برخی از موضوعات در دین وجود دارند که تعبّدی بوده و قیاس و استدلال عقلی در آنها، جایگاه چندانی ندارند. مسئله مورد پرسش نیز از جمله آنها است.
این مسئله در روایتی نیز بیان شده است. ابو حنیفه نُعمان بن ثابت[1] گوید: در مِنى پیش سرتراشى رفتم تا سرم را بتراشد، از او سه چیز آموختم که از آنها اطلاع نداشتم، به او گفتم تو غلامى یا آزاد؟ گفت: غلام هستم. پرسیدم غلام چه کسی هستى؟ گفت جعفر بن محمد علوى(ع). گفتم: ایشان در این‌ شهر هستند؟ گفت: بله. رفتم و اجازه خواستم، اما اجازه‌ام نداد و تعدادی از مردم کوفه آمدند و اجازه خواستند به آنها اجازه داد، من هم با آنها وارد شدم. وقتى خدمت آن‌جناب رسیدم گفتم: ای فرزند رسول خدا! اگر به اهل کوفه پیغام دهى و آنها را از دشنام دادن به اصحاب محمد(ص) باز دارى خوب است، من بیش از ده هزار نفر را در کوفه دیده‌ام که اصحاب را دشنام می‌دهند.
امام صادق(ع) فرمود: «از من نمی‌پذیرند».
گفتم: چه کسى از تو نمی‌پذیرد با این‌که شما پسر پیامبر هستید؟
امام(ع): «تو خودت از کسانى هستى که حرف مرا نمی‌پذیرى بدون اجازه من وارد خانه‌ام شدى و بی‌اجازه نشستى و بر خلاف اعتقاد من حرف زدى. شنیده‌ام که تو در دین قیاس می‌کنى».
گفتم: بله.
امام(ع): «واى بر تو ای نعمان! اولین کسى که قیاس کرد ابلیس بود هنگام امر به سجده براى آدم گفت: مرا از آتش و او را از گل آفریدى[2] حالا بگو ببینم کدام بزرگ‌تر است از این دو، قتل یا زنا»؟
گفتم: قتل.
امام(ع): «براى قتل، دو شاهد لازم داشته ولى در زنا چهار شاهد. آیا می‌توان مقایسه کرد»؟
گفتم: نه.
امام(ع): «از این دو کدام‌یک آلوده‌تر است ادرار یا منى»؟
گفتم: ادرار.
امام(ع): «چرا خداوند در ادرار وضو را لازم دانسته، ولى در مَنى غسل باید کند آیا می‌توان قیاس کرد»؟
گفتم: نه.
امام(ع): «کدام‌یک اهمیت بیشتر دارد نماز یا روزه»؟
گفتم: نماز.
امام(ع): «پس چرا براى زن حائض لازم است روزه را قضا کند ولى نماز را قضا نمی‌کند آیا می‌توان مقایسه کرد»؟
گفتم نه.
امام(ع): «کدام‌یک از این دو ضعیف‌تر هستند زن یا مرد»؟
گفتم: زن.
امام(ع): «پس چرا در ارث خداوند به مرد دو سهم و به زن یک سهم داده آیا می‌توان قیاس کرد»؟
گفتم: نه.
امام(ع): «چرا خداوند در مورد کسى که ده درهم بدزدد حکم به قطع دست او نموده، اما اگر شخصى دست دیگرى را قطع نماید باید دیه آن که پنج هزار درهم است بپردازد می‌توان اینها را قیاس کرد»؟
گفتم: نه.
امام(ع): «شنیده‌ام تو یک آیه از قرآن را تفسیر نموده‌اى به غذاى پاک و آب سرد در روز گرم [و آن آیه شریفه این است]: سپس در آن روز (همه شما) از نعمت‌هایى که داشته‌اید بازپرسى خواهید شد[3]».
گفتم: درست است.
امام(ع): «اگر کسى تو را دعوت کند و غذاى پاک و خوبى برایت بیاورد و آب سرد و گوارایى به تو بیاشامد بعد منّت بگذارد بر تو همین‌طور که این آیه را تفسیر می‌کنى آیا می‌گویى چه نوع آدمى است»؟
گفتم: من او را بخیل می‌دانم.
امام(ع): «آیا خداوند بخل می‌ورزد»؟
گفتم: پس نعیم در این آیه چیست؟
امام(ع): «دوستى با ما خانواده پیامبر(ص)».[4]
البته این منافات ندارد که برخی از حکمت‌ها(علت ناقصه) در کلام معصومان بیان شده باشد، همچنان‌که در مورد پرسش نیز آمده است که با توجه به این‌که ایام عادت در هر ماه تکرار می‌شود؛ از این جهت نماز در هر ماه ترک می‌شود و پس از آن علاوه بر نمازهای یومیه هر روز، باید قضای آن چند روز را نیز بر آن بیفزاید و این موجب مشقت و زحمت است؛ از این جهت قضای نماز برداشته شده است، امّا روزه در طول سال فقط در یک ماه ترک می‌شود و قضای آن مشقت مضاعفی ندارد، پس باید قضا کند.
مرحوم صدوق در علل الشرایع می‌گوید: اگر سؤال شود: پس چرا وقتى زن از حیض پاک شد روزه‏اش را باید قضا کند، ولى نمازش قضا ندارد؟
در جواب گفته مى‏‌شود: این حکم علّت‏هاى بسیار دارد، از جمله آن:
۱. روزه مانع نمى‏‌شود از این‌که زن خدمت خود و شوهر نموده، خانه‌‏اش را اصلاح کرده، به امور خود پرداخته و مشغول فراهم کردن معیشت باشد، ولى نماز از تمام این امور ممانعت مى‌‏کند؛ زیرا نماز در روز و شب چند مرتبه تکرار مى‌‏شود؛ لذا به ملاحظه اشتغالاتى که براى زن هست قضای نمازها بر او بسیار مشکل است، در حالى‌که روزه این‌طور نیست.
۲. در نماز رنج و مشقّت و پرداختن به ارکان نماز مى‏‌باشد و حال آن‌که روزه این‌گونه نیست، بلکه مجرد ترک طعام و شراب بوده و اصلاً پرداختن به ارکان در آن وجود ندارد.
۳. هیچ وقتى فرا نمى‏‌رسد، مگر آن‌که در آن نمازى جدید واجب مى‌‏گردد، چه در روز و چه در شب و حال آن‌که روزه چنین نیست؛ زیرا هر روزى که فرا مى‌‏رسد این‌طور نیست که روزه‌‏اش واجب باشد، ولى در نماز هر وقتى که حادث گردد نماز در آن وقت واجب مى‌‏باشد.[5]

---