لطفا صبرکنید
بازدید
47769
47769
آخرین بروزرسانی:
1392/01/19
کد سایت
fa24700
کد بایگانی
29539
نمایه
نماز ذی حجه، حدیث من بلغ
طبقه بندی موضوعی
مستحبات نماز
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
نماز ذی حجه چیست؟ چرا در این نماز آیه 142 اعراف «و واعدنا موسی ...» خوانده می‌شود؟
پرسش
نماز ذی حجه چیست؟ چرا در این نماز آیه 142 اعراف «و واعدنا موسی ...» خوانده می‌شود؟
پاسخ اجمالی
در روایات، به نمازی سفارش شده که در دهه اول ذی حجه خوانده می‌شود و به همین سبب بدان «نماز ذی الحجه» می‌گویند. این نماز دو رکعتی بوده و بین دو نماز مغرب و عشا خوانده می‌شود. خواننده این نماز در ثواب حجاج بیت الله الحرام شریک است. این نماز برای افرادی است که در میان حُجّاج نیستند و مُحرِم نمی‌باشند. این نماز تنها یک دلیل دارد و آن تک روایتی از امام صادق(ع) است. اما در خصوص دلیل خواندن آیه « و واعدنا ... » در این نماز باید گفت که دلیل متقنی بر این مورد نیست و تنها روایت و تعبد دلیل است. البته وجه تشابهاتی وجود دارد که در پاسخ تفصیلی ذکر شده است.
پاسخ تفصیلی
در روایات، به نمازی سفارش شده که در دهه اول ذی حجه خوانده می‌شود و به همین سبب بدان «نماز ذی الحجه» می‌گویند. این نماز دو رکعتی بوده و بین دو نماز مغرب و عشا خوانده می‌شود و بر طبق یک روایت –که ذکر خواهد شد-؛ خواننده این نماز در ثواب حجاج بیت الله الحرام شریک است. این نماز برای افرادی است که در میان حُجّاج نیستند و مُحرِم نمی‌باشند. البته خواندن این نماز توسط حجاج به قصد رجا اشکالی ندارد.[1]
از میان روایات تنها یک روایت وجود دارد که بر استحباب این نماز و خواندن این آیه به خصوصه در آن دلالت می‌کند؛ این روایت از این قرار است:
امام صادق(ع) فرمود: «پدرم امام باقر(ع) به من گفت: پسرم فراموشت نشود که بین نماز مغرب و عشا در ده شب ماه ذی الحجه نمازی به این کیفیت بخوانی؛ در هر رکعت سوره حمد و توحید را یک مرتبه بخوان و سپس این آیه را قرائت کن: «وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُوسى لِأَخیهِ هارُونَ اخْلُفْنی فی قَوْمی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدینَ»[2] زمانی که این نماز را بخوانی، با حُجّاج در ثواب حجّشان شریک هستی، اگر چه حج انجام نداده‌ای».[3]
این روایت در منابع اصیل چهارگانه ذکر نشده است و تنها سید بن طاووس از «کتاب ابن اُشناس»؛[4] (حسن بن محمد بن اشناس)[5] این روایت را نقل کرده که البته نقل سید بن طاووس، خود به تنهایی نکته قوتی برای این روایت می‌باشد، البته برخی از علما انتقادهایی را بر سند این روایت وارد کرده‌اند،[6] اما از آنجا که در امور مستحبی چندان موشکافی در سند متن نیاز نیست و تنها با مقبولیت و بی اشکال بودن متن می‌توان آن را پذیرفت و حتی خود انسان نیز می‌تواند برای خود دعا بسازد و با آن راز و نیاز کند، ما نیز به تبع علما و با تکیه بر اخبار «من بلغ» اصل این روایت را پذیرفته و حکم بر استحباب آنرا می‌پذیریم. اما اخبار من بلغ که به واسطه آن، در روایات دلالت کننده بر امور مستحبی، دقت سندی چندانی نمی‌شود، بسیار هستند که از جمله آن:
«امام صادق(ع) فرمود: کسى که ثوابى را بر عملى بشنود و آن را بجا آورد، آن ثواب را ببرد. اگر چه چنان که باو رسیده نباشد».[7]
« امام باقر (ع) مىفرمود: به هر کس برسد ثوابى از طرف خدا در برابر عملى و آن کار را بکند به خواهش آن ثواب، آن ثواب به او داده شود و اگر چه حدیث چنان نباشد که به او رسیده است».[8]
بنابر این از روایت دال بر نماز ذی الحجه استنباط می‌شود که نماز ذی الحجه مستحب بوده و در آن باید آیه «و واعدنا ...» خوانده شود.
