1. بدیهی است که میزان درک و فهم افراد به یک اندازه نیست. همان‌طور که میزان ایمان افراد نیز به یک میزان نمی‌‌باشد.
امام صادق(ع) فرمود: روزى نزد امام سجاد(ع) سخن از تقیه پیش آمد، آن‌حضرت فرمود: به خدا اگر ابوذر مى‌‏دانست آنچه در دل سلمان بود. او را می‌‌کشت، در صورتى که پیامبر(ص) میان آن‌دو برادرى برقرار کرد.[1]
روشن است با توجه به تفاوت میزان درک این‌دو، سخنی که پیامبر اسلام(ص) با آنها می‌‌گفت نیز متفاوت بود.
2. رسول خدا(ص) فرمود ما گروه پیامبران دستور داریم که با مردم به اندازه عقلشان سخن بگوییم.[2]
این سخن حکیمانه از پیامبر اسلام(ص) به ما می‌‌آموزد، زمانی که می‌‌خواهیم در جایی سخنی بگوییم از شرایط خوب سخن گفتن این است که افرادی را که می‌‌خواهند سخن ما را بشنوند، از حیث تفکر، میزان درک، توانایی گیرایی و ... در نظر بگیریم تا کلام ما نافذ باشد.
۳. با نظر به مقدماتی که بیان شد روشن می‌‌شود شخص حکیم و بلیغ[3]به هیچ وجه در همه جا یک نوع سخن نمی‌‌گوید چه بسا سخن درستی که موجب بی‌ایمانی شخصی شود.
بر این اساس بسیاری از پاسخ‌‌ها با توجه به شرایط پیرامونی ارائه شده و برخی در واقع پاسخ کامل نبوده‌، بلکه به دلیل ضعف دانش پرسش‌­گر و یا هر دلیل دیگری، تنها پاسخی اقناعی ارائه شده است.
در این‌جا به نمونه‌‌ای در روایات بسنده می‌‌کنیم.
الف. امام‏ صادق(ع) می‌فرماید؛ از امام علی(ع) سؤال شد که آیا پروردگارت بر این قدرت دارد که دنیا را در تخم مرغى داخل کند بى‌‏آن‌‌که دنیا کوچک شود یا تخم بزرگ شود؟ امام(ع) فرمود که خداوند تبارک و تعالى به عجز نسبت داده نمی‌‌شود و آنچه را که تو از من پرسیدی نمی‌‌تواند باشد.[4]
ب. عبد اللَّه دیصانى از هشام پرسید: تو پروردگارى دارى، گفت: آرى؛ پرسید: او قادر است؟ گفت: آرى قادر و هم قاهر است؛ گفت: می‌‌تواند تمام جهان را در تخم مرغى بگنجاند که نه تخم مرغ بزرگ شود و نه جهان کوچک: هشام گفت: مهلتم بده، دیصانى گفت: یک سال به تو مهلت دادم و بیرون رفت. هشام سوار شد و خدمت امام صادق(ع) رسید و اجازه خواست و حضرت به او اجازه داد، هشام عرض کرد: یا بن رسول اللَّه(ص) عبد اللَّه دیصانى از من سؤالى کرده که در آن تکیه گاهى جز خدا و شما نباشد. امام فرمود: چه سؤالى کرد: گفت: چنین و چنان گفت. حضرت فرمود: اى هشام چند حس دارى! گفت: پنج حس. فرمود: کدام یک کوچک‌‌تر است! گفت باصره (یعنى چشم). فرمود: اندازه بیننده آن چقدر است، گفت: اندازه یک عدس یا کوچک‌‌تر از آن. امام(ع) فرمود: اى هشام به جلو برو و به بالاى سرت نگاه کن و به من بگو چه مى‌‏بینى، گفت: آسمان و زمین و خانه‌‏ها و کاخ‌‌ها و بیابان‌‌ها و کوه‌‌ها و نهرها مى‏‌بینم. امام(ع) فرمود: آن‌‌که توانست آنچه را تو مى‌‏بینى در یک عدس یا کوچک‌‌تر از عدس درآورد مى‌‏تواند جهان را در تخم مرغ درآورد بى‌‏آن‌‌که جهان کوچک و تخم مرغ بزرگ شود.[5]
نتیجه این‌‌که هر دو پاسخ از یک امام(ع) گزارش شده است، امّا با توجه به این‌که در روایت دوم پرسش‌‌گر (عبد اللَّه دیصانى) از توانایی بالایی برخوردار نیست تا حقیقت را درک کند و چه بسا امام(ع) و مسلمانان را متهم می‌‌نمود؛ از این‌رو آن‌حضرت جواب اقناعی داده‌‌اند.
در حقیقت امام(ع) در این پاسخ در صدد بیان قدرت خداوند هستند تا توهم عجز خداوند نشود.[6]

---