌توان به هر دو صورت مذکر و مؤنث آورد:

الف) جمع مکسر مانند: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ».

ب) اسم جمع مانند: «قام النساء».

ج) اسم جنس مانند: «اورقت الشجر».

گفتنی است؛ در همین زمینه تفاوتی نمی‌کند که مفرد چنین جمعی مذکر باشد، مانند «جاءت الرجال» و یا مؤنث؛ مانند «قام الهنود».[3]

با توجه به آنچه گفته شد، پاسخ پرسش مطرح شده مشخص می‌شود؛ زیرا در عبارت قرآنی «جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ» واژه «البینات» به عنوان یک مؤنث مجازی نقش فاعل را دارد و انتخاب جنسیت فعل در مورد یاد شده اختیاری است؛ از این‌رو -و نیز به دلیل این‌که بین فعل و فاعل، ضمیر فاصله شده است-، در عبارت قرآنی «جَاءَهُمُ الْبَیِّنَاتُ» از فعل مذکر استفاده شده است که استفاده از هر دو شیوه اختیاری می‌تواند تنوع در گفتار به شمار آید که خود نوعی زیبایی و بلاغت است.

آنچه گفته شد، در مورد حکم نحوی این نوع استعمال بود که از دیدگاه ادیبان عرب، چنین تفاوتی خالی از اشکال است. البته جدا از مباحث نحوی، برخی معتقدند که در قرآن کریم، مذکر و مؤنث آمدن فعلی که به «البینات» نسبت داده شده است، تنها به دلیل مجاز بودن هر دو وجه نبوده؛ بلکه در این زمینه یک اصل نیز رعایت شده است. بدین ترتیب که اگر آیه، مربوط به نزول آیات از جانب خدا باشد،[4] فعل مرتبط با «البینات» مؤنث بوده؛ اما اگر «البینات» به معنای اوامر و نواهی خدا و پیامبر باشد،[5] فعل مرتبط، مذکر است.[6]

بعضی دیگر گفته‌اند؛ در جایی که فعل به صورت مؤنث ذکر شده، دلالت بر کثرت می‌کند. بنابر این، در آیاتی که برای «البینات»، فعل مؤنث آمده، چنین ترکیبی ناظر به آن است که بینه‌های فراوانی به مردم نشان داده شده است، برخلاف آیاتی که در آن، فعل به صورت مذکر ذکر شده است.[7]


[1]. هاشمی، احمد، القواعد الاساسیه للغة العربیة، ص 284، بیروت، مؤسسة المعارف، 1427ق.

[2]. ممتحنه، 12.

[3]. ر.ک: فاکهی، عبدالله بن احمد، مجیب الندا الی شرح قطر الندی، ص 280-282، بیروت، دار المکتبة العلمیه، چاپ دوم، 1389ش.

[4]. مانند آیات 209، 213 و 253 سوره بقره و آیه 153 سوره نساء.

[5]. مانند آیات 86 و 105 سوره آل‌عمران و آیه 66 سوره غافر.

[6]. سامرائی، فاضل، لمسات بیانیه، ص 468-469.

[7]. صالح الترکی، «الوقفات التدبیریه»، وبگاه الموسوعة القرآنیه.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    791826 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    755914 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    679087 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    658379 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و تصمیم جدی ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648261 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    599809 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    579962 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    564670 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564008 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • می خواهم دعا کنم همسرم در زندگی مطیع من باشد آیا در این زمینه دعایی از اهل بیت (ع) به ما رسیده است؟
    558550 Practical 1389/02/22
    دعاها، لازم نیست حتماً به زبان عربى خوانده شوند؛ هرچند به عربی بهتر است، حتى دعا در نماز به زبان فارسى جایز است.نکته مهم تر این که انسان باید شرایط دیگر تأثیر گذاری دعا ...