اما در این‌که چرا این آیه در این نماز خوانده می‌شود، دلیل قطعی موجود نیست. بسیاری از این موارد جنبه تعبّد دارد و کمتر می‌توان علت حقیقی آن را به‌دست آورد. به علاوه؛ نیازی به شناخت علت اینها نیست؛ زیرا برگشت این موارد جزئی، به کلیات و اصولی است که تمام با ادله قطعی ثابت شده‌اند.
ناگفته نماند که از ظاهر برخی گفتارها و اخبار می توان مناسبت‌هایی را بین این آیه و نماز ذی حجه برقرار کرد. از جمله این‌که:
براساس آیات قرآن حضرت موسی(ع) برای یک مأموریت چهل روزه به میعادگاه پروردگار رفت تا احکام تورات را از طریق وحى اخذ کند و با خداوند تکلم نموده و اثبات کند هرگز خداوند را نمی‌توان با چشم دید. موسی(ع) در این سفر جمعى از بزرگان بنى اسرائیل را به میعادگاه آورد تا شاهد ماجرا باشند. این سفر چهل روزه بوده ولی به بنی اسرائیل تنها سی روز آن گفته شده بود تا آنها را یاری کند. این سی روز با ده روز دیگر تمدید شد. به حسب گفتار مفسّران، این ده روز در دهه اول ذی حجه واقع شده است.[9] بنابر این، سی روز قبل نیز از ابتدای ذی القعده شروع شده بود.
این آیه که اشاره به ده روز انتهایی میقات موسی در ماه ذی حجه دارد، در ماه ذی حجه توسط کسانی خوانده می‌شود که از میقات حج بازمانده‌اند.
از میان روایات تنها یک روایت وجود دارد که بر استحباب این نماز و خواندن این آیه به خصوصه در آن دلالت می‌کند؛ این روایت از این قرار است:
امام صادق(ع) فرمود: «پدرم امام باقر(ع) به من گفت: پسرم فراموشت نشود که بین نماز مغرب و عشا در ده شب ماه ذی الحجه نمازی به این کیفیت بخوانی؛ در هر رکعت سوره حمد و توحید را یک مرتبه بخوان و سپس این آیه را قرائت کن: «وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُوسى لِأَخیهِ هارُونَ اخْلُفْنی فی قَوْمی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدینَ»[2] زمانی که این نماز را بخوانی، با حُجّاج در ثواب حجّشان شریک هستی، اگر چه حج انجام نداده‌ای».[3]
این روایت در منابع اصیل چهارگانه ذکر نشده است و تنها سید بن طاووس از «کتاب ابن اُشناس»؛[4] (حسن بن محمد بن اشناس)[5] این روایت را نقل کرده که البته نقل سید بن طاووس، خود به تنهایی نکته قوتی برای این روایت می‌باشد، البته برخی از علما انتقادهایی را بر سند این روایت وارد کرده‌اند،[6] اما از آنجا که در امور مستحبی چندان موشکافی در سند متن نیاز نیست و تنها با مقبولیت و بی اشکال بودن متن می‌توان آن را پذیرفت و حتی خود انسان نیز می‌تواند برای خود دعا بسازد و با آن راز و نیاز کند، ما نیز به تبع علما و با تکیه بر اخبار «من بلغ» اصل این روایت را پذیرفته و حکم بر استحباب آنرا می‌پذیریم. اما اخبار من بلغ که به واسطه آن، در روایات دلالت کننده بر امور مستحبی، دقت سندی چندانی نمی‌شود، بسیار هستند که از جمله آن:
«امام صادق(ع) فرمود: کسى که ثوابى را بر عملى بشنود و آن را بجا آورد، آن ثواب را ببرد. اگر چه چنان که باو رسیده نباشد».[7]
« امام باقر (ع) مىفرمود: به هر کس برسد ثوابى از طرف خدا در برابر عملى و آن کار را بکند به خواهش آن ثواب، آن ثواب به او داده شود و اگر چه حدیث چنان نباشد که به او رسیده است».[8]
بنابر این از روایت دال بر نماز ذی الحجه استنباط می‌شود که نماز ذی الحجه مستحب بوده و در آن باید آیه «و واعدنا ...» خوانده شود.
اما در این‌که چرا این آیه در این نماز خوانده می‌شود، دلیل قطعی موجود نیست. بسیاری از این موارد جنبه تعبّد دارد و کمتر می‌توان علت حقیقی آن را به‌دست آورد. به علاوه؛ نیازی به شناخت علت اینها نیست؛ زیرا برگشت این موارد جزئی، به کلیات و اصولی است که تمام با ادله قطعی ثابت شده‌اند.
ناگفته نماند که از ظاهر برخی گفتارها و اخبار می توان مناسبت‌هایی را بین این آیه و نماز ذی حجه برقرار کرد. از جمله این‌که:
براساس آیات قرآن حضرت موسی(ع) برای یک مأموریت چهل روزه به میعادگاه پروردگار رفت تا احکام تورات را از طریق وحى اخذ کند و با خداوند تکلم نموده و اثبات کند هرگز خداوند را نمی‌توان با چشم دید. موسی(ع) در این سفر جمعى از بزرگان بنى اسرائیل را به میعادگاه آورد تا شاهد ماجرا باشند. این سفر چهل روزه بوده ولی به بنی اسرائیل تنها سی روز آن گفته شده بود تا آنها را یاری کند. این سی روز با ده روز دیگر تمدید شد. به حسب گفتار مفسّران، این ده روز در دهه اول ذی حجه واقع شده است.[9] بنابر این، سی روز قبل نیز از ابتدای ذی القعده شروع شده بود.
این آیه که اشاره به ده روز انتهایی میقات موسی در ماه ذی حجه دارد، در ماه ذی حجه توسط کسانی خوانده می‌شود که از میقات حج بازمانده‌اند.
[1]. موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، محقق و مصحح: کریمی جهرمی، علی، ثابتی همدانی، علی، نیری همدانی، علی، ج 1، ص 193، دار القرآن الکریم، قم، چاپ دوم، 1409ق.
[2]. اعراف، 142: «و با موسى سى شبه وعده کردیم و آن را به ده شب دیگر کامل کردیم، و وعده پروردگارش چهل شب تمام شد موسى به برادر خویش هارون گفت: میان قوم من جانشین من باش و به اصلاح کارشان پرداز و طریقه مفسدین را پیروى مکن».
[3]. سید بن طاوس، إقبال الأعمال، ج 1، ص 317، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1409ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 8، ص 183، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.
[4]. «ذَکَرَهَا ابْنُ أُشْنَاسٍ فِی کِتَابِهِ فَقَال...»؛ إقبال الأعمال، ج 1، ص 317.
[5]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 2، ص 165، اسماعیلیان، کتابخانه اسلامیة، قم، تهران، 1408ق.
[6]. شفتى، سید محمد باقر، تحفة الأبرار الملتقط من آثار الأئمة الأطهار، محقق و مصحح: رجائى، سید مهدى، ج 1، ص 199 – 200، انتشارات کتابخانه مسجد سید، اصفهان، چاپ اول، 1409ق.
[7]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 87، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[8]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 2، ص 256، مؤسسة الطبع و النشر، بیروت، چاپ اول، 1410ق.
[9]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، طیب، ج 1، ص 239، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 6، ص 341، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش ؛ فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 14، ص 352، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق.
نظرات
